Nazariy fizika kursi

- d V ' .
(8.16)
c j
\ r —r'\
gu ifodalar yana kechikuvchi potensiallar deb ataladi. (8.15) va (8.16) 
ifodalarda 
dV'
hajm elementiga tegishli zaryad va tok zichligi shu hajm 
e lem e n ti 
turgan nuqtaning koordinatasi 
r'
ning funksiyasi ekanligi ino- 
batga olindi.
Endi (8.9) dagi ikkinchi had bilan bog'liq bo‘lgan xususiy yechiinni 
ko'rib chiqamiz. Bu holda Dalamber tenglamalarining yechimi quyidagi 
ko'rinishda yoziladi:
^
V ,r _ r ,| 
Ld V ’
(8-17)
A [ r , t )
= - / - Ц -------
7
i — L i V ' .
(
8
.
18
)
c J
| r - r '|
Bu ifodalarda zaryad va tok zichligining r* =
t + R / c
vaqt momentidagi 
qiymatlari bilan 
t
vaqt momentida potensiallar aniqlanadi. Bunday 
potensiallar 
ilgarilovchi potensiallar
deyiladi. Ilgarilovchi potensiallar 
(8.4) boshlang'ich shartni qanoatlantirmaydi. Zaryad va toklar tegishli 
nuqtalarda paydo bo'lmasdan shu zaryadlar bilan bog'liq bo'lgan may­
don yuzaga keladi. Bu hoi esa sababiyat prinsipiga zid
.1
Demak, 
klassik fizikada ilgarilovchi potensiallar m a’noga ega emas. Ilgarilovchi 
Potensialardan farqli ravishda kechikuvchi potensiallar sababiyat prin­
sipiga bo'ysunadi. Kechikuvchi potensiallar klassik elektrodinamikada, 
ayniqsa nurlanish masalasida muhim ahamiyat kasb etadi.
Kechikuvchi potensiallar uchun topilgan integral ifodalar ancha mu- 
rakkab, chunki integral ostidgi funksiyaning integrallash o'zgaruvchisi 
r
ga bog'lanishi chigal ko'rinishga ega. 
Faqat ayrim hollardagina 
Masalani oxirigacha yechish imkoniyati bor. Keyingi mavzularda shun- 
day hollardan ba’zilarini ko'rib chiqamiz.
^ Sabab (zaryadlarning haraqati) oqibatdan (zaryadlarning harakati bilan bog'liq 
0 Igan maydonning o‘zgarishi) ilgari sodir bo'lishi kerak. 
Bu ta ’rif sababiyat 
r’ftsipi deyiladi.

---