Mała encyklopedia kultury antycznej

Alfejos¹ 1. mit. bóstwo rzeczne czczone w Ar-

3 — Mala encyklopedia kultury antycznej

Alfejos

34

A&athoos

kadii, Messenii i Elidzie. U Hezjoda, podobnie jak: inne rzeki, jest synem Okeanosa i Tetydy. W kulcie A. jest często związany z głównymi bóstwami olimpijskimi, Zeusem i Artemidą^ Pię-ny mit łączy go z nimfą Aretuzą, którą długo ścigał pod ziemią, by wreszcie połączyć się z nią na Sycylii. 2. A. z Mityleny, poeta -grecki, epi-gramatyk z okresu schyłku republiki rzymskiej i początku pryncypatu. 10 jego epigramów za­chowało się w Antologii Palatynskiej (zob. an­tologia).

Alfejos² (gr.; łac. Alpheus) 1. główna rzeka Peloponezu przepływająca przez Arkadię, Mes-senię, Elidę, wpadała do Zatoki Kyparyjskiej na zachodnim wybrzeżu Peloponezu. Słynna jest z częstego znikania pod ziemią i tworzenia wo­dospadów zw. Katabotra. 2. rzeka na Sycylii, wpada do morza w pobliżu Syrakuz.

Alfenus 1. Sexstus A. bogaty ekwita proskry-bowany przez Sullę. 2. Publius A. Yarus, słynny prawnik, uczeń Serwiusza Sulpicjusza Rufusa, autor dzieła Digesta w 40 księgach, znanego z cytatów u autorów późniejszych. W czasie przydzielania weteranom ziemi w Galii Trans-padańskiej w r. 41 p.n.e. Warus, który przepro­wadzał przydziały, zostawił nietkniętą posiadłość Wergiliusza, za co wdzięczny poeta dedykował mu VI eklogę. 3. Lucius A. Senecio, namiestnik Brytanii w latach 198 - 209 n.e.

Alfesibea (gr. Alfesibója, łac. Alphesiboea) mit. 1. małżonka Fojniksa, matka Adonisa. 2. córka króla Psofis, Fegeusa, żona Alkmeona. Opusz­czona przez męża dla Kallirroe, nakłoniła swoich braci Temenosa i Aksiona do zabicia męża i Kallirroe.

Alfius 1. A. Avitus, poeta rzymski z III w. n.e., napisał historię rzymską w dymetrach jam-bicznych, z której zachowały się fragmenty. 2. Caius A. Flcwus, przyjaciel Cycerona, którego popierał w czasie jego konsulatu; w r. 59 p.n.e. był trybunem ludowym; w r. 54 prowadził pro­ces przeciw Gabiniuszowi. Najpierw był zwo­lennikiem Cezara, później jego przeciwnikiem.

Algidus mons łańcuch górski w Lacjum, ciąg­nący się od Albanus mons do Praeneste, miejsce kultu Diany i Fortuny.

Alia zob. Allia.

alienatio łac. w prawie rzymskim oznacza zbycie, przeniesienie własności na inną osobę w drodze czynności prawnej (np. kupno, daro­wizna).

aliteracja (łac. alliteratio) figura retoryczna

polegająca na zestawieniu kilku wyrazów roz­poczynających się od tej samej spółgłoski lub samogłoski, np.:

Nam iuste ab iustis iustus sum orator datus;

Nam irnusta ab iustis impetrari non decet, lusta autem ab miustis petere insipientia est, Quippe illi Warn ws ignorant neque tenent.

