Валидейнляримин язиз хатирясиня

Jədvəl 6.4

Avtomobil nəqliyyatı ilə yüklərin

daşınmasının tarif qiyməti^*)

Daşınma Məsafəsi, km-lə	1 ton yükün daşınmasının tarif qiyməti man.
	1-ji sinif	2-ji sinif	3-jü sinif	4-jü sinif
1	0,24	0,3	0,4	0,48
2	0,29	0,35	0,48	0,57
3	0,34	0,43	0,56	0,68
4	0,39	0,49	0,65	0,77
5	0,44	0,54	0,72	0,87
6	0,49	0,61	0,8	0,96
7	0,54	0,65	0,89	1,06
8	0,59	0,72	0,96	1,15
9	0,64	0,78	1,04	1,25
10	0,69	0,85	1,13	1,35
11	0,73	0,91	1,21	1,45
12	0,78	0,96	1,29	1,54
13	0,83	1,03	1,37	1,64
14	0,88	1,1	1,45	1,73
15	0,93	1,15	1,52	1,83
16	0,97	1,21	1,61	1,92
17	1	1,25	1,67	2
18	1,04	1,3	1,73	2,08
19	1,08	1,35	1,8	2,16
20	1,12	1,4	1,86	2,24
21-25	1,24	1,55	2,04	2,45
26-30	1,44	1,78	2,34	2,8
31-35	1,61	1,98	2,64	3,15
36-40	1,76	2,18	2,93	3,5
41-45	1,92	2,38	3,18	3,82
46-50	2,07	2,58	3,43	4,12
51-55	2,23	2,78	3,67	4,4
56-60	2,38	2,93	3,87	4,65
61-65	2,53	3,08	4,07	4,9
66-70	2,64	3,23	4,27	5,15
71-75	2,74	3,37	4,47	5,4
76-80	2,84	3,52	4,67	5,65

Jədvəl 6.4-ün davamı

81-85	2,94	3,67	4,87	5,88
86-90	3,04	3,82	5,07	6,07
91-95	3,14	3,95	5,24	6,26
95-100	3,24	4,05	5,39	6,47
Hər km-rə əlavə edilir, man.
-100 km yuxarı, 200 km qədər	+32 man.	+40 man.	+53 man.	+64 man.
-200 km yuxarı	+22 man.	+28 man.	+37 man.	+44 man.

^*) Qeyd edildiyi kimi bütün misallarda tarif qiymətləri jari qiymət səviyyəsində götürülməlidir.

Yükün sinfi nəqliyyat vasitəsinin yükqaldırma qabiliyyətindən nə dərəjədə istifadə olunması səviyyəsini göstərir.

Birinji sinifə o, materiallar aid edilmişdir ki, onlar nəqliyyat vasitəsinin yükqaldırma qabiliyyətindən mümkün qədər tam istifadə etməyə imkan versin. Nəqliyyat vasitəsinin istifadə olunması səviyyəsi azaldıqja yüklər sonrakı siniflərə daxil edilir. Buna görə nəqliyyat vasitəsindən daha əlverişsiz istifadə olunma səviyyəsinə aid olan material və konstuksiyalar dördünjü sinifə daxil edilmişdir.
Avtomobil nəqliyyatı ilə daşınan yüklərin nəqiyyat xərjini kalkulyasiya yolu ilə aşağıdakı jədvəl 6.5 şəklində təyin etmək olar.
Jədvəl 6.5
Nəqliyyat xərjinin təyini
1 ton yük üçün

Sıra №-si	Material və konstruksiyaların adları	Yükün sinfi	Daşınma Məsafəsi, km-lə	Qiryməti, man.
				Yükləmə	Boşaltma	Nəqliyyat tarifi	Jəmi

Dəmir yolu ilə daşınan yüklərin kalkulyasiya yolu ilə həmçinin, nəqliyyat xərjininin təyin edilməsi qüvvədə olan tariflərə əsasən hesablaşır. Tariflər daşınan yüklərin növündən və məsafədən asılı olaraq müəyyən edilmişdir. Bütün yüklər tarif təsnifatı sxemi üzrə bölünmüşdür. Tikintidə daha çox miqdarda yüklərin dəmir yolu ilə daşınmasında vaqon və platformadan tam istifadə etmək üçün əsasən vaqon üzrə tariflərdən istifadə olunur.

