O`zbеkistоn rеspublikasi оliy va o`rta maхsus ta’lim vazirligi

Ma’ruza - 1.

INSON FAОLIYAT ХAVFSIZLIGI FANINING ASOSLARI.
Ma’ruza mashgulоtiningta’lim tехnоlоgiyasining mоdеli

O`quv vaqti: 80 minnut	Talaba sоni
O`quv mashg`ulоtining tuzilishi Ma’ruza rеjasi	1. Xayotiy faoliyat xavfsizligi fanining ahamiyati va uning tarkibi. 2. Xayotiy faoliyat xavfsizligi tushunchasi. 3. Faoliyat jarayoni modeli. 4. Xavflar, yashirin va haqiqiy xavflar. 5. Xayotiy faoliyat xavfsizligining uchta o’zaro bog’liq masalasi.
O`quv mashg`ulоtining maqsadi : Talabalarda faоliyat, uning tuzilishi, turlari va tarkib tоpishi хususida tushuncha hоsil qilish.
Pеdagоgik vazifalar: YAngi mavzu bilan taniso`tirish, mavzuga оid ilmiy atamalarni оchib bеrish, asоsiy maslalar bo`yicha tushunchalarni shakllantirish.	O`quv faоliyatining natijalari: Talabalarni hayotiy faoliyat havfsizligi fanining rivоjlanish bоsqislari bilan taniso`tirish, faоliyatning tuzilishi, bosqichni turlari yuzasidan tushunchalar hоsil qilish, asоsiy ma’lumоtlarni kоspеktlaso`tirish.
Ta’lim usullari:	Kоntsеptual jadval, “Klastеr”, Vеnn diagrammasi,sхеmalar, ma’ruza
O`quv faоliyatini tashkil qilish shakli	Оmmaviy
Ta’lim vоsitalari	Slaydlar, markеr, flipchart, jadval
Qayta alоqa usullari va vоsitalari	Savоl javоb

O`quv mashg`ulоtining tехnоlоgik хaritasi

Ishlash bоsqichlari, vaqti	Faоliyat mazmuni
	O`qituvchining	Talabaning
1 bоsqich 1.1 O`quv хujjatlarini to`ldirish va talabalar davоmatini tеkshirish (5 min). 1.2 O`quv mashgulоtiga kirish (5min)	1.2 Hayotiy faоliyat хavfsizligi fanining ahamiyati va uning tarkibi. Tushunchasi yoritilishi yuzasidan ma’lumоtlar bеriladi ma’ruza rеjasi yozdiriladi so`ng ma’ruza bоshlanadi.	Hayotiy faоliyat хavfsizligi to’g’risida fikrlarini aytadilar. Aniqlaso`tiradilar, savоllar bеradilar.
2 bоsqich Asоsiy 60 min	2.1. O’rta оsiyolik allоmalarning tabiat va ekоlоgiya xaqidagi fikrlari. Vеnn diagrammasi to`ldiriladi. 2.2. Hayotiy faоliyat хavfsizligi tugrisida хоrij оlimlarining ta’limоtlari. (ko`nikma va malaka) aniqlaso`tiriladi. 2.3. Hayotiy faоliyat хavfsizligi fanining rivоjlanish bоchkichlari. mazmuni va maqsadi, umumiy tavsifi kabi grafalardan ibоrat kоntsеptual jadval to`ldiriladi. Jadval yordamida tushuntirish оlib bоrish.	Kоnspеkt yozishadi, tinglashadi, tabiyat va inson munosabati bo’yicha savollar bеradi Vеnn diagrammasi to`ldiriladi. Faоliyat tuzilishi bo`yicha slayddagi sхеmani chizib оlishadi. Insоn eхtiyojlar piramidasini хam chizib оlishadi. Mavzu bo`yicha savоllar bеradilar.
3 bоsqich. Yakuniy natijalar 10 min.	3.1 Mavzu bo`yicha хulоsa qilish, va o`quv mashg`ulоtning maqsadiga erishish darajasi taхlil qilinadi 3.2 Mavu yuzasidan o`quv vazifasi bеriladi. Amaliy mashgulоtga tayyorlanish	O`rganilgan mavzu bo`yicha оlgan ma’lumоtlarni umumlaso`tiriladilar va savоllar paydо bo`lgan bo`lsa savоl bеradilar.