(Plautus, Amphritruo 34-37),

Alkajos (gr.; łac. Alcaeus) 1. mit. syn Perseusza i Andromedy, ojciec Amfitriona, dziad Heraklesa, nazwanego stąd Alcydą. 2. mit. syn Heraklesa z niewolnicy Jardanosa, króla Lidu, mityczny protoplasta dynastii lidyjskiej. 3. mityczny wład­ca wyspy Paros. 4. A. z' Mityleny na Lesbos, słynny poeta liryczny, na przełomie Vn/VIw. p.n.e. (ur. ok. 620 p.n.e.). Pochodził z arysto­kracji, brał czynny udział w walkach politycz­nych, najpierw wraz z Pittakosem, potem prze­ciw niemu, gdy ten doszedł do władzy. Został skazany na wygnanie, z którego powrócił po wycofaniu się Pittakosa z życia publicznego. Utwory poetyckie A. w wydaniu aleksandryjskim stanowiły 10 ksiąg i zawierały hymny, pieśni wojenne, tzw. stasiotikd, pieśni biesiadne i mi­łosne. Zachowało się tylko kilka utworów i wiele fragmentów. Metryka A. jest bardzo bogata, składa się z tetrametrów i heksametrów dakty-licznych, tetrametru jambicznego, jonika, wiersza asklepiadejskiego oraz strofy alcejskiej. Język utworów eolski z przydatkiem wyrazów homeryckich. 5. komediopisarz (IV w. p.n.e.) współ­czesny Arystofanesowi; treść jego komedii sta­nowiły trawestacje mitologiczne. 6. A. z Messany, epigramatyk z czasów Filipa V Macedońskiego' (III/II w. p.n.e.), przeciw któremu były skiero­wane niektóre jego utwory. Zachowało się po nim 15 epigramów w Antologii Palatynskiej.

Alkamenes 1. król Sparty, panować miał ok. poł. VIII w. p.n.e. 2. rzeźbiarz grecki prawdo­podobnie rodem z Lemnos, za wybitne zasługi miał otrzymać obywatelstwo Aten, gdzie praco­wał razem z Fidiaszem. Pauzaniasz przypisuje mu autorstwo rzeźb zachodniego przyczółka świątyni Zeusa w Olimpu (ok. r. 460 p.n.e.) i grupę Ateny i Heraklesa w Tebach, ustawioną po 403 r. p.n.e. Do najsłynniejszych dzieł tego artysty miały należeć: Afrodyta w ogrodach (kopia rzymska z Frejus znajdująca się w Luwrze) oraz Hermes Propylajos na Akropolis ateńskiej.

Alkathoos mit. syn Pelopsa i Hippodamii;

zbudował mury Megary i zabił lwa kytarej-skiego (który rozszarpał syna władcy Megary),

AIkestis

35

AUdnoos

za co w nagrodę otrzymał rękę królewny Euąj-chme. Po śmierci króla Megareusa objął rządy w Megarze.

AIkestis (gr.; tac. Alcestis) mit. małżonka króla Ferai, Admeta (zob.), która zgodziła się umrzeć, aby za cenę swego życia przedłużyć życie uko­chanemu mężowi. Wg jednej wersji wzruszona Persefona przywróciła jej życie, wg innej— przyjaciel Admeta Herakles wyrwał A. śmierci. Jest ona bohaterką tragedii Eurypidesa AIkestis, której fragment przetłumaczył Jan Kochanowski. Losy A. są również tematem opery Krzysztofa Willibalda Glucka oraz sztuk autorów polskich:

Emila Zegadłowicza i Artura Marii Swinarskiego.

Aiketas 1. jeden z czterech synów króla Mace­donii Aleksandra Pilhellena (Perdikkas n, Amyn-tas, Filip i Aiketas). Panował przez krótki okres. Po śmierci Perdikkasa (ok. r. 414 p.n.e.) został zamordowany przez swego bratanka Archelaosa, 2. A. J, król Epiru, syn Tharypasa, wypędzony ze swego królestwa znalazł schronienie u Dionizjosa I w Syrakuzach. Przy pomocy Mirów od­zyskał panowanie i przyłączył się do n ateń­skiego związku morskiego. 3. A. II, król Epiru, syn króla Arybbasa, został pozbawiony przez ojca tronu na rzecz młodszego brata Ajakidesa. Po śmierci brata w r. 313 p.n.e. objął tron i wal­czył z Kassandrem. Wskutek okrutnych rządów został zamordowany przez zbuntowany lud. 4. syn Orontesa, brat Perdikkasa, jeden z wo­dzów Aleksandra W. Na rozkaz swego brata zabił w r. 322 p.n.e. Kynnę, przyrodnią siostrę Aleksandra, gdyż usiłowała zdobyć zbyt wielkie wpływy w obozie macedońskim. Walczył wraz z. Eumenesem przeciwko Kraterosowi i Anty-patrowi w Azji Mn. Po śmierci Perdikkasa został wraz z Eumenesem skazany na śmierć przez Macedończyków. Prowadza jednak dalej wojnę w Azji Mn. Zwyciężony przez Antygonosa w Pizydii uciekł do Termessos, gdzie z obawy przed starszyzną miasta, która chciała go wydać wrogom, popełnił samobójstwo. Młodzież po­chowała go z honorami.