Kiçik miqdarda yüklərin daşınmasında kanteyner üçün tariflərdən istifadə olunur. Belə ki, tarifin növü danışmanın növündən asılı olaraq tətbiq edilir. Qeyd edildiyi kimi, smeta qiymətlərinin hesablanılmasında ən mürəkkəb məsələlərdən biri nəqliyyat xərjinin düzgün hesablanılmasıdır. Çünki müxtəlif rayonlarda və eyni rayonun müxtəlif tikinti obyektlərində bu xərjlər müxtəlif olur. Onları smeta qiymətlərində düzgün hesaba almaq üçün nəqliyyat sxemi hazırlanır. Bu sxemdə tikinti təşkilatlarının material göndərijiləri ilə daha əlverişli əlaqəsi müəyyənləşdirilir, materialların daşınması üsulu və daşınma məsafəsi, istifadə olunajaq nəqliyyatın növləri göstərilir.
Tikintidə yükləin dəmiryolu ilə daşınmasında vaqon və patformanın yükləmə və boşaltma material göndərənlərə məxsus dəmiryolu vetkası üçün verilməsi nəzərdə tutulur.
Burada əsas məsələlərdən biri vaqon dövriyyəsini sürətləndirməkdir. Belə ki, gün ərzində dəmiryol stansiyasına daxil olan və oradan yola salınan yerli və tranzit vaqonların jəmi vaqon dövriyyəsini xarakterizə edir. Vaqonların dövriyyə müddəti, onların yüklənməsi üçün sərf olunması vaxtdan, qatarın sürətindən, stansiyada dayanma vaxtından, aralıq və son stansiyada yüklərin boşaldılmasına sərf olunan vaxtlardan ibarətdir.
Daşınmanın səmərəliliyini xarakterizə etmək üçün əsasən iki qrup göstərijidən istifadə edilir: kəmiyyət və keyfiyyət. Kəmiyyət göstərijisi nəqliyyatda daşınan yükün həjmini (miqdarını) və daşınma məsafəsi ilə müəyyən olunur ki, bu da ton/km-lə ölçülür. Keyfiyyət göstəriji isə nəqliyyat vasitələrinin güjündən nə dərəjədə istifadə olunmasını bildirir.
Qeyd etmək lazımdır ki, yükdaşımada əsas məsələlərdən biri nəqliyyat vasitələrinə olan tələbatın düzgün müəyyənləşdirilməsidir ki, bu da aşağıdakılardan asılıdır: daşınan yüklərin həjmindən; yeni istehsal və xidmət sahələrin yaradılması və onların inkişaf səviyyəsi; rayon və şəhərləin ixtisaslaşdırılması səviyyəsi; xariji ölkələrlə iqtisadi inteqrasiya və s.

5 .Tikintidə üstəlik xərjlər

Qeyd edildiyi kimi, üstəik xərjlər tikintinin idarə edilməsi, tikinti istehsalının təşkili, işçilərə xidmətin göstərilməsi və tikinti prosesinin yerinə yetirilməsinə şəraitin yaradılması ilə əlaqədar oaln xərjləri özündə əks etdirir.

Məlum olduğu kimi, düzünə xərjlərlə, üstəlik xərjin jəmi smeta maya dəyərini təşkil edir və aşağıdakı kimi hesablanır

Md = Dx + Üx (6.20)

Dx – düzünə xərjlər;

Üx – üstəlik xərjlər.

Üstəlik xərjlər, tikinti istehsalı ilə dolayı yolla əlaqədar olduğu üçün o, əsasən düzünə xərjlərə (və ya onun xərj elementi üzrə) görə təyin olunur. Üstəlik xərjin tərkibi bir çox maddələrdən ibarət olduğu üçün, onlar əsasən qeyd edilən istiqamətlər üzrə qruplaşdırırlar və onların tərkibinə aşağıdakılar daxil edilir.

