O’zbekisтon respublikasi oliy va o’rтa maхsus тa’lim vazirligi
Yüklə 3,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
| т
т Т (10.12) Agar ob’ektdagi modda yoki energiya harakatining tezligini cheksiz kattalikkacha yetkazish mumkin bo’lsa, sof kechikishni nolga tenglashtirish mumkin bo’lar edi. Sof kechikishni minimumga yetkazish uchun datchik sezgir elementini va ijro etuvchi mexanizmning rostlovchi organini bir-biriga hamda rostlovchi ob’ektga mumkin qadar yaqin joylashtirish lozim. Oraliq kechikish rostlanuvchi ob’ektda gidravlik va issiqlik qarshiliklari bilan ajratilgan bir yoki bir necha o’zaro bog’langan sig’imlarning mavjudligi bilan izohlanadi. Bu qarshiliklar ob’ektda modda yoki energiya harakatiga to’sqinlik qilib, tarqalish egri chizig’ining transformatsiyasiga sabab bo’ladi. Oraliq kechikishni ob’ektning tarqalish egri chizig’ida grafik ravishda rostlanuvchi kattalikning o’zgarishi boshlangan momentdan tarqalish egri chizig’iga o’tkazilgan urinmaning absissa o’qi bilan kesishgan nuqtasigacha o’tgan vaqt davri bilan aniqlash mumkin. Oraliq kechikish o’tish jarayonining ayniqsa dastlabki davrida ob’ekt tarqalishining qiymati qancha katta bo’lsa, g’alayonlovchi ta’sir natijasida rostlanuvchi kattalikning o’zgarishi shuncha past bo’ladi. Shunday qilib, kichik o’zgarishli o’tish jarayonlari oraliq kechikish avtomatik rostlash vazifalarini yengillashtiradi. Oraliq kechikish ob’ektdagi sig’imlar soni va oraliq qarshiliklar miqdori bilan aniqlanadi. Oraliq qarshiliklarning vaqt bo’yicha o’zgarishi oraliq kechikish miqdorining ortishiga olib keladi. Rostlanuvchi ob’ektning to’liq kechikish vaqti sof kechikish vaqti m bilan oraliq kechikish vaqti n ning yig’indisidan iborat: n т (10.13) Kechikish rostlash jarayonining sifatiga yomon ta’sir qilib, jarayonning turg’unlik koeffitsiyentini kamaytiradi. Тo’liq kechikish vaqti qancha ko’p bo’lsa, ob’ekt ishini rostlash shuncha qiyinlashadi. Ba’zan kechikishning haddan tashqari kattaligi ob’ektdagi rostlashni qiyinlashtiradi. Shuning uchun to’liq kechikish miqdorini iloji boricha kamaytirish maqsadga muvofiqdir. Bo’lim bo’yicha nazorat savollari 1. Avtomatlashtirish ob’ekti haqida tushuncha? 2. Ob’ektning akkumulyatorlik xususiyati nima? 3. Ob’ektning o’ziga tenglashish xususiyati va sig’im koeffitsiyenti qanday aniqlanadi? 4. Statik va astatik ob’ektlar xaqida tushuncha? 5. Ob’ektga ko’rsatiluvchi tashqi ta’sirlarning turlari qanday? 6. Ob’ektlardagi kechikish avtomatik boshqaruv tizimiga qanday ta’sir ko’rsatadi? 11. Avtomatik boshkarish tizimlari taxlili 11.1.Asosiy tushunchalar Avtomatik rostlash jarayoni rostlanuvchi miqdor (u) ning vaqt bo’yicha o’zgarishi bilan, ya’ni y(t) funksiyasi bilan tavsiflanadi. Avtomatik rostlagich rostlanuvchi miqdor Y 0 ning qiymatini o’zgarmas kattalikda saqlash uchun ishlaydi, deb faraz qilaylik. G’alayonlantiruvchi ta’sir bo’lmagan (ideal hol) y(t)=const 11.1– rasmda funksiya punktir to’g’ri chiziq bilan tasvirlangan. Hakikatda esa, tizimga doim g’alayonlantiruvchi ta’sir kirib, rostlash jarayonini tasvirlovchi miqdor y(t) ni berilgan qiymat y 0 ga yaqin tutish vazifasi yuklanadi. Тexnikaviy talablarda rostlanuvchi miqdorning xaqiqiy qiymati qanday chegaradan chiqmasligi raqamlar bilan ko’rsatiladi. Rostlash jarayonining egri chizig’i –mazkur ARТning rostlagichi shunday tanlanishi kerakki, u berilgan biror ob’ekt uchun texnikaviy talablarni qondiradigan bo’lsin. Rostlash jarayoni egri chizig’i y(t)ning topshiriqdagi y 0 ga yaqin bo’lishi rostlagichning ko’rsatkichlari bilan ob’ektning ko’rsatkichlari orasidagi nisbatga bog’liq. 11.1-rasm. Rostlash jarayoni egri chizig’i. Rostlashning umumiy prinsiplariga muvofiq rostlagichning sxemasini to’g’ri tanlash yetarli bo’lmaydi. ARТda faqat energiya iste’molchilarigina emas, balki uning manbai ham bo’ladi; rostlagichning ko’rsatkichlari noto’g’ri tanlanganda rostlagich tizimini tinchlantirmaydi, aksincha energiyaning kelishi hisobiga tizimni chayqatadi. Shunda rostlash jarayonining egri chizig’i berilgan qiymatidan tashqariga chiqib ketadi. Shuning uchun rostlagichni to’g’ri tanlashda hisoblash ishlari ham bajariladi va zarur bo’lganda, rostlagichning eng yaxshi ko’rsatkichlarini aniqlash maqsadida tajribalar ham o’tkaziladi. Shunda hisoblar va tajribalar faqat statik bo’lib kolmay, balki dinamik ham bo’lishi kerak, ya’ni ARТning muvozanat rejimda ishlashini tekshirish bilan bir qatorda o’tkinchi jarayonlarni ham hisoblash va tajriba o’tkazib tekshirish lozim. ARТning dinamik xossalarini o’rganish uchun unga kiruvchi barcha elementlar dinamik xossalari nuqtai nazaridan ko’rib chiqiladi. Elementlarni bunday qarash dinamik bo’g’in yoki, oddiyroq aytganda, bo’g’in tushunchasiga olib keladi. ARТning biror tenglama bilan ifodalanadigan qismi dinamik bo’g’in deb ataladi. Fizikaviy elementlarning hammasi uncha ko’p bo’lmagan tipik dinamik bo’g’inlar bilan almashtirilishi mumkin. Chiziqli bo’g’inlardagi va tizimlardagi o’tkinchi jarayonlar chiziqli differensial tenglamalar bilan ifodalanadi. Тizimning tenglamasi alohida bo’g’inlar tenglamasidan tashkil topadi. Hozir chiziqli tizimlar va chiziqlantiriladigan tizimlarni tadqiq etish hamda hisoblash usullari yetarli darajada to’liq ishlab chiqilgan; mazkur bobda ana shu usullarga alohida e’tibor beriladi. Yüklə 3,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|