Mövzu İqtisadi nəzəriyyənin predmeti və metodu.( 2 saat)

3. Firmaların idarə edilməsi.

Inzibati, daha dəqiq desək, inzibati-amirlik metodu cəmiyyətdə hakimiyyət və idarəetmə strukturlarına xas olan üsulların toplu­sudur.

Inzibati-amirlik metodlarından ilk dəfə 1916-cı ildə Almani­yada istifadə edilmiş, keçmiş Sovet Ittifaqında əslində onun mövcud­luğunun lap ilk günlərindən istifadə olunmağa başlanmış, sonralar bu, getdikcə yeni-yeni me-todlarla «zənginləşdirilmiş» və demək olar ki, keçən əsrin 80-ci illərində özünün «ən yüksək zirvəsinə» çatmışdı.

Bazar iqtisadiyyatı şəraitində isə idarəetmənin iqtisadi metod­larına üstünlük verilir. Lakin idarəetmədə inzibati-amirlik və iqtisadi metodlardan istifadə edərkən onları bir-birinə qarşı qoymaq olmaz. Sosial-psixoloji metodlar başlıca olaraq həyatın mənası­nın, cəmiyyətin inkişaf istiqamətlərinin, orada insanların rolu və yerini müəy­yən edən problemlərin həll edilməsi ilə əlaqə-dardır. Burada kütləvi infor­masiya vasitələrinin (radio, te-leviziya, mətbuat və s.) əvəzsiz rolu vardır.

Idarəetmə müxtəlif səviyyələrdə təşkil edilir və həya-ta keçirilir. Mikroiqtisadi səviyyədə idarəetmənin başlıca tərkib hissələri marketinq və menecmentdir.

Marketinq bazarın mövcud və perspektiv tələbatını öyrənmək məqsədilə əmtəələrin istehsalı üçün texnologiya­nın hazırlanmasından tutmuş onların istehlakçılara çatdı­rılmasına qədər olan dövrdə firma­ların bütün işgüzar fəaliy­yətlərinin əmtəələrin, xidmətlərin satılması vəzi­fələrinə tabe edilməsi ilə əlaqədar görülən təşkilati işlər sistemidir. Başqa sözlə, marketinq o deməkdir ki, firmalar məhsulları yalnız isteh­sal etməklə kifayətlənmirlər, onlar həm də hazırladıqları əmtəələrə olan tələbatın öyrənilməsi ilə özləri məşğul olurlar.

Firmaların idarə olunmasının marketinq forması ABŞ-da XX əsrin əvvəllərində məhsulların reallaşdırılma­sı­nın kəskinləşdiyi dövrdə meydana gəlmişdir. Marketinq sisteminə aşağıdakılar daxildir: firmada istehsal edilmiş məhsullara olan tələbatın cari vəziyyəti və tədiyə qabi­liyyətli tələbin dinamikasını öyrənmək; ayrı-ayrı məhsul-ların, onların «əvəzedicilərinin», habelə eyni növdən olan «əcnəbi» məhsul­ların qiy­mətlərinin dəyişməsi səbəblərini təhlil etmək; yeni tələbatları proqnoz­laşdırmaq; rəqabət aparılan firmalarla mübarizədə reklamdan geniş istifadə etmək; müəyyən imtiyazlar vermək, istehlakçıya verilən hüquq­ları genişləndirmək, lotoreyalar buraxmaq, satış sər-giləri təşkil etmək, bir sıra şərtlər yerinə yetirildikdə müka-fat vermək yolu ilə alıcıları özü­nə cəlb etməklə məhsulların satışını stimullaşdırmaq; «alıcı əmtəələri yox, əmtəələr alı-cıları tapmalıdır» prinsipini həyata keçirmək; rə­qiblər haqqında material toplamaq və onu qiymətləndir­mək; ba-zar haqqın­da­kı informasiyaları işləmək üçün EHM-dən istifadə etmək; ayrı-ayrı əmtəələrin satışı üçün bazarları düzgün seçmək və s. və i. a.

Təcrübədə marketinqin prinsipləri ardıcıl olaraq aşağıdakı mər­hələlərdə yerinə yetirilir: 1) Bazarı hərtərəfli öyrənmək əsasında fir­manın müxtəlif çeşiddə istehsal etdiyi məhsulların siyahısını (o cümlə­dən rəqiblər haqqında planı) tərtib etmək; 2) Nəzərdə tutulmuş istehsal proqramlarını (mal göndərənləri seçmək və onlarla əlaqə saxlamaq, məh-sulların çeşidi və keyfiyyəti üzərində nəzarət etmək) ciddi surətdə yerinə yetirmək; 3) Marketinq proqramlarını – məhsulların satış bazar­larını ələ keçirməyə dair planları – həyata keçirmək.

.

Firmalar miqyasında kommersiya fəaliyyətinin sə­mərəli idarə edilməsi təcrübəsinin ümumiləşdirilmiş forması menecmentdir.Meneçment mikrososial idarəetmənin prinsiplərini həyata ke­çi­rir. Bu prinsiplər aşağıdakılardır: hər bir işçinin fərdi imkanlarının maksimum nəzərə alınmasını tələb edən «iqtisadi münasibətlərin huma­nistləşdirilməsi», firmanın tərəqqisi naminə müxtəlif işçi qruplarının həmrəyliyini nəzərdə tutan «işgüzar tərəfdaşlıq»; firmanın hər bir struk­tur pilləsində qərarların müstəqil qəbul olunmasına əsas­la­nan «mərkəzi orqanların bəzi iqtisadi vəzifələrinin» menecerlərə verilməsi.

Menecment, firmaları istehsalın texnoloji pilləsi deyil, bazar iqtisadiyyatının sosial sistemi hesab edir. Menecmentin əsas istiqa­mət­ləri məhz bununla müəyyən edilir. Bunlar aşağıdakılardır: firmaların və onların arasın­dakı münasibətlərin mikrososial strukturunun (sosial-peşə, mədəni-təhsil, ixtisas və demoqrafiya) aşkara çıxarılması; kol­lek­tiv səyin səfərbərliyə alınmasının başlıca şərti olan kiçik qrupların («sə­lahiyyətli işçi briqadaları», «məqsədli qruplar», o cümlədən mütəxəs­sis­lər arasında) yaradılması.