1. 
   İnzibati-təsərrüfat xərjləri, buna aşağıdakılar daxildir:
   

1. İnzibati-təsərrüfat heyətin əmək haqqının ödənilməsi xərjləri:

• 
  İdarəetmə apparatı işçiləri (rəhbər,mütəxəssislər və digər xidməti işçiləri);
  
• 
  Xətti heyət (baş iş ijraçısı, iş ijraçısı, tikinti sahələrində ustalar, sahə mexanizatorları və s.);
  
• 
  İdarəetmə apparatı işçilərinə təsərrüfat xidməti göstərən işçilər (telefonçular, teleqrafçılar, radiooperatorlar, rabitə operatorları, elektron-hesablama maşınlarının və rabitə operatorları, kuryerlər, paltarsalanlar və s.)
  

2. 
   Sosial tələblər üçün ayırmalar (qüvvədə olan qanuna əsasən məjburi ayırmalar üçün normalar: dövlət sosial və səhiyyə üzrə sığorta, pensiya təminatı, əhalinn məşğulluq fondu), bu inzibati-təssərüfat heyəti işçilərinin əmək haqqına əsasən müəyyən olunur.
   
3. 
   Poçt-teleqraf xərjləri, təşkilatın balansında olan və idarəetmə üçün istifadə olunan telefon stansiyalarının saxlanılmasına və istismarına, komutatorlara, teletayplara, dispetçerə və radio əlaqələrin qurulmasının yaradılmasına və s. çəkilən xərjlər.
   
4. 
   Tikinti təşkilatının balansında olan və idarə etmə üçün istifadə olunan hesablama texnikasının saxlanılmasına və istismarına çəkilən xərjlər.
   
5. 
   Mətbəə işlərinə, maşınla yazmaq və digər texnikanın təşkilinə onun saxlanılmasına və istismarına çəkilən xərjlər.
   
6. 
   İnzibati təsərrüfat heyətin istifadə etdikləri bina və qurğuların saxlanılmasına və itismarına çəkilən xərjlər.
   
7. 
   Dəftərxana ləvzimatlarının alınmasına çəkilən xərjlər (hesabat blankları, yazı üçün kağızlar və digər sənəd formaları);
   
8. 
   İnzibati-təsərrüfat heyətin istifadə etdikləri əsas fondların bütün növ təmirlərinin aparılmasına çəkilən xərjlər (təmir fonduna ayırmalar və ya təmir üçün ehtiyat xərjləri);
   
9. 
   Tikinti təşkilatının balansında olan və bu təşkilatın idarəetmə apparatına xidmət edən xidməti minik maşınlarının saxlanılması və istismarına çəkilən xərjlər (minik avtomobilinə xidmət edənin əmək haqqı, yanajaq və digər material xərjləri, avtomobil şinlərinin aşınması və təmiri, avtonəqliyyata xidmət xərji, qaracların saxlanılması xərjləri və s.);
   

10. Muzdla götürülən xidməti minik avtomobillərə çəkilən xərjlər.

2. 
   Tikinti təşkilatının inzibati-təsərrüfat heyəti işçilərinin istehsal fəaliyyəti ilə əlaqədar olaraq xidməti işlərdə özlərinin şəxsi maşınlarından istifadə olunması halları ilə əlaqədar olan kompensasiya (əvəzetmə) xərjləri;
   
3. 
   İnzibati –təsərrüfat heyətin istehsal fəaliyyəti ilə əlaqədar olan xidməti ezamiyyətlərə çəkilən xərjlər;
   
4. 
   İdarəetmə apparatına xidmət üçün nəzərdə tutulan əsas fondlar üçün amortizasiya ayırmaları (ijarə haqqı), inzibati-idarəetmə əhəmiyyətli tezxarab olan inventarların təmiri və aşınması və digər azqiymətli əşyalar.
   
5. 
   Təşkilatın kommersiya fəaliyyəti ilə əlaqədar olan nümayəndəlik xərjləri təşkilatın şura (heyətin) və təftiş komissiyasının ijlasının keçirilməsi üçün xərjlər;
   
6. 
   Məsləhət, informasiya və auditor xidməti üçün ödəmələr.
   
7. 
   Bank xidməti üçün ödəmə xərjləri
   
8. 
   Sair inzibati-təsərrüfat xərjləri və s.
   

II Tikintidə işçilərə göstərilən xidmətlə əlaqədar olan xərjlər:

1. Kadrların hazırlanması və ixtisasının artırılması ilə əlaqədar olan xərjlər.
2. Tikinti işlərində çalışan işçilərin əmək haqqından sosial tələblər üçün ayırmalar.
3. Sanitar-gigiyenik və məişət şəraitin təmin edilməsi üzrə xərjlər, bunlara daxildir:

• 
  Sanitar-məişət əhəmiyyətli səyyar və yığılıb – sökülən müvəqqəti binaların bütün növ təmirlərinin keçirilməsinə çəkilən xərjlər və amortizasiya ayrılması (və ya ijarə haqqı);
  
• 
  Sanitar-məişət obyektlərinin saxlanılması (növbətçi çilingərlərin, elektriklərin və digər xidmətediji heyətin əmək haqqı; qaz təjhizatı, kanalizasiya, su təjhizatı, işıqlandırma xərjləri həmçinin, gigiyena əşyalarının dəyəri və s.);
  
• 
  Tikinti meydançalarında və tikinti ərazisində bilavasitə tibb məntəqələrinin təşkili və pulsuz tibbi yardım göstərmək çün ləvazimatların və onların yerləşdiyi yerlərin saxlanılması xərjləri;
  
• 
  Tikinti təşkilatında işçilərin yeməkxana, bufet, sanitar-məişət yerlərlə təmin olunmasına çəkilən xərjlər.
  

4. Əmək mühafizəsi və təhlükəsizlik texnikasına çəkilən xərjlər, bura daxildir:

• 
  İşçilərə pulsuz verilən xüsusi paltarların və mühafizə ləvazimatlarının təmiri üzrə xərjlər və onların aşınması;
  
• 
  Azərbayjan Respublikasının qanunçuluğunda nəzərdə tutulan pulsuz verilən yağın, südün və digər məhsulların dəyəri;
  
• 
  Tibbi dərmanların və kiçik apteklərin alınması ilə əlaqədar olan xərjlər;
  
• 
  Texniki təhlükəsizlik üzrə zəruri olan plakatların, əyani vəsaitlərin, məmulatların alınmasına çəkilən xərjlər;
  
• 
  Kabinetlərin texniki təhlükəsizlik avadanlıqları ilə təjhiz edilməsi və işçilərin təhlükəsiz üsulla işin yerinə yetirilməsinin öyrədilməsinə çəkilən xərjlər;
  
• 
  Əmək müqaviləsi və təhlükəsizlik üsulla işin yerinə yetirilməsinin öyrədilməsinə çəkilən xərjlər;
  
• 
  Əmək mühafizəsi və təhlükəsizlik texnikası üzrə nəzərdə tutulan tədbirlər nomenklaturası üçün sair xərjlər (əsaslı vəsait qoyluşu xarakterli xərjlərdən başqa).
  

III. Tikinti meydançasında işlərin təşkilinə çəkilən xərjlər.

1. 
   Tikinti işlərinin istehsalında istifadə edilən və əsas fondlara aid edilməyən istehsal ləvazimatlarının, az qiymətli və tezxarab olan alətlərin təmiri və aşınması üzrə xərjlər.
   
2. 
   Müvəqqəti qurğuların (titul siyasına daxil olmayan) saxlanılması və sökülməsi və təmiri ilə əlaqədar olan xərjlər və onların aşınması, bunlara aşağıdakılar daxildir;
   
   • 
     Obyektyanı iş otaqları (kontorlar) iş ijraçısı və ustalar üçün geyinib-soyunma yerləri;
     
   • 
     Ambarlar və naveslər;
     
   • 
     Duşxana, kanalizasiyasız tualetlər, isitmə üçün yerlər;
     
   • 
     Təhlükəsiz texnikası üzrə ləvazimatlar və jihazlar;
     
   • 
     Magistral şəbəkədən elektrik enercisini, su, qaz və s. birləşdirən müvəqqəti ayrıjlar və s.
     
3. 
   Yanğına qarşı mühafizənin saxlanılması xərjləri;
   
4. 
   Səmərələşdiriji təkliflər və kəşflərlə əlaqədar olan xərjəlr;
   
5. 
   Tikinti işlərinin istehsalı prosesində geodeziya işləri üzrə çəkilən xərjlər.
   
6. 
   İşin istehsalı laihəsi üzrə çəkilən xərjlər. Bu xərj maddəsində layihə-smeta qrupu və işin istehsalı qupu işçilərinin əmək haqqı layihə təşkilatlarının göstərdiyi xidmətə və texniki köməyin göstərilməsinə ödəmələr nəzərdə tutulur.
   
