MiLLÎ EĞİTİm bakanliği erkek Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü İnsan ve kalite endüstriyel tekniK ÖĞretimde toplam kalite 3 2001 hazirlayanlar

İÇİNDEKİLER

HAZIRLAYANLAR 3

4

ATATÜRK’ÜN GENÇLİĞE HİTABESİ 5

ÖN SÖZ 6

İÇİNDEKİLER 7

İŞLETME KAVRAMI 9

İŞLETME 9

İŞLETME YÖNETİMİ 10

SAVURGANLIĞIN ÖNLENMESİ 15

VERİMLİLİĞİ ARTIRICI YÖNTEMLER 17

VERİMLİLİK 17

VERİMLİLİK İLE İLGİLİ TERİMLER 18

VERİMLİLİĞİN TARİHÇESİ 19

ENDÜSTRİDE VERİMLİLİK 19

ÇALIŞANLARLA VERİMLİLİK ARASINDAKİ İLİŞKİLER 20

İŞLETMELERDE VERİMLİLİK 21

İŞLETMENİN EMRİNDEKİ KAYNAKLAR 21

MALZEME VERİMLİLİĞİ 22

YÖNETİMİN VERİMLİLİK KONUSUNDAKİ GÖREVLERİ 22

İŞ GÜCÜNÜN VERİMLİLİĞİ 22

VERİMLİLİĞİ AZALTAN SEBEPLER 23

VERİMLİ ÇALIŞMA ŞARTLARINDAN BAZILARI 24

AYNI ANDA TEK BİR İŞ YAP 24

PROBLEMİ KAVRA 25

DİNLEMEYİ BİL 27

SORU SORMAYI ÖĞREN 27

ANLAMLI İLE ANLAMSIZI AYIRT ET 29

DEĞİŞİKLİKLERİ KAÇILMAZ KABUL ET 30

HATALARI KABUL ET 30

BASİTÇE İFADE ET, DOLAMBAÇLI KONUŞMA 31

ZAMANLAMAYI İYİ YAP 32

SAKİN OLUN 32

GÜLÜMSE 33

VERİMLİLİK NASIL ARTTIRILABİLİR 34

VERİMLİLİK NEDEN HERKESİ İLGİLENDİRİR ? 35

VERİMLİLİĞİ ARTTIRMAK KİMLERİN GÖREVİDİR 35

ÜRETİM, KALİTE VE VERİMLİLİK 36

YATIRIM FAKTÖRLERİ 36

İNSAN FAKTÖRLERİ 37

KALİTE DÖNGÜSÜ 38

ÜÇ ÖNEMLİ YAN ÜRÜN 40

İNSAN GÜCÜ PLÂNLAMASININ VERİMLİLİĞE ETKİSİ 43

VERİMLİLİĞE KATKISI 43

KURULUŞ İÇİ ETKİLİ İLETİŞİM 46

İLETİŞİM TÜRLERİ 46

İLETİŞİMİN ÖĞELERİ 47

İLİŞKİ KURMANIN TEMEL KURALLARI 48

SÖZSÜZ DAVRANIŞLAR 49

SAVUNUCU VE AÇIK İLETİŞİM: 49

İLETİŞİM ENGELLERİ 52

DİNLEME TÜRLERİ: 53

SEN DİLİ VE BEN DİLİ 54

ETKİLİ İLETİŞİM İÇİN ÖNERİLER 54

TOPLAM KALİTE YAKLAŞIMI 56

KALİTE SİSTEMLERİNİN GETİRDİKLERİ 56

TOPLAM KALİTE YAKLAŞIMI 56

EKİP NEDİR : 59

EKİPLERİN ORTAYA ÇIKMASI : 59

ETKİLİ EKİPLERDEKİ ÖZELLİKLER VE EKİPLERİN ÇALIŞMASI 59

BİR EKİP NE ZAMAN OLUŞTURULMALI 60

PROJE FİKRİNİN ÇIKTIĞI KAYNAKLAR 63

PROJE SEÇİLİRKEN GÖZ ÖNÜNDE BULUNDURULMASI GEREKEN KRİTERLER 64

KALİTE ORGANİZASYONUNUN OLUŞTURULMASI 65

İYİLEŞTİRME SÜRECİNİN TEMEL ADIMLARI 68

Durum tanımı 68

Sistemin tanımı 69

Veri analizi 69

Çözüm oluşturma, tasarım 69

Uygulama 69

SİSTEMATİK İYİLEŞTİRME SÜRECİ AKIŞ ŞEMASI 71

KAYNAKÇA 73

İŞLETME KAVRAMI

İŞLETME

İnsanların ihtiyaçlarını doğrudan doğruya veya dolayısıyla karşılamak amacıyla işleyen veya işletilen her iktisadî birime “işletme” adı verilir.