1. Xayotiy faoliyat xavfsizligi fanining ahamiyati va uning tarkibi.

1990 yil 9 iyulda 473 buyruq bo’yicha davlat (O’zbekiston) maorifi ministrligi tomonidan “Mehnat muhofazasi va grajdan mudofaasi” fani o’rniga “Xayotiy faoliyat xavfsizligi” fani kiritilgan.

XFX fanining diqqat markazida qo’yilgan maqsad bu insonning jamiyat taraqqiyotidagi roli.

Mehnat muhofazasi insonni ishlab chiqarishdagi ahvoli bilan, fuqarolar (grajdan) himoyasi va favqulotdagi ahvoli bilan qiziqadi. XFX - bu har qanday sharoitdagi inson faoliyatidir. Insonning hamma aktiv harakati (mehnat jarayonida, dam olishda, uyda hamda sportda) uning faoliyatini tashkil qiladi.

Xozirgi vaqtda inson - tabiiy, texnik, iqtisodiy va boshqa har xil xavf-xatar dunyosida ishlaydi. SHu xavf-xatarlar (risk) natijasida juda ko’p insonlar hayotdan ko’z yumadilar (Armeniyadagi Gornqy Karabax) yer qimirlash, CHernobil AES halokati, Xumsondagi (opolzovanie) yer siljishi, Admiral Naximov paraxodining cho’kishi, Temir yo’lida portlash Arzamas va Sverdlovskiyda CHelyabinskiy Ufa yo’l uchastkasida va h.k. SHuning natijasida 3150 odam o’ldi, 20000 odam invalid bo’ldi va 200000odam kasallandi.

Birlashgan Millatlar Tashkilotining 42 sessiyasida 1991 yildan boshlab tabiiy ofat va falokatlarni kamaytirish bexatarlik yilligi deb belgilandi.

XFX - qonunga muvofiq, printsip va usullar asosida: baxtsiz hodisalar, qurbonlar va ular natijasida kelib chiqadigan zararlarni kamaytirish masalalarini keng miqiyosda qo’yadigan va hal qiladigan fandir. XFX - bu har qanday ko’rinishda faoliyatga qo’llanishi mumkin bo’lgan xavfsizlikning nazariy asosidir.

Tarkibi bo’yicha Xayotiy faoliyat xavfsizligi (XFX) 4 qismdan iborat:

1. XFX ning nazariy asoslari.

2. XFX ni ishlab chiqarish jarayonida mehnat mudofaasi.

3. XFX ning tabiat aspektlari.

4. XFX - grajdanlik mudofaasi va favqulotdagi holat sharoitida.

2. Xayotiy faoliyat xavfsizligi tushunchasi.

Xayotiy faoliyat xavfsizligi (XFX) tushunchasida ko’p uchraydigan tahriflar bilan belgilanadi.

Faoliyat - insonning jamiyatda mavjud bo’lishi uchun kerakli sharoit. Mehnat - faolliyatning yuqori shakli.

Faylasuflarning fikricha insonning tahrifi - harakatdagi, mehnatdagi faoliyatidadir.

Xayotiy faoliyat tahrifi Katta Sovet entseklopediyasida (KES) keltirilgan. Mehnat va faoliyat shakllari turlicha bo’lib, ular hayotda uchraydigan aqliy, mahnaviy, madaniy, ilmiy va boshqa jarayonlarni o’z ichiga oladi.

3. Faoliyat jarayoni modeli.

Faoliyat jarayoni modeli ikki eelementdan, yahni inson va muhit orasidagi to’g’ri va teskari munosabatlardan tuzilgan deb tasavvur qilish mumkin. Teskari munosabatlar moddiy dunyoning qarama-qarshilik umumiy qonunlaridan kelib chiqadi. “Inson-muhit” sistemasi ikki maqsadli bo’ladi: 1) Aniq bir natijaga erishish, 2) Ko’ngilsiz hodisalarni chiqarib tashlash (inson soQligiga va hayotiga ziyon, yong’inlar va falokatlar). SHularning kelib chiqishi va shunga o’xshash hodisalar oqibatida kelib chiqadigan natijaga XAVF deb ataladi.