ADabiades (ok. 450-404 p.n.e.) syn Klejniasa, potomek słynnego rodu eupatrydów ateńskich, Alkmeonidów (zob.), krewny Peryklesa, który był jego opiekunem. Należał do kręgu przyjaciół Sokratesa, z którym razem brał udział w bitwach pod Potideją (429) i Delion (424). A. słynął z urody, elegancji, próżności, zamiłowania do zabaw, co — być może — przyczyniło się do oskarżenia Sokratesa o demoralizację młodzieży

ateńskiej. A. wywierał wpływ na żyde polity­czne w Atenach i kilkakrotnie był wybierany na stratega; był przeciwnikiem pokoju Nikiasza (421). Pragnął ustanowić władzę Aten nad Sy­cylią i zorganizował w tym celu wyprawę (415), która zakończyła się klęską. Oskarżony o spro­fanowanie herm (zob. hermokopidsci) i zdradze­nie tajemnicy misteriów eleuzyńskich uszedł do Sparty, a następnie do Tissafemesa, żeby w r. 410 znów objąć dowództwo nad flotą ateńską. Od­niósł szereg zwycięstw i w r. 407 wkroczył w tri­umfie do Aten. Jeszcze raz wybrany na stratega nadal prowadził wojnę ze Spartą, niewiele jednak mógł zdziałać, zwłaszcza że Ateńczycy nie mieli do niego pełnego zaufania. Po porażce pod Notion znów był zmuszony opuścić Ateny, udał się w r. 404 (po klęsce Aten) pod opiekę satrapy Daskylion, Famabazosa, który go zamordował z namowy wodza spartańskiego Lizandra. Skraj­na niestałość jego polityki, zupełny brak zasad moralnych dochodzący do zdrady ojczyzny są jaskrawym przykładem rozkładu podstaw mo­ralnych i politycznych w czasie rozpoczynającego się kryzysu greckiego państwa niewolniczego. ABddamas z Elai (w Eolii) syn Dioklesa, mówca i sofista z IV w. p.n.e., uczeń Gorgiasza. Zacho­wały się fragmenty jego podręcznika retoryki pt. Techne, utworu Messeniakos, dwie deklamacje:

Perl ton tus graptus lógus grdfonton e perl sofistón (O autorach mów pisanych, czyli o sofistach) oraz Odyssius kata Palamtdus prodosias (Ody-seusz oskarża Palamedesa o zdradę). Utwór pt. Musejon zawierał m. in. spór Homera z Hezjo-dem, włączony później do znanego AgSn Homtru ką/ Hesiódu.

Alkifron sofista z n w. n.e., autor zbioru fik­cyjnych listów pisanych językiem attyckim (cał­kowicie zachowało się 118 listów i 6 większych fragmentów, razem 3 księgi). Są to listy chłopów, rybaków, heter oraz różnych postaci historycz­nych, jak: Mcnander, Demetrios, Poliorketes, Hiperejdes, Lizjasz, Praksyteles.

Alkunachos 1. attycki malarz waz czerwono-figurowych wczesnego stylu swobodnego (żył w poł. V w. p.n.e.). 2. malarz grecki działający w czasach Aleksandra W.

Alkimede mit. żona Ajsona i matka Jazona.

AlkimedOD mit. heros Arkadii, który córkę swą. Piało, wraz z dzieckiem skazał na zagładę wypędzając w góry; uratował ją ojciec dziecka, Herakles.

AUdnoos mit. król Feaków mieszkających, na

Alkmajon

36

alter ego

wyspie Scherii, syn Nausithoosa i wnuk Posej-dona, małżonek królowej Arete i ojciec Nauzykai. Przyjął gościnnie Odyseusza i wyprawił go do ojczyzny, za co został ukarany przez Posejdona, który zamisnił A. i wszystkich mieszkańców wy­spy w skały.