7. 
   İstehsal laboratoriyalarının saxlanılmasına çəkilən xərjlər.
   
8. 
   Dağlarda yeraltı işlərin aparılmasında hərbiləşdirilmiş dağ-xilasediji hissələrin xidməti ilə əlaqədar olan xərjlər;
   
9. 
   Abadlaşdırma və tikinti meydançasının saxlanılması üzrə çəkilən xərjlər;
   
10. 
    Obyektin təhvil verilməsinə hazırlıq xərjləri (növbətçi santexnik-çilingərər, elektrik quraşdırıjılar və s. əmək haqqı; yuyuju vasitələrin və digər materialların alınması xərjləri, tikinti zibilinin daşınması xərjləri və s.);
    

IV Sair üstəlik xərjlər:

1. 
   Tikinti təşkilatının istehsal vasitələri tərkibində nəzərdə tutulan əmlakın, əsas tikinti işlərində həmçinin, tikinti maşın və mexanizmlərində məşğul olan ayrıja kateqoriya üzrə işçilərin məjburi sığortalanması üzrə ödəmələr (qüvvədə olan qanunçuluğa uyğun olaraq);
   
2. 
   Qeyri-material aktivləri üzrə amortizasiya.
   
3. 
   Bank krediti həmçinin, büdjə sudaları (investisiya və konversiya tədbirləri üçün verilmiş sudalardan başqa) üzrə ödəmələr;
   
4. 
   Reklamlarla əlaqədar olan xərjlər.
   

V. Üstəlik xərjlərin normasında nəzərdə tutulmayan lakin, üstəlik xərjlərə daxil edilən xərjlər.

1. 
   İstehsalat zədələnməsinə görə, məhkəmənin qərarı əsasında iş qabiliyyətini itirən işçilərə verilən maddi yardım.
   
2. 
   Qüvvədə olan qanunverijiliyə uyğun olaraq vergilər, yığmalar, ödəmələr və digər məjburi ayırmalar.
   
3. 
   Qanunla müəyyən olunmuş könüllü sığorta ödəmə (sığorta üçün üzvülük haqqı) xərjləri;
   
4. 
   Müvəqqəti bina və qurğuların düzəldilməsi üçün (əgər müqavilə qiymətində nəzərdə tutulubsa) ehtiyat xərjləri üçün ayırmalar;
   
5. 
   Podratçı təşkilatın fəaliyyətinə aid olub, sair xərjlər hesabına sifarişçinin (yerini doldurmaq üçün) sərf etdiyi xərjlər, buna daxildir:
   
   • 
     işçilərin yaşadığı yerdən, iş yerinə daşınmasına çəkilən xərjlər (əgər yaşadığı yerdən iş yerinə qədər olan məsafə 3 km-dən çox olarsa);
     
   • 
     növbətçilik (keşikçi) üsulla podrat işlərin yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar olan əlavə xərjlər;
     
   • 
     Azərbayjan Respublikasının qanunçuluğu ilə nəzərə alınan işçi qüvvəsinin toplanmasına çəkilən xərjlər;
     
   • 
     Normal əmək şəraitinin təmin edilməsi üzrə xüsusi tədbirlərin keçirilməsinə çəkilən xərjlər;
     
   • 
     Radioaktivliyə qarşı, maleriya, epidemiya və s. qeyri-məhsuldar xərjlər və keyfiyyətsiz işlərə çəkilən xərjlər (jərimə, ödəmə və s.);
     
   • 
     Tikinti, quraşdırma və xüsusi tikinti işlərinin yerinə yetirmək üçün, işçilərin ezamiyyətə göndərilməsi ilə əlaqədar olan xərjlər;
     
   • 
     Təbiəti mühafizə əhəmiyyətli fondların saxlanılması və istismarı ilə əlaqədar olan jari xərjlər (qurğuların təmizlənməsi, süzgəjlər və digər təbiəti mühafizə obyektləri);
     
   • 
     Mövjud qərarlara və qaydalara uyğun olaraq sifarişçi tərəfindən yeri doldurulan (ödənilmiş) digər xərjlər.
     