4. Xavflar, yashirin va haqiqiy xavflar.

Xavflar - yashirin (potentsial) va haqiqiy bo’ladi. Yashirin xavflar amalga oshishi uchun aniq shartlar bo’lishi lozim. Bu shartlar SABAB deb ataladi. Xavf va sabablarni misollarda (raqamlarda) ko’rish mumkin:

1. 30 yil ichida (69-1990 y.) tabiiy ofat ikki marta ko’paygan;

2. 1909 yildan 1974 ymlgacha asabiy kasalliklar 24 marta ko’paygan;

3. Dunyoda 500 mln. ga yaqin nggironlar bo’lib, ulardan 1/5 qismi baxtsiz hodisa natijasidja bo’lgan. Sobiq ittifoqda har yili 19 mln. odam jarohatlanar edi, ularning 500 mingga yaqini halok bo’lardi, shulardan 50-60 ming kishi yo’l transporti natijasida, 10 ming kishi yong’indan, 14 mingi ishlab chiqarishda. Har yili mamlakatimizda turli baxtsizliklar natijasida 30 ming yaqin kishi mehnat nogironi bo’ladi. Davlat hisoblash darajasi mamlakatimizda 4 dan 19 (foiz) gacha ko’tarilgan.

Davlatlar	Rossiya	o’arbiy Yevropada	SHarqiy Yevropada
O’ammasi (jami)	2	8	12
Baxtsiz voqea natijasida	1,5	0,5	0,8
Foizda	13,6	6,25	6,6

Har qanday faoliyat yashirin (potentsial xavflidir. Xavf darajasi - xatar (risk) ni boshqarish mumkin. Bu tushuncha qabul qilsa bo’ladigan. (Risk) xavf-xatarni asosiy fikrga olib keladi (kontseptsiyaga). Bu fikr xavfsizlikni mutloq yo’qotib bo’lmasligiga asoslangan.

Xavfsizlik - bu ayrim ehtimollarga asoslanib paydo bo’ladigan xavf-xatarlarni istesno etilgan faoliyat holatidir.

Xavfsizlik - bu maqsad, XFX bo’lsa shu maqsadga erishish uchun qo’llanadigan vositalar, yo’l-yo’riq, qo’llanmalar, usullardir.

XFX - bu xavf-xatarlarni o’rganish va ularni himoya qilishni o’rgatadigan fandir.

5. Xayotiy faoliyat xavfsizligining uchta o’zaro bog’liq masalasi.

XFX - uchta o’zaro bog’liq masalani hal etadi:

1. Xavflarni birday (umulashtirish) deb hisoblash, yahni ularning qiyofasini bilib olib koordinati va miqdoriy xususiyatini ko’rsatish.

2. Zarari va foydasini solishtirish asosida xavflardan himoya qilish.

3. Paydo bo’lishi mumkin bo’lgan salbiy xavflarni yo’qotish (xavfning qoldiq deformatsiyasidan kelib chiqqan).

XFX masalalari bilan qadim zamonlardan beri ko’p ulug’ allomalar shug’ug’llanib kelishgan. (Gippokrat) 460:377 eramizdan avval (Aristotelg’), e.a. 384-322, nemis tabib olimi va muhandisi Atrikola 1494-1555 yi. o’zini ishini mehnat muhofazasini tog’ konlari uchun yozgan, italg’yan tabibi Ramatsinni (1633-1714) tozalik gigienasiga asos solgan. M.V. Lomonosov (1711-1765) yillarda tog’ konlarida mehnat mudofaasi to’g’risida monografiya yozgan. XIX asrning ikkinchi yarmidan boshlab sanoatda texnika rivojlanishi munosabati bilan, bir guruh olimlar xavfsizlik muammosi bilan shuQullanganlar: Kirpichev V.L. (1855-1913), Press A.A. (1857-1930), Nikolg’skiy D.P. (1855-1918), Levitskiy V.A. (1867-1936), Skochinskiy A.A. (1874-1960), Kaplun (1897-1943) va boshqalar.

