On üçüncü Ders: Kamu Yönetiminde Etik

Hizmetlerde Etkinlik ve Verimliliğin Sağlanması

Kamu hizmetleri, vatandaşların vergileriyle yerine getirilmektedir. Vergilerle finanse edilen kamu hizmetlerinin, sadece gerçekleştirilmesi ya da yerine getirilmesi yeterli değildir. Aynı zamanda hizmetlerin en düşük maliyetle, en kaliteli biçimde, eşitlik ve tarafsızlık ilkelerine uygun olarak sunulması, vatandaşlar açısından önem kazanmaktadır. Bu da ancak dürüst bir yönetim anlayışı içerisinde mümkün olabilmektedir. Çünkü yolsuzluk ve ahlak dışı uygulamalar, kamu hizmetlerinin maliyetini artırmaktadır.

Ahlak dışı davranan kamu görevlilerinin, vergi ödeyenlere doğrudan ve dolaylı olarak ekonomik maliyet yükledikleri açıktır. Buradaki ahlak sorunu, aynı hizmetlerin maliyetinin, daha dürüst bir ortamda yapılması durumunda ne kadar aza malolacağı ve niteliğinin ne kadar artacağı ile ilgilidir.

Dolayısıyla, yönetsel etik, etkin ve verimli bir kamu yönetimi için vazgeçilmez bir gerek olarak ortaya çıkmaktadır. Şimdiye kadar etkin bir kamu yönetimi için gerekli olan ve İngilizce 3 E (economy-ekonomi, efficiency-verimlilik ve effectiveness-etkinlik) olarak ifade edilen hususlar, etik (ethics) kavramı ile birlikte 4 E biçiminde formüle edilmektedir.

Yönetimde Yozlaşmanın Önlenmesi

Kamu yönetiminde etiği gündeme getiren esas unsur, yönetimde yozlaşma olgusudur. Yolsuz uygulamalar, aynı zamanda halkın yönetime olan güvenini de ortadan kaldırmaktadır. Dolandırıcılık, savurganlık ve görevi kötüye kullanmanın devlet yönetiminde yeri yoktur ve bunların maliyeti de, daha az ve kalitesiz hizmettir. Çünkü demokratik yönetim, kişisel dürüstlüğe ve halkla kamu görevlileri arasındaki güvene dayalıdır. Toplum, kamu görevlilerinden, yönetsel davranışla ilgili standartlara duyarlı olmalarını beklemektedir. Kamu kesiminde çalışan bürokrat ve görevlilerden beklenen davranış normları, özel sektörde çalışanlardan beklenenden çok daha fazla olduğundan, kamu görevlilerinin sadece gerçek yolsuzluklardan değil, yolsuzluk şüphelerinden de kendilerini korumaları gerekmektedir.

Yozlaşan kamu yönetiminin en önemli ihtiyacı, etkin bir şekilde denetlenmesini sağlayacak bir mekanizmanın oluşturulmasıdır. Günümüzde, mevcut denetim sistemleri, kamu yönetiminin etkin bir biçimde denetlenmesinde yetersiz kalmaktadır. Siyasi ve idari denetim, yönetimin siyasallaşması nedeniyle sağlıklı olarak gerçekleştirilememektedir. Yargı denetimi ise, hem pahalı ve uzun süren bir süreçtir, hem de vatandaş çeşitli nedenlerle bu denetim biçimini etkin olarak kullanamamaktadır. Yolsuzlukların önlenmesinde yargının etkinliği, İtalya örneğinde olduğu gibi her zaman sağlanamamaktadır. Bu nedenle de, ombudsman, yönetimde açıklık ve benzeri yeni öneriler gündeme getirilmektedir. Önerilen bu iki denetim yöntemini de kapsayan yönetsel etik, “yönetimin kamu gücünü keyfi kullanımına karşı önemli bir denge unsuru” olabilecek bir yaklaşımdır.

ETİK İKİLEMLER

Kamu görevlilerinin günlük hayatlarında sıklıkla karşılaştıkları ya da karşılaşabilecekleri pek çok etik ikilem bulunmaktadır. Etik ikilem, iki veya daha fazla yarışan değerin çatışma halinde olmasıdır. Eğer, çatışan bu değerlerden birisi korunursa, diğeri korunamamaktadır ya da bir veya daha fazlasını koruyabilmek için, diğerlerini gözardı etmek zorunluluğu bulunmaktadır Kamu görevlisi, karşılaştığı her biri farklı bir değer taşıyan alternatifler içerisinden birisini seçmekle, değer taşıyan diğer alternatifi reddetmiş olmaktadır. Görevlinin bu seçimi, yasalara uygun olabilir. Ancak gerçekleştirilen davranış ya da alınan karar, ahlaki bakımdan iyi ve doğru olmayabilir. Söz konusu ikilemlere örnek olarak aşağıdaki senaryolar verilebilir.