• 
  Üstəlik xərjlərin məbləği dolayı yolla aşağıdakı istiqamətlər üzrə hesablanır:
  
• 
  Konkret tikinti təşkilatı üzrə xərj madələrinin, kalkulyasiya yolu ilə təyin olunmuş (fərdi) üstəlik xərj norması əsasında;
  
• 
  Tikinti və quraşdırma işlərinin növləri üzrə və əlavə xərjlərin göstərijiləri əsasında;
  
• 
  Tikintinin əsas növlərini göstərijiləri üzrə;
  
• 
  Tikintinin yeni bazis qiymətini təyin etmək üçüen 01.01.91-ji ildən qüvvəyə minmiş tikinti quraşdırma və xüsusi işlər üçün üstəlik xərjlər norması əsasında.
  

Tikinti və quraşdırma işlərinin növləri üzrə üstəlik xərjlərin göstərijilər sistemi və tikintinin növü üzrə iriləşdirijilər sistemi əsasında üstəlik xərjlərin miqdarı təyin olunur ki, bu halda hesablama bazası olaraq əmək haqqı üçün ayrılmış vəsaitin faktiki miqdarından istifadə edilir. Qeyd edildiyi kimi, üstəlik xərjlərin səviyyəsinin hesablanması üçün smeta üzrə düzünə xərjlər və işçilərin faktiki əmək haqqının miqdarı baza kimi götürülür.
Üstəlik xərjin təxmini miqdarı tikintinin növündən asılı olaraq aşağıdakı miqdarda götürülə bilər: sənaye tikintisində – 112%; mənzil- mülkü tikintidə – 118%; kənd təsərrüfatı tikintisində- 115%; su təsərrüfatı tikintisində 106%; enerci təsərrüfatı tikintisində 114% (işçilərin əmək haqqı fondundan).Üstəlik xərjlərin tərkibinə daxil olan xərj kompleksi şərti-dəyişməyən və şərti-dəyişən hissələrə ayrılır.
Üstəlik xərjin şərti-dəyişməyən hissəsinə daxildir: inzibati-təsərrüfat və xidmətediji heyətin saxlanılmasına çəkilən xərjlər; tikinti meydançası ərazisinin işıqlandırılması və mühafizəsi xərjləri və s. Üstəlik xərjin şərti dəyişməyən hissəsi əsasən tikintinin müddətindən asılı olub, podratçı tikinti təşkilatı tərəfindən ümumi xərjin jəmindən 50%-ə qədər, subpodratçı təşkilat tərəfindən isə 30%-ə qədər təşkil edir. Odur ki, tikintinin müddətinin qüsaldılması podratçı tikinti təşkilatı üçün üstəlik xərjin şərti-dəyişməyən hissəsi üzrə külli miqdarda pul vəsaitinə qənaət olunmasını təmin edir. Üstəlik xərjlər üzrə podratçı təşkilatların əlavə xərjləri aşağıdakı xərj elementlərinə görə təyin edilir:

• 
  əmək haqqı;
  
• 
  materiallar;
  
• 
  nəqliyyat xərjləri;
  
• 
  sosial sığorta ödənişləri;
  
• 
  amortizasiya ayırmaları;
  
• 
  istilik enercisi;
  
• 
  elektrik enercisi;
  
• 
  ezamiyyət xərjləri;
  
• 
  digər xərjlər.
  

Bununla əlaqədar olaraq, üstəlik xərjlər aşağıdakı iş növləri üzrə hesablanır.

• 
  Bütün tikinti sahələri və iş növləri üzrə (iritavalı binaların tikintisindən başqa) ümumi tikinti işləri üçün;
  
• 
  İri tavalı binaların tikintisi üçün;
  
• 
  Santexniki işlər üçün;
  
• 
  Metalkonstruksiyaların quraşdırılması üçün;
  
• 
  Elektrik-qruşadırma işləri üçün;
  
• 
  Avadanlıqların quraşdırılması üçün;
  
• 
  İstilik izolyasiya işləri üzrə;
  
• 
  Sənaye sobaları və boruların şörgüsü üzrə.
  

Bu halda ayrı-ayrı iş növlərindən asılı olaraq üstəlik xərjin təxmini norması aşağıdakı jədvəl 6.6.-da göstərilmişdir.