Ulug’ o’zbek hakimi Abu Ali Ibn Sino o’z ishlari bilan (980-1087) bunday 1000 yil muqaddam gigiena faniga asos solgan. Texnosferani rivojlanishida xavfsizlik muammosi rivojlanishida akad. Legasov V.A. o’z ilmiy ishlariga baQishlangan. XFX - o’z nazariya, metodolgiya, ussullariga ega. SHunga qaramay XFX - muxandislik ruhiy holatiga (psixologiyasiga), inson fiziologiyasiga, mehnat muhofazasiga, ekologiya, ergonomika, iqtisodiy va boshqa fanlarning yutuqlariga asoslangan. XFX ning metodologik asosi - bu tartibiy tahlildir. Texnika va sanoatning yuqori taraqqiy etgan hozirgi davrda XFX ning ahamiyati yana ham oshib ketdi. Xavfsizlik masalalari yana ham keskinlashib ketdi, shuning uchun mehnat xavfchizligini chuqur o’rganish, bilish, tashviqot qilish va odamlarni xavf-xatardan himoya qilish masalalari asosida tarbiya qilish kerak. Bu XFX ning vazifasi va maqsadi. XFX - jamiyatimizning mustahkamlanishida xalqning xavfsizlik faoliyati darajasini ko’tarishda hissa qo’shishda muhis sotsial rolg’ o’ynashga dahvat etadi. XFX fanini o’rganmay odamlar umumiy inson huquqlarida aytilgan ... hayot, erkinlik, mehnat, shaxsiy daxlsizlikka erisha olmaydi (st.3 VDP cheloveka)... (Faoliyat xavfsizligi).


Ma’ruza - 2.

MEHNAT MUHOFAZASINING QONUNIY ASOSLARI.

Ma’ruza mashgulоtiningta’lim tехnоlоgiyasining mоdеli

O`quv vaqti: 80 minnut	Talaba sоni
O`quv mashg`ulоtining tuzilishi Ma’ruza rеjasi	1.Mehnat muhofazasining ahamiyati va vazifalari. 2. Mehnat muhofazasining qonuniy asoslari. 3. Javobgarlik turlari. 4. Jarohat, kasbiy kassaliklar. 5. Yo’riqnoma to’rlari.
O`quv mashg`ulоtining maqsadi:Talabalarda faоliyat, uning tuzilishi, turlari va tarkib tоpishi хususida tushuncha hоsil qilish.
Pеdagоgik vazifalar: YAngi mavzu bilan taniso`tirish, mavzuga оid ilmiy atamalarni оchib bеrish, asоsiy maslalar bo`yicha tushunchalarni shakllantirish.	O`quv faоliyatining natijalari: Talabalarni hayotiy faoliyat havfsizligi fanining rivоjlanish bоsqislari bilan taniso`tirish, faоliyatning tuzilishi, bosqichni turlari yuzasidan tushunchalar hоsil qilish, asоsiy ma’lumоtlarni kоspеktlaso`tirish.
Ta’lim usullari:	Kоntsеptual jadval, “Klastеr”, Vеnn diagrammasi,sхеmalar, ma’ruza
O`quv faоliyatini tashkil qilish shakli	Оmmaviy
Ta’lim vоsitalari	Slaydlar, markеr, flipchart, jadval
Qayta alоqa usullari va vоsitalari	Savоl javоb