1. 
   Bir kamu kurumunda ihale komisyonu başkanı olarak görev yapan Bay A, 200 adet bilgisayar alımını kapsayan ihalede son kararı verecek kişidir. Her bakımdan şartları aynı olan ve aynı teklifi veren üç firma arasından seçim yapacaktır. Ancak firmalardan birisinin sahibi, daha önce özel sektörde iken çalıştığı firmanın sahibi, yani eski patronudur. Diğer iki firmanın sahibini ise tanımamaktadır. Bu durumda Bay A ne yapmalıdır? Eğer eski patronunun firmasına ihaleyi verirse, bunu nasıl değerlendirebiliriz?
   
2. 
   Bir kamu kurumunda yeni atanacak kamu görevlilerini seçmek üzere oluşturulan sınav komisyonunda bulunan Bayan E, başvuru listesini incelediğinde, amcasının oğlunun (kuzen) da sınava girmek için müracaatta bulunduğunu öğrenmiştir. Evli olan Bayan E’nin soyadı evlilik nedeniyle değiştiği için, kuzeniyle soyadı benzerliği bulunmamaktadır. Sınavdan önceki gece arayan amcası, kuzenine yardımcı olması için ricada bulunmaktadır. Bayan E’nin nasıl davranması gerekmektedir?
   
3. 
   Bir üniversitede araştırma görevlisi olarak çalışan Bay S, sınavlardaki ciddiyeti ve öğrencilerin kopya çekmelerine göz yummaması ile tanınmaktadır. Şimdiye kadar kopya çekerken yakaladığı bütün öğrenciler hakkında disiplin soruşturması başlatmıştır. Ancak o gün girdiği sınavda kopya çekerken yakaladığı öğrenciyi kopya kanıtını ve kağıdını aldıktan sonra salondan dışarı çıkarmış, ancak tutanak tutmak için hazırlandığında öğrencinin aynı fakültede görev yapan bir öğretim üyesinin oğlu olduğunu farketmiştir. Bay S ne yapmalıdır? Eğer Bay S, kopya olayı ile ilgili olarak tutanak tutmaktan kaçınırsa, aynı salonda görev yaptığı için olayı gören ve Bay S’nin iş dışında da samimi ilişkiler içerisinde bulunduğu diğer görevli Bay M, nasıl davranmalıdır?
   
4. 
   Meclis başkanı Bay T, meclis toplantı salonunun yenilenmesi ile ilgili ihaleyi kazanan ve halen inşaatı devam ettiren X inşaat şirketinden oğlu adına bir daire satın almış, ayrıca bir sahil kasabasında bulunan yazlık kooperatifinin iç dekorasyonunu, aynı firmaya yaptırmıştır. Bay T, hem satın aldığı dairenin, hem de yaptırdığı inşaatın ücretini tam olarak ödediğini iddia etmektedir. Bay T’nin meclis başkanlığı devam ederken yaptığı bu davranış nasıl değerlendirilebilir?
   

Örneklerde de görüldüğü gibi, kamu yönetiminde etik ikilemler deyince, daha çok çıkar çatışmaları, kamu görevlilerinin hizmetten yararlananlardan çıkar sağlaması, akraba, eş-dost ve siyasal kayırmacılık vb. konular akla gelmektedir. Ancak fazla dikkat çekmese de, bunlar kadar önemli başka etik ikilemler de bulunmaktadır. Örneğin kamu görevlileri, hangi durumlarda halka yalan söylemelidirler? Yanlış yönlendirildiğine ya da planlandığına inandıkları veya düşündükleri bir politikayı canı gönülden uygulamalı mıdırlar? Kamu görevlileri, nihai sadakatlarını kime borçludurlar? Siyasal üstlerine mi, kamuya mı yoksa kendi vicdanlarına mı? İhtiyaç içinde olan ve özellikle hak eden bir vatandaşa yardım etmek için kuralları zorlamak doğru mudur? Kamu menfaati, o günün hükümetinin menfaati ile aynı şey midir? Kamu görevlisi, halk için hangi seviyeye kadar risk almalıdır?

Tüm bu etik ikilemler, etik ilke ve standartların önemini vurgulamaktadır. Söz konusu ikilemler, etiksel davranışı sağlayacak diğer yöntemlerle birlikte, etik ilke ve standartların geliştirilmesini gerekli kılmaktadır.