O`zbеkistоn rеspublikasi оliy va o`rta maхsus ta’lim vazirligi
Avtomatlashgan o’t o’chirish vositalari
Yüklə 1,01 Mb.
|
10. Avtomatlashgan o’t o’chirish vositalari. Bularga sprinkler va drencher sistemalari kiradi. Bular o’t o’chirishning statsionar vositalari bo’lib, kishining ishtirokisiz boshlanQich yong’inlarni o’chiradi Ular binolarning ichki qismida hamda binolar orasiga o’rnatiladi. O’t o’chiruvchi vosita turiga qarab suv bilanYu ko’pik bilan, kukun bilan va bug’ bilan ishlaydi. Sprinkler uskunalari. SNiP bo’yicha (Qurlish norma va qoidalari), sprinkler uskunalari rekosntruktsiya qilinayotgan yoki yangi qurilayotgan to’qimachilik korxonalarining xom ashyo va tayyor mahsulot omborlarida, yigiruvch fabrikalarining titish savash tsexlarida hamda changli havoni tozalovchi filg’trlar joylashgan xonalarda o’rnatiladi. CHunki bu tsexlarda yonuvchan material ko’p, mashinalar esa kam. Sprinkler uskunasida o’t o’chirish quyidagicha bo’ladi: tsexning shipiga ichida bosim ostida suv bo’lgan quvurlar o’rnatiladi. Bu quvurlarga masofalarda sprinkler kallaklari o’rnatiladi. Ma’ruza - 10. FAVQULОDDA HОLATLAR VAQTIDA FAОLIYAT ХAVFSIZLIGINI TA’MINLASH. Ma’ruza mashgulоtiningta’lim tехnоlоgiyasining mоdеli
O`quv mashg`ulоtining tехnоlоgik хaritasi
1.Uzbekiston Respublikasi «Fuqaro ximoyasi xaqidagi qonuni» dan maolumotlar. O’zbekiston Respublikasining «Mudofaa to’g’risidagi qonuni» favqulotda vaziatlarda mustahkam axoli himoyasini tashkil qilishni talab qiladi. Ilmiy-texnika progressi templarining jadallashuvi, murakkab texnik sistemalarni qo’llash yo’li bilan ilmiy-texnika va ishlab chiqarish faoliyatining masshtablarining kengayishi, ulardan foydalanish tavakkali ko’payishi insonlar sog’lig’i va xayoti, atrof muxit, ishlab chiqarishning normal funktsiyalanishi uchun to’g’ridan to’g’ri xavfdir. CHunki bular turli favqulotda vaziyatlar (urushlar, avariyalar, xalokatlar, baxtsiz xodisalar, tabiiy ofatlar) keltirib chiqaradi. SHuning uchun urush va tinchlik paytlari favqulotda vaziyatlarining oldini olish, ulardan saqlanish hamda ularning oqibatlarini tugatishda fuqaro himoyasining roli va axamiyati beqiyos kattadir. SHuni xisobga olgan xolda mamlakatimizda mustaxkam fukaro himoyasi sistemasini yaratish va yo’lga qo’yishga davlatimiz alohida eotibor qaratmoqda. Favqulotda vaziyatlarda fuqaro himoyasining (FVFX) asosiy vazifalari quyidagilar: 1. Favkulotda vaziatlar tasiridan axolini ximoya kilish. Axolini ximoya kilish turli baxtsiz xodisalar, tabiiy ofatlar ta’sirini maksimal darajada kamaytirish, odamlarning xaet kechirishi, faoliyati, obhektlar ishi va fukaro ximryasi (FX) kuchlarining uz vazifalarini bajarishi uchun kulay sharoit yaratib berishga karatilgan chora – tadbirlar majmuasini amalga oshirishdan iborat. 2. Favkulotda vaziyatlar (FV) sharoitida obhektlar, xujaliklar xamda boshkaruv organlari ishi barkarorligini mustaxkamligini oshirish. Bu vazifani xam oldindan ishlab chikilgan turli tashkiliy, injener-texnik va boshka tadbirlarni amalga oshirish bilan bajariladi. 3.Kutkarish va kechiktirilmas avariya-tiklash ishlarini amalga oshirish. Bu vazifalar xam birkancha murakkab tadbirlar yerdamida ado etiladi. Yukorida aytilgan FX vazifalarini bajarish uning tashkiliy tamoil (printsip) asosida olib boriladi. FVFX xududiy – ishlab chikarish tamoillari buyicha tashkil kilinadi. Xududiy tamoil FX mamlakat, viloyatlar, rayonlar, shaxarlar va fukarolar kengashi (FK) xududlarida tashkillashdir. Ishlabchikarish tamoili esa FX mixistrliklar, boshkarmalar, idora va oboektlarda tashkillashdan iborat. Ishlab chikarish, tashkilot, idora xamda ukuv yurtlarida ularning raxbarlari FX xam boshligi bulib xisoblanadilar. Rasm 1 da xalk xujaligi oboektlarida FX ning tashkiliy sxemasi xursatilgan. Oboektlarda FX FV dan ximoya kilishni oldindan tayyorlash, yukotishni kamaytirish, korxonalar ishi barkarorligini oshirish va kutkarish xamda kechiktirilmas avariya-tiklash ishlarini uz vaktida olib borish maksadida tashkil kilinadi. FX ni tashkillash va uning xolati uchun barcha mahsuliyat obhekt FX boshligi zimmasiga yuklatiladi. U ministrlik (boshkarma) va joylardagi FX boshliklariga itoat kiladi. Turli masalalar buyicha u uziga urinbosarlar (muovinlar) tayinlaydi. Rasm 2-da oboekt FX tashkiliy strukturoviy sxemasi keltirilgan. FX shtabi boshligi FX