Nitq mədəniyyətinin əsasları

Antonim sözlər.
Nitq prosesində təzadlı, ziddiyyətli hadisə və əşyaları 
qabarıq, obrazlı bir şəkildə təsvir etmək, qiymətləndirmək, nəzərə çarpdırmaq 
məqsədilə antonimlərdən istifadə olunur. Bədii təsvir vasitəsi kimi antonimlər 
nitqdə lakoniklik, konkretlik, obrazlılıq yaradır. Antonimlərdən dilin bütün 
üslublarında istifadə olunsa da, onlar üslubi vasitə kimi bədii ədəbiyyatda, 
poeziyada daha geniş şəkildə işlədilir: 

---

171 
Mən yaşıd qardaşam qocayla, gənclə, 
Sirli bir aləməm bütün aləmdə. 
Nifrət məhəbbətlə, sevinc kədərlə, 
Baş-başa uyuyur mənim sinəmdə. 
N.Xəzri 
 
Bu parçada lirik qəhrəmanın dünyaya, insanlara münasibəti, ümumiyyətlə, 
bədii portreti 
qoca-gənc, nifrət-məhəbbət, sevinc-kədər
kimi antonimlərlə qabarıq 
şəkildə nəzərə çatdırılır. 
Antonim sözlərdən əşya və hadisələrin qarşılaşdırılması, müqayisə yolu 
ilə təzadlı lövhələrin yaradılması məqsədilə istifadə olunur. Bu baxımdan 
aşağıdakı nümunələrə diqqət edək:
Sən mənim qəribə qismətim, payım, 
Gecələr gündüzüm, gündüzlər ayım. 
Güneydə-quzeyim, qışda yazımsan, 
Sən mənim həmişə əlçatmazımsan. 
B.Vahabzadə 
Mən bir xarabalıqla bir gülüstanın, 
Mən xəzanla baharın, qocayla gəncin, 
Mən ölümlə həyatın, qəmlə sevincin 
Arasında qurulmuş böyük bir körpüyəm. 
M.Müşfiq 
Burada 
gecə-gündüz, güney-quzey, qış-yaz, xarabalıq-gülüstan, xəzan-
bahar, qoca-gənc, ölüm-həyat, qəm-sevinc
kimi antonimlərlə təzadlı lövhələr 
yaradılmışdır.
Natiqlik təcrübəsində danışan bəhs etdiyi əşya və hadisələrin kəmiyyət, 
keyfiyyət, zaman və məkan məzmunlarının əks və ziddiyyətli cəhətlərini ifadə 

---

172 
edərkən daha uyarlı və təsirli antonim sözlərdən istifadə etməyi bacarmalıdır. Bu 
məqsədlə antonimlər məntiqi vurğu ilə, nəzərə çarpacaq bir tərzdə tələffüz 
olunmalıdır.
Obrazlılıq yaradan, fikri, mətləbi məntiqi çalarlarla diqqətə çatdıran ifadə 
vasitələri kimi nitq mədəniyyətində, natiqlik sənətində frazeologizmlərin – idiom, 
ibarə, hikmətli söz, atalar sözü, zərbi-məsəl, metafora, metonimiya, sinekdoxa və 
sairənin də rolu böyükdür.