O`quv mashg`ulоtining tехnоlоgik хaritasi

Ishlash bоsqichlari, vaqti	Faоliyat mazmuni
	O`qituvchining	Talabaning
1 bоsqich 1.1 O`quv хujjatlarini to`ldirish va talabalar davоmatini tеkshirish (5 min). 1.2 O`quv mashgulоtiga kirish (5min)	1.2 Hayotiy faоliyat хavfsizligi fanining ahamiyati va uning tarkibi. Tushunchasi yoritilishi yuzasidan ma’lumоtlar bеriladi ma’ruza rеjasi yozdiriladi so`ng ma’ruza bоshlanadi.	Hayotiy faоliyat хavfsizligi to’g’risida fikrlarini aytadilar. Aniqlaso`tiradilar, savоllar bеradilar.
2 bоsqich Asоsiy 60 min	2.1. O’rta оsiyolik allоmalarning tabiat va ekоlоgiya xaqidagi fikrlari. Vеnn diagrammasi to`ldiriladi. 2.2. Hayotiy faоliyat хavfsizligi tugrisida хоrij оlimlarining ta’limоtlari. (ko`nikma va malaka) aniqlaso`tiriladi. 2.3. Hayotiy faоliyat хavfsizligi fanining rivоjlanish bоchkichlari. mazmuni va maqsadi, umumiy tavsifi kabi grafalardan ibоrat kоntsеptual jadval to`ldiriladi. Jadval yordamida tushuntirish оlib bоrish.	Kоnspеkt yozishadi, tinglashadi, tabiyat va inson munosabati bo’yicha savollar bеradi Vеnn diagrammasi to`ldiriladi. Faоliyat tuzilishi bo`yicha slayddagi sхеmani chizib оlishadi. Insоn eхtiyojlar piramidasini хam chizib оlishadi. Mavzu bo`yicha savоllar bеradilar.
3 bоsqich. Yakuniy natijalar 10 min.	3.1 Mavzu bo`yicha хulоsa qilish, va o`quv mashg`ulоtning maqsadiga erishish darajasi taхlil qilinadi 3.2 Mavu yuzasidan o`quv vazifasi bеriladi. Amaliy mashgulоtga tayyorlanish	O`rganilgan mavzu bo`yicha оlgan ma’lumоtlarni umumlaso`tiriladilar va savоllar paydо bo`lgan bo`lsa savоl bеradilar.

Mehnat muhofazasi bhlimi XFX faning mutaxassislikka tegishli asosiy nazariy qismini beradi. Aniq muammolar, transport vositalar, texnologik jarayonlar, ish turlari, bino va inshootlar uchun havfsizlikni tahminlanlash har bir kursning mutaxassislik kurslarida beriladi.

“Mehnat muhofazasi” - “Ergonimika”, muhandislik texnologiyasi”, ishni ilmiy tashkil qilish”, “gigiena va fiziologiya”, “xuqukshunoslik”, “iqtisod”, “ ekologiya” va boshqa fanlar bilan chambarchas bog’liqdir.

Mehnat muhofazasini berasida ilmiy tadqiqot mehnatni muhofazasi qilish instituti va Oliy o’quv yurtlarining XFX kafedralari, ko’plab meditsina ilmiy -tadqiqot tashkilotlarida olib boriladi.

Odatda barcha standart va texnik talablarga “O’avfsizlik texnikasi” talablari qiritiladi.

Mehnat muhofazasining rivojlanishida ulug’ bobakaronlarimiz - Abu-Ali ibn Sino, Beruniy, Bobur va rus olimlaridan Lomonosov M.V., zamondagilarimizdagi Zolotnitskiy N.D., Solovg’ev N.V., Kelg’bert D.A, Gintillo V.L., Grintilin M.I. va boshqalarining xissalari kattadir.

O’zbekiston Respublikasi konstitutsiyasiga (37 - modda) binoan xar bir shaxs mehnat qilish, erkin kasb tanlash, adolatli mehnat sharoitlarida ishlash va qonunda ko’rsatilgan tartibda ishsizlikdan ximoyalanish huquqiga egadir.

O’zbekiston Respublikasi mehnat kozeksiga binoan (211-modda) barcha korxonalarda xavfsizlik va gigiena talablariga javob beradigan mehnat sharoitlari yaratilgan bo’lishi kerak. Bunday sharoitlarini yaratish korxona mahmuriyatiga yuklangan, mahmuriyat zamonaviy xavfsizlik texnikasi vositalarini tadbiq, qilish, ishlab chiqarish jarohatlarini va kasbiy kasalliklarini oldini olish uchun sanitariya-gigena sharoitlarini tahminlashi kerak.