İşleyişin sürekli veya süreksiz olması, büyüklüğü veya küçüklüğü, işletenin veya başkalarının ihtiyacını karşılaması, tek veya çok sahibe bağlılığı, sahibinin devlet veya özel kişi oluşu, herhangi bir düzen içinde işlemesi veya işletilmesi bir iktisadî birimin işletme sayılmasına engel değildir. Önemli olan; bu iktisadî birimin fayda yaratmasına başka bir deyimle, insanların ihtiyaçlarını gidererek mal ve hizmetlerin sağlanmasına yaramasıdır. Bu düşünceye göre işletme deyimi, geniş bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır.

İktisadî mal veya hizmetleri ortaya koymak için bir takım üretim faktörlerinin birleştirilmesi gerektiğine göre işletmede, üretim faktörleri birleştirilmek üzere bir araya toplanmış olmalıdır.

Bu duruma göre bir iktisadî bilim olan işletmenin temel iki özelliği şudur:

1. 
   İktisadî mal ve hizmetler ortaya koymak amacı ile işlemekte bulunuşu.
   
2. 
   İktisadî mal ve hizmetler ortaya koymak için gerekli üretim faktörlerinin bir arada bulunuşu.
   

Bu iki özellik birleşince, işletme dediğimiz birim ortaya çıkar. Bu iki özelliğin birleşmesi sürekli ya da süreksiz olabilir, süreksizde. Bir köy kadınının, kendi beslenme ihtiyacını karşılamak amacı ile yiyeceği yufkayı hazırlamak üzere; unu, suyu, hamuru yoğurma kabını, pişirme sacını ve ısı veren çalı veya odunu bir araya toplaması ve bunlara kendi emeğini katmasıyla bir işletme ortaya çıkar. Bunun gibi, bir fırıncının mahalle halkının beslenme ihtiyacını karşılamak üzere pişirme, hamur yoğurma araçlarını, işçilerini, unu, yakıt maddelerini bir araya getirip ekmek yapma işine girişmesiyle de bir işletme ortaya çıkmış olur.

Sırtında taşıdığı sandığı, bir yere iliştirerek ayakkabı boyacılığı yapan kimsenin emeği, boya sandığı ve boyasıyla fırçası bir araya gelince bir hizmet işletmesi söz konusu olur.

Ayakkabı onaran birinin emeği, çekici, çiviyi, kesme bıçağı iğne ve ipliği, bir araya getirip, köşe başında ayakkabı onarımı işine girişmesiyle, bir işletme ortaya çıkar. Bunun gibi büyük bir yapı içinde çeşitli makinelerin, deri ve köselelerin, iplik, tel ve çivilerin ve işçilerin bir araya toplanarak günde binlerce çift ayakkabı üretilmesiyle de bir işletmeden söz edilebilir.

Köyün ortak ihtiyaçlarını karşılayan köy idaresi yönetimi, şehrin ihtiyaçlarını karşılayan belediyeler ve ülkenin çeşitli ihtiyaçlarını karşılayan devlet de yukarıda söylediğimiz iki özelliği taşımaları nedeniyle birer işletme sayılabilirler.

Şu hâlde; “ev”den “devlet”e; “ayakkabı boyacılığı”ndan “otomobil fabrikası”na kadar değişik türde, özellikte ve irilikte olan birimler, hep birer işletmedir. Bunların hepsinde ortak olan iki özellik şudur:

1. 
   İnsan ihtiyaçlarını giderecek mal veya hizmetin ortaya konması için didinilmesi,
   
2. 
   Bu amaç için gerekli üretim faktörlerinin bir araya toplanmış olması,
   

İşletmenin geniş anlamı yanında bir de dar anlamı vardır. Dar anlamda işletme, teknik bir kuruluş olup burada üretim araçlarının belirli bir mal veya hizmetin ortaya konulması amacı ile plânlı bir biçimde organize edildiği teknik birimdir.

