G.Nəbiyeva. Material ehtiyatlarından istifadənin uçotunun təkmilləşdirilməsi. Bakı, 2015.
13 Satın alınaraq çəkilən dolayı xərclər öz növbəsində daimi xarakter (məs.,
anbarların amortizasiya ayırmaları) və dəyişən xarakter (məs., ehtiyatların
qiymətinə daxil olunmayan daşınma xərcləri) daşıyır.
Daimi xarakter daşıfyan xərclər müstəqil qaydada satınalınmasının maya
dəyərinə daxil edilir. Əgər, bu mümkün deyildirsə, onda belə xərclər, dəyişən
xərclərlə birlikdə hesablaşma you ilə bölüşdürülə bilər. Bölüşdürülmə üçün bir çox
halarda satınalınan ehtiyatların dəyəri, onların miqdarı və s. əsas götürülür. Qeyd
etmək lazımdır ki, ticarət və ticarət-vasitəçilik fəaliyyəti ilə məşğul olan
müəssisələr malların tədarükü və mərkəzi anbara çatdırılması ilə əlaqədar xərcləri
satın anınadək bədavül xərclərinin tərkibində uçota alınır. Onlar satın alınmanın
faktik maya dəyərinə daxil edilmir.
Material-istehsalat ehtiyatlarının istehsala buraxılması aşağıdakı qiymətlərlə
həyata keçirilir:
1. materialların hər bir vahidinin dəyərnə (əgər biri-digərini əvəz edə bilmirsə);
2. orta maya dəyərilə;
3. satın almanın birinci vaxtının maya dəyrəilə (FİFO metodu);
4. satın almanın sonuncu vaxtının maya dəyərilə (LİFO metodu).
Bu və ya digər üsuldan istifadə olunması müəssisənin uçot siyasətnin
ünsürüdür və il ərzində həyata keçirilir. Qiymətləndirmənin brinci üsulunun tətbiqi
xüsusi qaydada istifadə olunan material-istehsalat ehtiyatları (məsələn, qiymətli
metallar, qiymətli daşlar və s.) üçün xarakterikdir.
Qiymətləndirmənin ikinci üsulunun tətbiqi orta maya dəyərilə istehsalata və
yaxud digər məqsədlərə buraxılan material-istehsalat ehtiyatları üçün tipikdir.
Material-istehsalat ehtiyatlarının orta maya dəyərilə qiymətləndirilməsi üsulu
respublikanın uçot praktikası üçün ənənənəvidir. Hesabat dövrü ərzində ehtiyatlar
istehsalata uçot qiymətləri ilə, dövrün sonunda isə yalnız faktik maya dəyərinin
uçot dəyərndən kənarlaşması ilə silinir.