1993 yil 6-mayda “Mehnat muhofazasi” haqida qonun qabul qilinadi. Unga binoan jarohatlanib ish qobiliyati yo’qotilsa jabrlanuvchi bir yilik ish haqi miqdorida nasfaqa oladi. Agar jarohatlanib vafot qilsa o’rtacha 10 yilik ish haqi miqdorida oilasiga íàôàqà áåðèëàäè.

Ilmiy fan sifatida “Mehnat muhofazasi” faning maqsadi, maksimal unumdorligida, ish sharoiting to’liq xavfsizligini va zararsizligini tahminlovchi tashkiliy va texnik tadbirlarni ishlabchiqadi.

Mehnat sharoitning yaxshilanishi sotsial natijalarga - yahni mehnatkashlarning sog’liqini yaxshilash, o’z ishidan mamnunlik darajasini oshirish, mehnat intizomini mustaxkamlash, ishlab chiqarish va jamovt faoliyatini oshirishga olib keladi.

Mehnat muhofazasi talablariga javob bermaydigan biron bir yangi mashina yoki mexanizm ishlab chiqarishga qabul qilinmasligi kerak. SHuningdek mehnat muhofazasi talablariga javob bermaydigan biror tsex yoki korxona ekspluatatsiyaga tushirilmasligi kerak.

2. Mehnat muhofazasining qonuniy asoslari.

Mehnat haqidagi qonun mahmuriyatga quyidagi vazifalarni yuklaydi:

1. SoQlom va haffsiz ish sharoitlarini tahminlash.

2. Kasbiy kasalliklarni va jaroxatlarni ogoxlantiruvchi zamonaviy xavfsizlik texnikasi vositalarini tadbiq qilish.

3. Ishchi va xizmatchilarini bepul korjoma va ximoya vositalari bilan tahminlash.

4. Zararli ish sharoitlarida maxsus sut va maxsus ovqatlar bilan tahminlash.

5. Meditsina ko’riklarini o’z vaqtida o’tkazib turish.

6. Instruktajning barcha turlarini o’z vaqtida o’tkazib turish va mehnat kodeksiga binoan og’ir va zararli ishlarda ayollar mehnatni taqiqlangan.

Xomilador ayollarga bola tuQilishidan oldin 56 kun, tuQilgandan keyin ham 56 kun otpuska beriladi. 2 va undan ortiq bola tuQlsa yoki tuQilish nonormar bo’lgan xolldarda 70 kun otpuska beriladi. Xozir haqto’lanadigan otpuska vaqti 2 yilgacha, o’z xisobidan olinadigan otpuska 3 yilgacha cho’zilgan.

Xomilador ayollar yengil ishlarga yoki to’liqmas ish joylariga o’tkaziladilar.

16 yoshga to’lmagan yoshlarni ishga qabul qilish taqiqlangan. Ayrim xollarda 15 yoshdan ham ishga olish mumkin. (shu xollarni tushuntirib berish). BaloQat yoshiga yetmagan (16 dan 18 gacha) yoshlar uchun qisqartirilgan olti soatli ish kuni joriy etilgan. Tungi va asosiy vaqtdan tashqari qo’shimcha ishlar tahqiqlangan.

Mehnat muhofazasi bo’yicha qonunlarning bajarilishini nazorat qilib turish quyidagi davlat tashkilotlariga topshirilgan:

1. Kasaba soyuzlarinig texnik inspektorlari;

2. Gosgortexnadzor (davlat kon ishlari nazorati);

3. Gossannadzor (Davlat sanitariya nazorati) Minzdravga qarashli;

4. Gospojnadzor (Davlat yong’in nazorati);

5. Gosenergonadzor (Davlat energiya nazorati).
1. Kasaba soyuzlarining texnik inspektsiyasi.

Bular korxonalarida xavfsiz ishlash, texnika xpvfsizligi bo’yicha norma qoidalariga rioya qilish, sanoat sanitariyasi va mehnat gigienasiga rioya qilish, mehnat qonunchiligiga rioya qilish masala-larini nazorat qiladi. Har bir tarmoq o’z texnik inspektoriga ega.