İŞLETME YÖNETİMİ

Yönetim, işlerin başkalarına yaptırılması işlevidir. Daha 16-18 inci yüzyıllarda, Alman Kameralistleri, yönetim düzenleri teknolojisi diye bir bilgi alanını da geliştirdiler. Bunlara göre; fonksiyonlarda uzmanlaşma, yönetimle ilgili yerler için astların seçilmesinde ve yerleştirilmesinde gösterilmesi gerekli dikkat ve özen; yönetimle ilgili işlerin yalınlaştırılması gibi sorunlar, yönetim düzenleri teknolojisinin konusuna giriyordu.

Gerçekten, daha ekonominin avcılık döneminde olduğu çağlardan başlayarak ortak amaçlarının gerçekleşmesi için insanların teşkilâtlanması gerekmiş; Mısır, Babil ve İbrani uygarlıklarında olduğu kadar Yunan ve Roma çağlarında da teşkilâtçılık yüksek düzeylere ulaşmıştır. Ama, yönetim bilimi ile ilgili gelişmeler ancak 16-18 inci yüzyıllarda kendini açıkça göstermiştir.

Özellikle 18 inci yüzyıldan başlayarak sanayiinin gelişmesi, bir yandan tüketici ile ilgili üreticinin karşılaşması imkanlarını azaltmış; öbür yandan lonca düzeninde olduğu gibi işçilerle, işverenler arasındaki usta- kalfa- çırak ilişkisi ortadan kalkmış; işçi dar bir aile üyesi durumundan geniş bir uzmanlık ailesinin üyesi olmak durumuna gelmiştir. Bunun yanında, işçi, işi üzerinde kendi başına buyruk olmaktan çıkmış; yönetici olan kimse de kolaylıkla denetleyebileceği az sayıda kişiden oluşmuş bir takım yerine geniş bir kümeyi belirli bir amaca doğru yöneltmek göreviyle karşılaşmıştır. İşçi ve işveren arasında çıkar zıtlığı belli bir hal almıştır. Anonim şirket şeklinin gelişmesi ile işletmenin sahipliğiyle yöneticiliği de birbirinden ayrılmıştır. Bunlara işletmelerin iriliğinin artmasını ve işçilerin sendikalar kurmasını da ekleyebiliriz. Bütün bunlar, yönetim meselelerinin gittikçe çapraşık bir hal almasına sebep olmuş ve el yordamı ile önderlik yapmayı güçleştirmiştir. Yöneticinin belirli bilgilere sahip olması gerektiği ve yönetici azlığı karşısında, çoğalan teşebbüslerin ihtiyacını karşılamak için, bunların yetiştirilmesi gerekliliği gün geçtikçe daha çok anlaşılmıştır.

Bu ihtiyaç, yetişme biçimleri değişik iki ayrı grup yönünden bütün ağırlığı ile duyulmuş ve iki grubun da yönetim bilimine yardımları dokunmuştur. Bu gruplardan biri mühendisler; diğeri kültürlü iş adamlarıdır. Bunların çalışmalarına sonradan akademik meslekten olanlar katılmış ve yönetim ilkelerini düzenli bir biçimde ortaya koyma yolunda büyük adımlar atılmıştır. Bu iki gruptan mühendislerin temsilcisi Amerikalı Frederick W. Taylor; kültürlü iş adamlarının temsilcisi de aslında mühendis olan Fransız Henry Fayol’dur.

Taylor, Philadelphia’daki Midvale Steel Co. (Midvale Çelik Şirketi) ne 1878’de makinist olarak girmiş; 1884’te baş mühendis olmuştu. Gerek burada, gerek başka işletmelerde yaptığı inceleme sonucu yetersiz organizasyon ve denetlemenin iş ve materyal tutumsuzluğuna yol açtığı görülmüş; bunlara çareler aranmıştır. Taylor atölye çalışmalarını analiz ederek, işçinin ve makinenin devrimlerini unsurlara ayırarak; kronometre, cetvel ve ölçeklerle işçi ve makinelerin, materyali işlerken yaptığı devinmeleri ve bunların yapılması için geçen zamanı ölçmüştür. Kendi koyduğu yönetmeliklere göre çalışmayı kabul edip üretimi arttıran işçilere daha çok ücret vermiş ve üretimi çabuklaştırma akımı yaratmaya çalışmıştır.

Taylor’un teknik anlamda işletme düzeyinde yeterlik tedbir ve çareleri üzerinde diretmesi sonucu, gözler daha çok bu yöne çevrilmiş; yönetimin daha genel meseleleri bir süre için bir yana bırakılmıştır.

