“Musiqi və onun tədrisi metodikası”

Əlavə «Sarənc»  ladı səsqatarının quruluşu
 
Əlavə
 
«Sarənc»
  ladı səsqatarının quruluşu 0,5ton-1,5ton - 0,5ton formulu üzrə qurulmuş 
artırılmış sekundlı tetraxordla 1ton -1ton- 0,5ton
 
formulu üzrə qurulmuş əsas tetraxordla ayrı 
üsulla birləşməsi nəticəsində yaranır. İki tetraxord arasında kiçik sekunda intervalı verilir. 
0,5ton-1,5ton - 0,5ton+0,5 ton+1ton -1ton- 0,5ton 
Səs quruluşuna görə bu lad alterasiyalı segaha yaxındır. 8 pərdəlidir. IV pərdə mayedir. 
AZƏRBAYCAN MUSİQİSİNİN RİTMİK
 
XÜSUSİYYƏTLƏRİ
 
Azərbaycan xalq musiqisi öz metroritmik quruluşuna görə iki yerə bölünür: birincisi, aydın metrik vəznli 
musiqi, ikincisi, müəyyən vəzni olmayan musiqidir. Ü.Hacıbəyov aydın metrik vəznli musiqini bəhrli, 
müəyyən vəzni olmayan musiqini isə bəhrsiz musiqi adlandırmışdır. 
Aydın vəznli musiqiyə xalq mahnıları, müxtəlif xalq rəqs havaları, habelə «təsnif»lər (vokal musiqi) və 
«rəng»lər (instrumental musiqi) daxildir. 
Bu formaların vəznləri ən adi, yəni 6/4, 4/4, 3/4, 2/4, 4/8, 6/8, 3/8 ölçülərdən ibarətdir. 
Azərbaycan musiqisi üçün 4/4 vəzn 2/4-dən daha səciyyəvidir. 
Vəznsiz musiqiyə bunlar daxildir: ladlar üzərində vokal və instrumental gəzişmə (improvizasiya). Bu 
gəzişmə zamanı musiqi ifadələri hər hansı bir xanəyə sığışmır. Burada notların qruplaşması hər hansı bir 
tonun səslənib açılması yaxud yardımçı səslərlə bəzədilməsi yolu ilə əmələ gəlir. Məsələn – muğamın 
improvizə əhvallı şöbələri

---

Azərbaycan bəstəkarlarının yaradıcılığı 
Üzeyir Hacıbəyli 
(1885 - 1948) 
Ü.Hacıbəyli Azərbaycan klassik musiqi mədəniyyətinin yaradıcısı, professional 
bəstəkarlıq məktəbinin təməl daşını qoyan ilk sənətkardır. Azərbaycanda ilk opera və musiqili 
komediyaların, kantataların, mahnı və qəzəl-romansların, xalq çalğı alətləri üçün müxtəlif səpgili 
əsərlərin yaranması da onun ölməz dühası ilə bağlıdır. 
Ü.Hacıbəyli 1885 - ci ildə Ağcabədidə anadan olmuşdur. Lakin onun uşaqlığı ailəsilə 
birgə Şuşada keçmişdir.Hacıbəylilər ailəsində musiqini çox sevirdilər. Üzeyirin böyük qardaşı 
Z.Hacıbəyli Azərbaycanın ilk bəstəkarlarından idi. Üzeyir də kiçik yaşlarından musiqiyə bağlı 
olmuş, on iki yaşından tarda çalmağa başlamışdır. 
1899-cu ildə bəstəkar Qori müəllimlər seminariyasına daxil olur. 1904-cü ildə o, 
seminariyanı bitirib, Bibiheybət qəsəbəsində müəllimlik edir. Bu dövrdə Hacıbəyli maarifçi – 
pubisist kimi “Molla Nəsrəddin” jurnalında “Filankəs” ləqəbilə məqalələr çap etdirir. 
1908-
ci ildə Bakı Teatrının səhnəsində “Leyli və Məcnun” operası səhnəyə qoyulur. Bu səhnə əsərilə 
nəinki Azərbaycanda, hətta bütün Şərq aləmində ilk opera əsərinin bünövrəsi qoyulur. Əsərin 
süjetini XVI əsrin dahi şairi M.Füzulinin eyniadlı poeması təşkil edir. Əsərin musiqi dili müxtəlif 
muğamlara dayaqlanır. Daha sonra o, “Şeyx Sənan”, “Rüstəm və Zöhrab”, “Şah Abbas və 
Xurşudbanu”, “Əsli və Kərəm”, “Harun və Leyla” muğam operalarını yazır. Bəstəkar üç musiqili 
komediyanın müəllifidir.: “Ər və arvad” (1909), “O olmasın, bu olsun” (1910), “Arşın mal alan” 
(1913). Burada bəstəkar həyatın eybəcər tərəflərini, köhnəliyi, fanatizmi, cəhaləti tənqid etmişdir. 
Bütün bu əsərlərin librettosu bəstəkara məxsusdur. 
20 – ci illərdə Ü.Hacıbəyli ölkənin musiqi və ictimai həyatında fəal iştirak etməyə 
başlayır. Yeni nəslin musiqi təhsilinə xüsusi diqqət yetirən sənətkar Azərbaycan dilli uşaqlar üçün 
ilk musiqi məktəbini, musiqi texnikumunu təşkil edir, xalq maarifi komissarlığında musiqi 
şöbəsinə rəhbərlik edir, onun təşəbbüsü ilə yaranan Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında uzun 
müddət
 
rektor vəzifəsində çalışır. 
1926-cı ildə bəstəkar Konservatoriyanın nəzdində, 1936-cı 
ildə isə Filarmoniyada xor kollektivi təşkil edir. 1931-ci ildə o, bütün Şərq aləmində ilk notlu xalq 
çalğı alətləri orkestrini yaradır. 
Ü.Hacıbəyli həm də istedadlı alim idi – “Azərbaycan xalq musiqisinin əsəsları” adlı elmi 
əsərin müəllifidir. Xalq çalğı alətləri orkestri üçün “Şur” və “Çahargah” muğamları əsasında 2 
fantaziya, ilk kamera - instrumental ansabl əsəri olan – “Aşıqsayağı” triosunu, Firdovsinin 1000 
illik yubileyinə həsr olunmuş kantata yazır, xalq mahnılarını xor üçün işləyir. 1937-ci ildə milli 
musiqi mədəniyyətimiz üçün əlamətdar bir il olur. Bu dövrdə “Koroğlu” operası meydana çıxır.
Böyük Vətən müharibəsi illərində bəstəkar xalqı mübarizəyə çağıran bir sıra əsərlər yazr. 
Bunlardan “Şəfqət bacısı”, “Ananın oğluna məsləhəti”, “Əsgər marşı”, “Yaxşı yol” mahnılarını, 
“Vətən” və “Cəbhə” kantatalarını göstərmək olar. Azərbaycan dövlət himninin musiqisi də 
Ü.Hacıbəyova məxsusdur. 

---

1941-ci ildə Nizaminin 800 illik yubileyi münasibətilə bəstəkar iki qəzəl-romans - 
“Sevgili canan” və “Sənsiz” romanslarını yazır.
Ömrünün son illərində bəstəkar müasir mövzuda “Firuzə” operası üzərində işləməyə 
başlayır. Lakin amansız ölüm buna imkan vermir. 
Ü.Hacıbəyli 1948-ci ildə vəfat etmişdir.