Alkmajon zob. Alkmeon.

Alkman z Sardes poeta z drugiej poł. VII w. p.n.e. działający w Sparcie, pochodzenia lidyj-skiego. Przyczynił się w znacznym stopniu do rozwoju liryki chóralnej; komponował hymny, peany, skolia, hyporchemy i przede wszystkim słynne Parthenia, pieśni przeznaczone dla chórów dziewczęcych. Mają one charakterystyczną budo­wę trójczłonową (strofa, antystrofa i epoda). Rytmika wiersza jest już dość urozmaicona. Imię A. nosi tzw. versus Aicmanius (metrum Alc-manicum), czyli tetrapodia daktyliczna akatalektyczna -ⁱ ^-""' -^Ł'""-' ' '""^ ^/ '-""' lub katalektyczna -'-^i^-i-f-^-i^-t^^-i-'-. Zachowane fragmenty utworów.

Alkmena (gr. Alkmene) mit. córka Elektryona, małżonka Amfitriona. Miała dwóch synów:

Ifiklesa, którego ojcem był Amfitrion, i Hera-klesa, który był dzieckiem Zeusa. Po śmierci Amfitriona pojął ją za żonę Radamantys, z któ­rym mieszkała na Wyspach Szczęśliwych. Jako założycielka rodu Heraklidów, była czczona w Tebach i w Atenach.

Alkmeon (gr. Alkmajon, łac. Aicmaeon) 1. mit. syn Amfiaraosa i Eryfili, brat Amfilochosa. Eryfila przekupiona naszyjnikiem przez Polinejkesa nakłoniła swego męża Amfiaraosa do wzięcia udziału w wyprawie siedmiu epigonów przeciw Tebom. Na rozkaz ojca A. zabił matkę, za co ścigały go Erynie aż do Psofis. Pojął za żonę Alfesibeę. Opuścił ją następnie dla Kallir-roe, za co został zabity przez braci Alfesibei. Po śmierci był czczony jako heros w Tebach, Psofis i innych miastach, w Sparcie. 2. mit. prawnuk Nestora, syn Sillosa, współczesny Tezeuszowi, w czasie wędrówek Dorów przybył z Argos do Aten,, gdzie stał się protoplastą sławnego rodu Alkmeonidów (zob.). 3. A. z Krotonu (ok. 500 p.n.e.), syn Pejritoosa, uczeń Pita­gorasa, filozof, lekarz i fizjolog, napisał dzieło Perl fyseos (O przyrodzie); pierwszy miał doko­nać sekcji ciała, odkrył nerwy i rozpoznał rolę mózgu w organizmie, zajmował się również ana­tomią i fizjologią oka.

Alkmeonidzi sławny ród eupatrydów ateńskich, odgrywający ważną rolę w historii Aten przez

kilka wieków. Protoplastą rodu miał być Alk­meon (zob.), prawnuk Nestora: Wg Herodota A. byli nie przybyszami, lecz autochtonami attyc-kimi. Z rodu tego pochodzili: Megakles, Klejstenes, Perykles i Alkibiades.

Aiksenor rzeźbiarz grecki z Naksos (VI w. p.n.e.), znany z podpisu na steli grobowej odna­lezionej w Orchomenos w Beocji i znajdującej się dziś w muzeum w Atenach.

Alkyone zob. Keyks.

Allia (Alia) lewy dopływ Tybru, prawdopo­dobnie dzisiejszy Fosso delia Bettina; upamięt­niony klęską, którą Rzymianie ponieśli w bitwie z Galami w r. 390 p.n.e.

alliteratio zob. aliteracja.

Allobrogowie (łac. Allobroges) jedno z najpo­tężniejszych i najliczniejszych plemion celtyckich, zamieszkujące północną część Gallia Narbonensis między Rodanem, Isarą, Jeziorem Lemańskim i Alpami.

