Müqəddİmə Bir neçə zəruri xatırlatma

Cüalənin şərtləri

Məsələ 1930: Cail ağıllı, həddi-büluğa çatmış olmalı, vöz iradə və ixtiyarı ilə müqavilə bağlamalı və şəriət hökmlərinə əsasən, öz malından istifadə etmə hüququna malik olmalıdır. Bu baxımdan, malını əbəs yerə xərcləyən səhef adamın cüaləsi düzgün deyil.

Məsələ 1931: Müqaviləsi bağlanan iş haram olmamalı və onun əqli bir nəticəsi olmalıdır. Bu baxımdan, əgər “bir nəfər şərab içsə və yaxud gecə qaranlıq bir yerə getsə, filan məbləği ona verərəm” desə, cüalə düzgün deyil.

Cüalənin hökmləri

Məsələ 1932: Əgər bir malı müəyyən edib, məsələn, “hər kəs mənim atımı tapsa bu buğdanı ona verərəm”, desə, ehtiyata əsasən, onun qiymətində tə’sirli olan miqdar və xüsusiyyətlərini müəyyən etməlidir. Əgər malı müəyyən etməsə, məsələn, “mənim atımı tapan şəxsə 100 kq. buğda verərəm” desə, buğdanın qiymətində tə’sirli olan xüsusiyyətləri müəyyən etməlidir. Lakin, əgər cail bu iş üçün müəyyən muzd tə’yin etməyib, “hər kəs mənim itirdiyimi tapsa ona pul verərəm və yaxud (məndən) bir hədiyyə qazanacaq” desə, cüalə batildir. Əgər bir nəfər bu işi görsə, onun muzdunu, yerinə yetirdiyi işin camaatın nəzərində dəyəri olduğu qədər ödəməlidir. Əgər, cailin nəzərində tutduğu məbləğ ondan az olsa, istisnadır. Bu halda nəzərində tutduğunu verməlidir.

Məsələ 1933: Əgər iş görən müqavilədən qabaq o işi icra etsə, həmçinin, müqavilədən sonra işi muzd almamaq qəsdi ilə görsə, muzd almağa heç bir haqqı yoxdur.

Məsələ 1934: Əgər bir nəfər “hər kəs mənim itirdiyim şeyi tapsa onun yarısını ona verərəm” desə və iş görən o şeyin qiymət və xüsusiyyətlərindən xəbərsiz olsa, cüalənin iradı var.

Məsələ 1935: Cail və amil işə başlamazdan öncə cüaləni poza bilər. İşə başlayandan sonra da cüaləni poza bilər, lakin, cail (cüaləni) pozmasa, gərək gördüyü işin muzdunu ona versinlər.

Məsələ 1936: Qeyd etdiyimiz kimi, amil işi natamam saxlaya bilər, lakin, (işi) natamam qoymaq cailin zərər və ziyanına səbəb olsa, onu başa çatdırmalıdır, əks təqdirdə isə zamindir. Məsələn, əgər xəstəyə “gözümdə əməliyyat aparsan filan məbləğdə sənə verərəm” desə və o da əməliyyata başlasa və bu işi natamam saxlamaq gözün naqis olmasına səbəb olsa, heç bir haqqı yoxdur və ona vurduğu zərər və ziyana da zamindir.

Məsələ 1937: Əgər amil, natamam qaldıqda faydasız olan bir işi yarıda saxlasa, məsələn, itən əşyanı bir az axtarıb, sonra bu işi davam etdirməsə, heç bir hüququ yoxdur. Həmçinin, işin bir miqdarını görmək faydalı olsa (məsələn, paltarın bir hissəsini tiksə), əgər muzdü tamam iş üçün şərt edibsə, yenə də heç bir hüququ yoxdur. Lakin, məqsədi hər nə qədər iş görsə, o qədər muzd almaq olsa, görülən işin muzdu dərziyə verilməlidir.