II. Davlat kon ishlari nazorati.

Bu tashkilot bug’ qozonlarining to’g’ri ishlashini, bosim ostida ishlaydigan ishlarni, yuk ko’tarish mashinalari (ko’tarma kranlar, liftlar), ekskavatorlar, gaz uskunalari magistral quvurlari ishini va portlovchi moddlarni ishlatish, saqlash va tashish ishlarini nazorat qilish.

III. Davlat sanitariya nazorati - Bu tashkilot havoni, suvni va tuproqni ifloslanishdan ogoxlantirish, shovqin va titrashni yo’qotish, tsexlarning sanitariya xolatlarini yaxshilash (xarorat, nisbiy namlik, yoritilganlik va x.k.) ishlarini nazorat qiladi.

IY. Davlat yong’in nazorati - bu tashkilot yong’inga qarshi tadbirlarni, o’t o’chirish vositalarining xolatini, yong’in haqida xabar berish vositalarining ishini nazorat qiladi.

Y.Davlat energiya nazorati - bu tashkilot korxonalaridagi energiya sistemalarnining texnik ekspluatatsiyasini va havfsizlik texnikasi qoidalariga rioya nazorat qiladi.

Xozirgi paytda to’qimachilik korxonalarida ham uch pog’onali nazorat keng joriy qilingan:

I - pog’ona - har kuni master va jamoatchi inspektor bilan birgalikda tsexdagi ish joylarini aylanib chiqishadi. Uchragan kamchiliklarni tuzatishga chora ko’rishadi.

II - pog’ona - har xafta tsex boshliQi katta jamoatchi inspektor bilan birgalikda tsexdagi ish joylarini aylanib chiqishadi. Uchragan kamchiliklarni tuzatishga chora ko’rishadi.

III - pog’ona - har oyda bir marta korxona bosh injeneri mehnat muhofazasi injeneri bilan birgalikda shu ish joylarini aylanib chiqishdi. Bu nazorat bo’yicha korxonada qaror chiqariladi.

Barcha korxona, tashkilot, muassasa, vazirliklar, va tarmoklarda mehnat muhofazasi qonunlari bajarilishining oliy nazorati o’z respublika Bosh Prokuroriga yuklatilgan.

3. Mehnat muhofazasi qonunlari buzilganligi uchun javobgarlik turlari.

Sovet qonunchiligi mehnat muhofazasi qoida va normalarining buzilishi uchun qathiy javobgarlik belgilaydi. Javobgarlik turlari 3 turlidir:

1. Mahmuriy javobgarlik. (uyaltirish, xayfsan ehlon qilish, vaqtincha yoki butunlay past darajali ishga o’tqazish, imtiyozlarni cheklash.

2. Jinoiy javobgarlik.

Qoidaning buzilishi baxtsiz hodisaga olib kelsa, bir yilgacha axloq tuzatish ishlariga yoki ozodlikdan mahrum qilish yoki ikki minimal okladcha shtraf, yoki ishdan bo’shatish choralari.

Qoidaning buzilishi tan jarohatiga yoki mehnat qobiliyatini yo’qotishga olib kelsa, 3 yilgacha ozodlikdan mahrum qilish yoki bir yilgacha ahloq tuzatish choralari.

Qoidaning buzilishi kishining o’limiga yoki bir necha kishining og’ir tan jarohatiga sabab bo’lsa, 5 yilgacha ozodlikdan mahrum bo’lishi mumkin

- korxonadan chiqayotgan chiqindilar tufayli havo va suv havzalarining ifloslanishi uchun 1 yilgacha ahloq tuzatish ishlariga yoki besh minimal okladcha to’lanadi.

3. Moddiy javobgarlik.

Qonunsiz ravishda ishdan bo’shatilgan, majburiy ish qoldirgan, kasbiy kasallik tufayli jabrlangan kishiga to’langan haqni raxbar lavozimidagi hodimdan qisman yoki to’liq undirib olish.