Aloadzi (gr. AloadaJ) mit. dwa olbrzymy, sy­nowie Aloeusa i Ifimedei, Otos i Efialtes, wg innej wersji synowie Posejdona. Rośli z tak nie­słychaną szybkością, że w wieku lat 9 postano­wili wypowiedzieć wojnę bogom, umieścić na Olimpie górę Ossę, na niej Pelion i wedrzeć się do nieba. Chcieli morze wypełnić górami, a wodę morską przenieść na ląd. Związali Aresa łańcu­chami i zamknęli go w ogromnej brązowej beczce, z której uwolnił go dopiero po 13 mie­siącach Hermes. Zeus zabił ich piorunem. Według innej wersji Artemida wpadła między nich w po­staci łani; pragnąc ją zabić zginęli sami rażąc się wzajemnie strzałami. Przypisywano im wpro­wadzenie kultu Muz na Helikonie, założenie Askry i innych miast.

Alopei mit. córka Kerkiona, miała z Posej-donem syna Hippotoona. Posejdon zamienił ją w źródło czczone pod tym imieniem w pobliżu Eleusis.

Alope² miasto Lokrów Opunckich. Również nazwa kilku innych małych miejscowości.

Alopeke gmina (demos) attycka na wschód od Aten, ojczyzna Arystydesa i Sokratesa.

Altajmenes (gr. Althąjmenes) zob. Katreus.

Altea (gr. Althaja, łac. Althaed) mit. córka Thestiosa, siostra Ledy, małżonka Ojneusa, ma­tka Meleagra. Po śmierci syna, którą spowodo­wała spalając wróżebną głownię, popełniła z roz­paczy samobójstwo. Zob. Meleager.

alter ego łac. (gr. dllos eg6) dosl. drugi ja;

wyrażenie określające najbliższego przyjaciela lub

Althaea

37

amazonomachia

zastępcę. Wg jednych wersji przypisywane Pita­gorasowi, wg innych Zenonowi, spotykane rów­nież u Arystotelesa; w formie łacińskiej wystę­puje u Seneki.

Althaea, Althaja zob. Altea.

Altfs gaj i święty okręg Zeusa w Olimpu (zob.).

Alyattes król Lidii (ok. 606-560 r. p.n.e.), prowadził wojny z Kimmeryjczykami, Grekami małoazjatyckimi i Modami. Po zawarciu pokoju z tymi ostatnimi (w r. 585) córka jego poślubiła króla Medów, Astyagesa. Synem A. był ostatni król Lidów, Krezus (Krojsos).

Ałypios filozof aleksandryjski z IV w. n.e., napisał m. in. dzieło Eisagoge musike; zachowało się jedynie we fragmentach; dzięki niemu znamy system notacji greckiej.

AJypos rzeźbiarz-brązownik, uczeń Naukydesa ze szkoły argiwskiej. Podpis A. widnieje na bazie pomnika wodzów lacedemońskich wzniesionego w Delfach jako wotum po zwycięskiej bitwie pod Ajgospotamoj w 405 r. p.n.e. A. był również twórcą posągów zwycięzców olimpijskich usta­wionych w świętym okręgu Zeusa w Olimpu.

Amaltea (gr. Amdltheja) mit. wg jednych wersji nimfa, córka króla Krety, Melissosa, która wy-karmiła małego Zeusa kozim mlekiem; niekiedy czynią ją córką Okeanosa i siostrą Acheloosa (zob.). Wg innych wersji A. nazywano kozę, która wykanniła Zeusa swym mlekiem w skalistej grocie na Krecie. Jeden z jej rogów otrzymał od Zeusa cudowną własność sączenia nektaru i ambrozji czy też stałego napełniania się pło­dami ziemi. Róg A., Keras AmalthSjas, zwany też Rogiem Obfitości, został przez Zeusa umie­szczony wśród konstelacji.

Amaltheum (łac.; gr. Amalthejon) sanktuarium nimfy Amaltęi w wiejskiej posiadłości Tytusa Pomponiusza Attyka w Ępirze nad rzeką Thyamis.

Amanos pasmo górskie w Azji Mn., odgałę­zienie Taurusu; zamieszkane przez rozbójnicze plemiona, nad którymi odniósł zwycięstwo Cycero podczas namiestnictwa Cylicji.

amanuęnsis łac. niewolnik piszący pod dyk­tando, pełniący funkcje sekretarza, lektora i bi­bliotekarza. Zwano go również servus a manu.