Henry Fayol, aslında maden mühendisi idi. 1860 yılında bu görevle işe başlayan Fayol, 1888’de çalıştığı şirketin müdürlüğüne yükseldi. İflâs sürüklenmekte olan şirketi 30 yıl içinde sağlam bir malî durumu olan, uzun yıllar iyi kâr sağlayıp yüksek kâr payları dağıtan bir çelik kömür teşebbüsü hâline getirdi. Bir sanayi yöneticisi olarak edindiği görgülerden faydalanıp, yöneticilerin işlerini açıklamakla kullanılabilecek yalın veya pratik ilkeler üzerini araştırmalar yaptı; bu konularda konferanslar verdi. “Adminitration Industrielle et Generele” (Genel ve Sınaî Yönetim) adlı kitabını 1916’da yayınladı.

Fayol, sınaî teşebbüslerde didinmelerin altı bölüğe ayrılabileceğini ortaya koydu:

1. 
   Teknik (Üretim),
   
2. 
   Ticari (Alım, satım, kambiyo),
   
3. 
   Finansal (Sermayenin tedariki ve kıvamlı kullanılışı),
   
4. 
   Emniyet (Kişilerin ve mülkiyetin korunması),
   
5. 
   Muhasebe (İstatistik de var),
   
6. 
   Yönetim ile ilgili olanlar (Plânlama, teşkilât, komuta düzenleştirme ve denetleme).
   

Fayol, kitabında yönetim için denemeleri sırasında en çok kullandığı 14 ilkeyi açıklıyor:

1. 
   İşbölümü ve teknik yönetim safhalarında,
   
2. 
   Yetki ve sorumluluk: Yetki; kişinin görgüsü, bilgisi geçmiş hizmeti ve ahlakî değerlerinden, içinde bulunduğu yerden doğar veya bir işi yaptırma yetkisiyle beraber o işten doğan sorumluluğu kavrar.
   
3. 
   Disiplin,
   
4. 
   Komuta birliği: Bir ast, buyrukları yalnız bir üstten almalıdır.
   
5. 
   Yönetme birliği: Amacı bir olan her didinme takımının bir başı ve bir plânı olmalıdır.
   
6. 
   Tek kişinin çıkarları, genel çıkarlara bağlı olmalıdır.
   
7. 
   Çalışanlara, çalışmalarının karşılığı verilmelidir.
   
8. 
   Merkezleştirme: (Yetkinin bir elde toplanması ve dağıtılması) Şartlara göre en iyi verimi sağlayabilecek biçimde olmalıdır.
   
9. 
   Basamaklar sırası: En üst basamaktan en alt basamağa kadar basamaklar sırasına uyulmalıdır.
   
10. 
    Sıra ve düzen: Her yere bir şey (veya kişi); her şeye (veya kişiye) bir yer olmalıdır.
    
11. 
    Adalet ve denk davranış; astın üste bağlılığı ve kendini vermesi; üstün asta incelikle ve adaletle davranması sağlanmalıdır.
    
12. 
    Görevlilerin iş güvenliği olmalıdır.
    
13. 
    Öncecilik: Bu, bir plân tasarlanması ve yürütülmesi demektir. Üstün, astın önceciliğini geliştirmesine yol vermesi de gerektir.
    
14. 
    Takım hâlinde çalışma ruhu aşılanmalıdır.
    

Fayol, bu 14 ilke yanında 5 fonksiyonu da yönetim unsurları olarak ayrıca incelemektedir. Bunlar da plânlama, teşkilâtlandırma, komuta, düzenleştirmek ve denetlemedir.

İŞLETME ORGANİZASYONU

İşletme organizasyonu; iş sistemlerinin plânlanması, düzenlenmesi ve yönetimini ve bu amaçla gerekli verilerin saplanmasını kapsamaktadır. İşletme organizasyonunda iki temel amaç vardır:

1. 
   İnsancıl çalışma koşullarının oluşturulması.
   
2. 
   Ekonomikliğin arttırılması.
   

Şekil 1: İşletme organizasyonunun hedef ve görevleri

Görevlerin insancıl ve ekonomik olarak yürütülmesi, ancak sistemli biçimde plânlanması, düzenlenmesi ve yönetilmesi ile mümkün olabilir. Bu yöntem bilgisinde organizasyon; plânlama, düzenleme ve yöneltmeyi içeren bir üst kavram olarak kullanılmaktadır.

Organize etme
Plânlama	Düzenleme	Yöneltme

Görevlerin yerine getirilmesi

Şekil 2: Görevin organize edilmesi.