Nitqin sadəliyinin pozulma hallarından biri sözçülük, ağır və uzun cümlələr işlətmək, yaxud ibarəpərdazlıqdır. Sözçülük, eyni fikrin təkrar-təkrar ifadəsi daha geniş yayılmış nöqsandır. Natiq bəzən öz «dərinliyini» nəzərə çarpdıqmaq məqsədilə qondarma, təmtəraqlı söz və ifadələr işlədir. Məsələn, səadət günəsinin süaları: öz qəhrəmanlıqları ilə ölməzlərin zirvəsinə ucalan səhidlər: qəhrəmanlar vurdunun mərd övladları və s. kimi söz və ifadələr ola bilsin ki, nitqin digər üslubunda - xüsusən bədii üslübunda işləndikdə yararlı sayıla bilər. Lakin mühazirəçinin danışığında fikrə uyğun olmayan bu cür qondarma sözlər və ifadələrin işlədilməsi məqbul sayılmır. Belə ifadələr nitqə qeyri-ciddilik gətirir, marağın azalmasına, fikrin dinləyiciyə çatmasına mane olur.
Nitqin sadəlik və təbiiliyinin pozulması halları yazılı nitqdə daha çox özünü göstərir. Yazan hər bir söz, ifadə, cümlə üzərində ayrıca düşünür, onu dinləyici üçün maraqlı etmək məqsədilə ifadəlilik vasitələrindən, atalar sözü, məsəlləri, frazeoloji birləşmələrdən istifadə edir. Lakin burada da ifrata varmaq, həmin ifadələrin həddindən çox işlədilməsi, nitqi ağırlaşdırır, oxucunu yorur.
Nitqin sadəliyinin pozulma səbəblərindən biri də anlaşılmayan və ya az anlaşılan söz və terminlərin işlədilməsidir. Burada natiq öz bilik və hazırlığının yüksək səviyyədə olmasını nümayiş etdirmək məqsədilə ehtiyac olmadığı halda terminlərdən, mürəkkəb tərkiblərdən istifadə edir.
Xalqın görkəmli ədibləri, maarifçiləri sadə, hamının başa düşəcəyi bir dildə danışmağı öz yazılarında dönə-dönə qeyd etmiş, zəruri saymışlar. Görkəmli ədəbiyyatşünas alim, məşhur ana dili müəllimi Firidun bəy Köçərli dilin sadəliyindən, saflığından danışarkən yazırdı: «... ərəb və fars kəlmə və ibarələrinin həvəsində olub, ehtiyac olmadığı halda onları ana dilinə qatıb qarışdırmaq, bizim əqidəmizcə böyük səhvdir. Dil nə qədər açıq, sadə olsa, bir o qədər gözəl, göyçək və məqbul olar.
Dostları ilə paylaş: |