Amarantos z Aleksandrii gramatyk grecki, pra­wdopodobnie współczesny Galena (zob.) lub tro­chę od niego starszy (II w. n.e.). Atenajos cytuje jego pismo Peri skenźs (O „scenie"); zachowane fragmenty zawierają anegdotyczne wiadomości z życia aktorów greckich. A. napisał również komentarze do Teokryta.

Amarynthos 1. miasto na zachodnim wybrzeżu Eubei, na wschód od Eretrii, ze słynną świątynią. Artemidy Amarynthia, gdzie Eretryjczycy coro­cznie obchodzili święta na cześć Artemidy, prze­niesione również do demu attyckiego Athmonon. 2. heros-eponim tego miasta, łowczy Artemidy, ojciec Narcyza.

Amaseja stolica Pontu, ojczyzna Mitrydatesą VI i Strabona.

Amasis 1. grecka forma imienia egipskiego Ahmase, Ahmosi. Imię to nosili dwaj faraonowie:

A. I (Amosis) założyciel 18 dynastii (1580 r* p.n.e.), zwycięzca Hyksosów, 'oraz A. II, ostatni wielki władca przed podbojem perskim (570— -526 r. p.n.e.). 2. garncarz attycki, przedstawi­ciel stylu cżamofigurowego. Działał w latach 550 - 530 p.n.e. i należał do największych cera­mików swego okresu.

Amata mit. żona króla Latinusa, matka Lawi-nii. Przyrzekła swą córkę królowi Rutulów, Tur­nusowi, czym naraziła się na nieprzychylność Eneasza. A. popełniła samobójstwo po śmierci Tumusa, którego zabił w walce Eneasz. Wypadki te opisał Wergiliusz w Eneidzie.

Amazonki (gr. Amazónes) mit. plemię wojow­niczych kobiet wywodzących swój ród od Aresa i Harmonii. Zamieszkiwały okolice nad rzeką Thennodont w Kappadocji, Scytii, Leukosyrii i in. Przypisywano im założenie szeregu miast, jak eolskie Kyme, Mitylena, Smyma, Efez, gdzie zbudowały świątynię Artemidy. W Lidii wal­czyły z Bellerofontem; królowa ich Pentesileja była sojuszniczką Priama pod Troją i została zabita przez Achillesa. A. walczyły z Heraklesem i Dionizosem. Nienawidziły mężczyzn; utrzy­mywały stosunki z sąsiednimi Gorgorejczykami tylko dla zachowania swego plemienia. Synów po urodzeniu zabijały lub oddawały ojcom na wychowanie, córki zaprawiały do życia obozo­wego i kształciły w sztuce wojennej. Posągi przed­stawiające A. w czasie walki pieszo lub konno rzeźbili najznakomitsi artyści greccy, jak: Fidiasz, Poliklet, Kresilas i in. W kulcie A. .związane są z Aresem i Artemidą. Etymologię imienia A. wyprowadzono później od wyrazu mazós pierś. poprzedzonego a prlvatlum, ponieważ sądzono, że A. obcinały dziewczętom pierś dla łatwiej­szego posługiwania się bronią. Wyobrażenia pla­styczne A. nie potwierdzają jednak tego mnie­mania.

amazonomachfa walka Amazonek (gr. mdche walka), temat wielu utworów literackich, a zwłasz-

Ambaryalia

38

amfiktionia

cza wyobrażeń plastycznych. Motywy a. zdobiły m. in. tarczę Ateny Partenos Fidiasza, tron Zeusa w Olimpii, fryzy w Figalei (V w. p.n.e.), mau­zoleum w Halikamasie (pocz. IV w. p.n.e.), fre­ski Mikona w Stoa Pojkile w Atenach, Polignota w Tezejonie w Atenach oraz sarkofag Amazonek znajdujący się dzisiaj w Muzeum Wiedeńskim.

