Medenî”; “şehirli, şehre ait, şehre özgü

1. Irak Coğrafya Okulu: Genel ve tasvirî coğrafya üzerinde ilk defa sistematik olarak yazı yazanlar IX. yy.ın ortalarında Irak’ta görüldü. Bu bölgenin en önemli coğrafyacıları; İbn Hurdazbih, Ya’kûbî, Mes’ûdî, İbn Fakih, İbn Rüste ve Kudame b. Cafer’dir.

Bilinen dünyayı ilk tarif eden coğrafyacı İbn Hurdazbih’dir (ö. 300/912). Bundan dolayı kendisine “İslam Coğrafyacılığının Babası” denilmiştir.⁵¹ IX. yy.da coğrafyaya olan ilgi, sadece memurlar, tarihçiler ve seyyahlarla sınırlı kalmamış, edebiyatçılar da bu alana yönelmişlerdir.

2. Belh Coğrafya Okulu: X. yy.ın ilk yarısında Horasan’da yeni bir coğrafya mektebi ortaya çıktı. Bu ekolün müellifleri, Müslüman olmayan ülkeleri dışarıda bırakarak çalışmalarını geniş ve ayrıntılı bir şekilde İslam ülkelerinin coğrafyası üzerine yoğunlaştırdılar. Bu ekolün kurucusu, Ebû Zeyd el-Belhî’dir (ö. 322/934). Ömrünün sonuna doğru İslam ülkelerinin bölgesel haritalarını çizmiş ve Suveru’l-Ekâlîm adıyla da bir eser bırakmıştır.

Belh ekolüne mensup coğrafyacılar İslam ülkelerini, haritasını çizerek iklimlere (bölge) ayırdılar. Yuvarlak bir dünya haritası çizerek Mekke’yi bu haritanın merkezinde gösterdiler. Genel olarak coğrafî gerçekleri Kur’an ve hadisteki kavramlarla desteklemek temayülü vardı. Bu ekolün ilk mensupları arasında Mesâlikü’l-Memâlik eserinin sahibi İstahrî başta gelir. Diğer bir müellif Kitabu Sureti’l-Arz (el-Mesâlik ve’l-Memâlik) kitabının sahibi İbn Havkal’dır. Diğer bir coğrafya âlimi coğrafyayı herkes ve her grup insan için gerekli bir ilim olarak gören ve Ahsenu’t-Tekâsim fî Ma’rifeti’l-Mezâlim’i kaleme alan Makdisî’dir. Eserinde İslam ülkelerini altısı Arap ve sekizi Acem, yani Arap dışı olmak üzere 14 iklime ayırmış, iklimler hakkında sadece coğrafî bilgiler vermekle kalmamış, aynı zamanda o bölgelerde yaşayan insanların sosyo-kültürel ve sosyo-ekonomik yönleri üzerinde de durmuştur.

Bu arada çeşitli ülkelere gönderilen elçilerin raporları, dünyanın farklı bölgelerini gezen denizci ve tüccarların naklettikleri rivayetlerle, sefaret heyetlerinin ve seyyahların notları ile coğrafya literatürü genişlemiştir.