Mühazirə müəllimi: Dos. H. H. Həsənov

KitabYurdu.az 
113

---

Elmi cəhətdən əsaslandırılmış fiskal siyasətdən istifadə etməklə maliyyə 
münasibətlərinin tənzimlənməsi 
Fiskal siyasət – dövlətin vergiqoymada və dövlət xərcləri sahəsində həyata 
keçirdiyi siyasəti olub, dövlət xəzinəsinin doldurulmasına yönəldilmiş maliyyə 
siyasətinin bir hissəsidir. Bu siyasətin hazırlanmasına tələbat dövlət maliyyəsinin stabil 
iqtisadi inkişafın təmin edilməsində mühüm rol oynayaraq XX əsrin ikinci yarısında 
xüsusilə güclənməyə başlamışdır. Maliyyə tənzimlənməsinin üsulu kimi fiskal siyasət 
vergiyə cəlbetmə və dövlət xərcləri (büdcə xərcləri) kimi qüdrətli alətlərin yardımı ilə 
həyata keçirilir. 
Qeyd etmək lazımdır ki, maliyyə siyasəti yuxarıda şərh edilən prinsiplərlə 
məhdudlaşmır. Maliyyə münasibətləri dinamik inkişaf edən bir sistemdir. Onun 
fəaliyyət göstərməsi üçün aşağıdakıların mühüm əhəmiyyəti vardır: 
– istehsalın maliyyə tənzimlənməsi və stimullaşdırılması; 
– elmi-texniki tərəqqinin maliyyələşdirilməsi; 
– ictimai istehsalın sığorta təminatı. 
Dövlət maliyə tənzimlənməsi alətləri içərisində əsas rol vergilərə, gömrük 
rüsumlarına və tariflərə məxsusdur. Onların köməyi ilə müəssisənin rentabellik siyasəti 
və pul yığımlarının həcmi tənzimlənir. Vergi güzəştləri sistemi üstün sahələrin sürətli 
inkişafına və əsas fondların təzələnməsinə səbəb olur. 
DÖVLƏTIN MALIYYƏ SIYASƏTI 
1990-cı ilədək Sovet Ittifaqının maliyyə siyasəti K.Marksın və V.I.Leninin nəzəri 
müddəalarının təsiri altında formalaşmışdır. Sosialist dövlətinin mahiyyəti haqqında 
marksist-leninçi nəzəriyyəsində dövlətin maliyyə siyasətinin başlıca prinsipi – maliyyə 
resurslarının dövlətin əlində mərkəzləşdirilməsindən ibarət idi.
KitabYurdu.az 
114

---

O dövrdə SSRI-nin iqtisadiyyatının inkişafı üçün üç əsas ümumdövlət pul fondu 
yaradılmışdı. Maliyyə resurslarının əsas hissəsi ümumdövlət maliyyə fondunda dövlət 
büdcəsində mərmkəzləşdirilmişdi. Büdcəyə vəsaitlərin daxil olmasının başlıca mənbəyi 
isə vergilər idi. 
Əhəmiyyətinə görə ikinci ümumdövlət pul vəsaiti fondu dövlət əmlak və şəxsi 
sığorta idi. Sığorta fondu sığorta etdirənlərin məcburi və könüllü haqları hesabına 
formalaşırdı. 
Üçüncü ümumdövlət fondu dövlət sosial sığorta fondu idi. O, müəssisələrin, 
təşkilatların və muzdlu işçi qüvvəsindən istifadə edən şəxslərin haqları hesabına 
formalaşırdı. 
Büdcə gəlirlərinin tərkibində xüsusi çəki etibarilə ikinci yeri mənfəətdən ayırma 
tütürdü. Mənfəətin bölgüsündə onun 28%-i müəssisənin sərəncamında qalırdı. 
Mənfəətin 72 %-i büdcəyə köçürülürdü. Bunun da nəticəsində vergi ödəyicisinin 
maliyyə vəziyyəti pisləşirdi.
Sovet Ittifaqının dağılması respublikalar, xüsusilə Azərbaycan üçün gözlənilməz 
və birdən-birə baş verdi. Ittifaqın dağıldığı gün respublikanın iqtisadiyyatı da tamam 
dağıldı. Respublika iqtisadiyyatının qəflətən dağılması və belə vəziyyətdə yeni bir 
ictimai quruluşun yaranması, buna heç cür hazır olmamaq respublikanı bir daha ağır 
iqtisadi böhran məngənəsinə sürüklədi. Dövlət büdcəsi ilbəil kəsirli olmaqda davam 
edirdi. Belə vəziyyətdə iqtisadiyyatı xilas etmək üçün tamamilə yeni məzmunlu və 
çevik formalı əsaslı islahatların aparılması zəruri idi.
90-cı illərin ortalarında dövlət əmlakının özəlləşdirilməsi prosesinin başlanması, 
vergi sistemində islahatların aparılması, ölkə iqtisdiyyatına xarici investisiyaların cəlb 
edilməsi və onların qorunmasına təminat verilməsi, sahibkarlıq fəaliyyəti üçün əlverişli 
şəraitin yaradılması və bu kimi tədbirlərin həyata keçirilməsi nəticəsində ölkə 
iqtisadiyyatında 1995-ci ildən başlayaraq iqtisadiyyatın bütün sahələrində dirçəliş 
özünü büruzə verdi. Böhran vəziyyətini aradan qaldırmaq və iqtisadiyyatı yüksəltmək 
üçün özəlləşdirmənin hazırlanması və tədricən həyata keçirilməsi lazım idi. Məlumdur