Ambarralia rzymskie święto państwowe obcho­dzone w maju na cześć Marsa, później Cerery. Główną ceremonią była procesja ze zwierzętami ofiarnymi, świnią, owcą i wołem, simvetaurilia, odbywająca się dokoła Ager Romanus; miała na celu oczyszczenie poł. Z A. identyfikuje się majowe święta obchodzone przez fratres Arvales.

Ambioryks (łac. Ambiorix) wódz Eburonów, szczepu belgijskiego zamieszkującego tereny mię­dzy Mozą i Renem. Od r. 54 p.n.^. walczył przeciw Cezarowi, który ostatecznie zwyciężył go i wyciął cały szczep; A. ratował się ucieczką.

Ambiyius Lucius Turpio dyrektor trupy aktor­skiej, dominus gregis, z II w. p.n.e. i sam sławny aktor. Utorował drogę komediom Cecyliusza, przyczynił się do sukcesu sztuk Terencjusza, w których sam występował. Wspominają go z uznaniem Cycero i Tacyt.

Ambrakia dziś Arta; starożytne miasto w Tes-protis w Epirze, na lewym brzegu rzeki Arach-thos, w pobliżu jej ujścia do Zatoki Ambrakij-skiej, skolonizowane w VII w. p.n.e. przez osad­ników korynckich. W czasie wojny peloponeskiej stanęło po stronie Spartan, później zostało wcie­lone do Macedonii.

Ambraks heros-eponim Ambrakii, syn Heraklesa. Ambrosius zob. Ambroży. ambrozja (gr. ambrosijd) pożywienie bogów, które wraz z napojem — nektarem — zapew­niało im nieśmiertelność; wonny balsam, którym namaszczali bogowie swe ciała dla "zapewnienia im wiecznej młodości i piękności.

Ambroży (łac. Ambrosius, ok. 337 - 397 r. n.e.) jeden z najwybitniejszych ojców kościoła, syn prefekta Galii rezydującego w Trewirze, od r. 374 biskup Mediolanu. Nawrócił i ochrzcił Augusty­na, na cesarza Teodozjusza nałożył pokutę kościelną za mord w Tessalonice, ostro zwalczał Ariusza. Spowodował usunięcie z gmachu senatu rzymskiego pomnika bogini Wiktorii, który był ostatnim widomym znakiem dawnej religii państwowej w Rzymie. Pierwszy układał hymny kościelne w dymetrach jambicznych. Był także autorem wielu traktatów teologicznych.

Ambrysos miasto w Fokidzie u stóp Parnasu. ambubaiae (łac., z syryjskiego) aulistki pocho­dzące ze Wschodu; wynajmowano je w Rzymie dla uprzyjemnienia uczt śpiewem, grą na aulosie, tańcem.

Ameipsias komediopisarz grecki współczesny Arystofanesowi, nad którym w r. 423 p.n.e. od­niósł zwycięstwo. Zachowało się 7 tytułów i dro­bne fragmenty jego utworów.

Ameria dziś Amelia; miasto w Umbrii poło­żone w pobliżu Tybru, w okolicy bogatej w win­nice; municypium, ojczyzna Sekstusa Roscjusza (zob. Roscius l).

Amfiaraos mit. heros grecki, syn Oiklesa (lub Apollina) i Hypermestry, wieszcz i tłumacz snów, uczestnik polowania na dzika kalidońskiego i wy­prawy Argonautów. Sprawował rządy w Argos wespół z Adrastem, z którym się pojednał po długoletnich sporach, biorąc za żonę jego siostrę Eryfilę. Miał z nią synów Alkmeona i Amfilo-chosa oraz córki Eurydykę i Demonassę. Na­kłoniony przez żonę, wbrew swojej woli wziął udział w wyprawie Siedmiu przeciw Tebom, ma­jącej na celu osadzenie na tronie Polinejkesa. Uciekając przed pościgiem Poliklimenesa został z woli Zeusa wraz z końmi, wozem i woźnicą Batonem pochłonięty przez ziemię. Po śmierci doznawał boskiej czci w Argos, Oropos i in. W miejscu gdzie miała go pochłonąć ziemia, wzniesiono świątynię zwaną Amfiarejon, której fundamenty odkopano w r. 1850. Wyjazd A. na wyprawę tebańską przedstawiony jest m. in. na słynnej wazie czamofigurowej Francois.