Oktay salayev, RÖVŞƏn quliyev, Şahmurad məMMƏdov, İsmayil səFİyev həyat fəALİYYƏTİNİN

Hidrosferdə baş verən dəyişikliklər ilə əlaqədar fövqəladə 
hallar.
Su mühitinin dəyişiklikləri iki istiqamətdə baş verir: su 
ehtiyatlarının tükənməsi və suyun çirklənməsi. Suyun 
çirklənməsi də 2 çür səbəbdən: təbii və insan fəvliyyəti ilə 
əlaqədar baş verir.
Suyun
çirklənməsinin
təbii
səbəbləri
:
Daşqınlar, 
sel, 
subasmalar, 
yağıntılar ilə çirklənmə, su ehtiyatlarının 
tükənməsi. 
İnsan
fəaliyyəti
ilə
əlaqədar
suyun
çirklənməsinin
səbəbləri:
• Sənaye tullantılarının axıdılması; 
• Sənaye və məişət tullantıları; 
• Su mənbələrinin tükənməsi və ya çirklənməsi ilə əlaqədar 
kəskin içməli su çatmamazlığı; 
• Təsərrüfat-məişət məqsədi ilə və texnoloji proseslərin təmin 
edilməsi üçün su çatmamazlığı; 
• Daxili dəniz-çay və dünya okeanlarının çirklənməsi ilə 
əlaqədar təsərrüfat fəaliyyəti və ekoloji tarazlığın pozulması. 
• Su mənbələrinin tükənməsi-su hövzələrinin və göllərin 
quruması, çayların yox olması deməkdir. 
Su
ehtiyatlarının
tükənməsinin
səbəbləri: 
• Meşələrin qırılması; 
• Çöllərin şumlanması; 
• Bataqlıqların qurudulması; 
• Mal-qaranın nəzarətsiz otlaması; 
• Su istifadəsinin artması. 
Dəniz və okeanların neftlə çirklənməsi balıqçılıq, turizm və 
digər fəaliyyət sahələrinə böyük iqtisadi ziyan yetirir. Yalnız 1 
ton neft dənizin 12 km
2
sahəsini örtür. Suyun səthində neft 
təbəqəsi bütün fiziki-kimyəvi prosesləri dəyişir: suyun səthinin 

---

Mülki müdafiə 
154 
temperaturu yüksəlir, qaz mübadiləsi pisləşir, balıqlar köçür və 
ya məhv olur. Suyun dibinə çökən neft uzun müddət bütün 
canlılara ziyan verir.
Neft və neft məhsulları bütün canlı orqanizmlərə və bioloji 
zəncirin bütün həlqələrinə öldürücü təsir göstərir. Dəniz və 
okeanların səthindəki neft pərdəsi okean və atmosfer arasında 
olan enerji, istilik, rütubətlik və qaz mübadiləsini poza 
bilər. Son nəticədə okeanın səthindəki neft təbəqəsi okeanda 
fiziki-kimyəvi və hidroloji şəraitə, həm də Yerin iqliminə və 
atmosferdəki oksigen balansına təsir göstərə bilər. 
Neft emalı və nəqli zamanı neftin sızması çay və dənizlərin 
səthində neft pərdəsinin əmələ gəlməsinə səbəb olur (neftin 
45%-i şelflərdə emal olunur). Sputnik sistemlərindən 
müşahidələrə görə dünya okeanı səthinin təqribən 10-15%-i 
çirklənmişdir. Neft tədricən buxarlanır və suda yaşayan 
bakteriyalar tərəfindən parçalanır, lakin bu proses çox yavaş 
gedir. Neftlə çirklənmə dənizlərin bioloji tarazlığına böyük 
zərbə vurur. Neft ləkələri günəş şüalarını buraxmır, suyun 
oksigenlə zənginləşməsini mane olur. Hidrosfera ilə atmosfera 
arasında qaz mübadiləsi pozulur, bu da ekoloji tarazlıtı pozur, 
nəticədə dənizdə yaşayan canlıların əsas qida məhsulu olan 
planktonun 
çoxalmasını dayandırır. Neftin həll olan 
komponentləri çox zəhərlidir. Onlar əksəriyyət hallarda 
balıqların, dəniz quşlarının ölümünə səbəb olur, dəniz 
heyvanlarının ətinin dad keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir. 
Müəyyən edilmişdir ki, okeanda çirklənmənin təbii 
neytrallaşma imkanı praktiki olaraq tükənmişdir.