boshligining birinchi muovini xisoblanadi, unga boshlik nomidan buyruklar berish, farmonlar chikarish xukuki beriladi. FX vazifalarini bajarishda asosiy kuch va vositala bulib, xarbiylashmagan tuzilmalar va xarbiy kismlar xisoblanadi. Tuzilmalar tinchlik davrida tashkil kilinadi. Ular shaxsiy tarkib transport, texnika, jixozlar, materiallar va buyumlar tabel buyicha taominlanadilar. Tuzilmalarga ishga yarokli barcha axoli jalb kilinadi. Nogironlar,xomilador aellar, sakkiz yeshgacha bulgan yesh bolalari bor aellar bundan istisnodir. Ikki xil tuzilmalar mavjud – umumiy axamiyatga ega bulgan va FX xizmatlari tuzimlari. Umumiy tuzilmalar – kutkarish va kechiktirilmas avariya – tiklash ishlarini (KKATI) mustakil bajarish, xizmat tuzilmalari esa maxsus vazifalarni bajarish va umumiy tuzilmalarni mustaxkamlash uchun muljallanadi. Uzlarining itoatkorligi buyicha oboekt tuzilmalari va xududiy tuzilmalarga bulinadi; birinchilari koida buyicha uz oboektlarida KKATI olib borsa, xududiy tuzilmalar mustakil ravishda yeki oboekt tuzilmalari bilan birgalikda eng zarur oboektlarda ish olib borish uchun jalb kilinadi. Bu tuzilmalarning bir kismi KKATI olib borish, yenginlarga karshi kurashish, tabiiy ofatlar okibatlarini bartaraf etish, tinchlik paytlarida yirik avariya va xalokatlar okibatlarini tugatish uchun zarur tayergarlik xolatida ushlab turiladi. Obhekt tuzilmalarining soni va tarkib mikdori obhekt FX shtabi tomonidan belgilanadi, rayon (shaxar) FX shtabi bilan kelishiladi va obhekt FX boshligi tomonidan tasdiklanadi. Tuzilmalarni butlash ishlab chikarish printsipi buyicha bajariladi. Koida buyicha ishchi va xizmatchilarning soniga karab obhektlarda terma va kutkarish otryadlari yeki komandalari tuzilib, ular tegishlicha gruppalar va zvenolar xamda sanitar drujinalaridan iborat buladi (rasm 3-4). Ukuv yurtlarida FX xalk xujaligi obhektlaridagi singari ministrlik (boshkarma) kursatmasi buyicha tashkil kilinadi. FX boshligi rektor (direktor). Odamlarni ximoya kilish buyicha bularda tuzilmalar: kutkarish komandalari ( gruppalar), razvedka zvenolari, jamoat tartibini saklash komandalari (gruppalar, zvenolar) tashkil kilinadi. Ministrlar maxkamasida, viloyat, rayon, shaxar xokimiyatlarida xamda barcha obhektlarda FV buyicha doimiy komissiyalar tuziladi. Ular FX organlarining ishlarini vakti-vakti bilan nazorat kilib turadilar va kerakli tavsiyalar va yerdamlar beradilar. Radiatsion va kimeviy xavfli obhektlarda maxsus va maxsuslashtirilgan tuzilmalar tuziladi. FX shtabi FXni uzluksiz boshkarishni tashkillaydi va tahminlaydi. Obhekt FX ish planini ishlab chikadi. Uni davriy korrektsiyalab turadi va bajarishini tahminlaydi. Obhektlarda FX vazifalarini tula tashkiliy bajarilishiga oldindan ishlab chikilgan plan – tadbir asosida erishiladi. FX plani FX vazifalarini bajarish maksadida ilgaridan ishlabchikilgan tadbirlar majmuasidan iborat buladi. № 1- LABОRATОRIYA ISHI. MЕHNAT MUHOFAZASINING QONUNIY ASOSLARI
laboratoriya mashg`ulоtining tехnоlоgik хaritasi
Mehnat haqidagi qonun mahmuriyatga quyidagi vazifalarni yuklaydi: 1. SoQlom va haffsiz ish sharoitlarini tahminlash. 2. Kasbiy kasalliklarni va jaroxatlarni ogoxlantiruvchi zamonaviy xavfsizlik texnikasi vositalarini tadbiq qilish. 3. Ishchi va xizmatchilarini bepul korjoma va ximoya vositalari bilan tahminlash. 4. Zararli ish sharoitlarida maxsus sut va maxsus ovqatlar bilan tahminlash. 5. Meditsina ko’riklarini o’z vaqtida o’tkazib turish. 6. Instruktajning barcha turlarini o’z vaqtida o’tkazib turish va mehnat kodeksiga binoan og’ir va zararli ishlarda ayollar mehnatni taqiqlangan. Xomilador ayollarga bola tuQilishidan oldin 56 kun, tuQilgandan keyin ham 56 kun otpuska beriladi. 2 va undan ortiq bola tuQlsa yoki tuQilish nonormar bo’lgan xolldarda 70 kun otpuska beriladi. Xozir haqto’lanadigan otpuska vaqti 2 yilgacha, o’z xisobidan olinadigan otpuska 3 yilgacha cho’zilgan. Xomilador ayollar yengil ishlarga yoki to’liqmas ish joylariga o’tkaziladilar. 16 yoshga to’lmagan yoshlarni ishga qabul qilish taqiqlangan. Ayrim xollarda 15 yoshdan ham ishga olish mumkin. (shu xollarni tushuntirib berish). BaloQat yoshiga yetmagan (16 dan 18 gacha) yoshlar uchun qisqartirilgan olti soatli ish kuni joriy etilgan. Tungi va asosiy vaqtdan tashqari qo’shimcha ishlar tahqiqlangan. Mehnat muhofazasi bo’yicha qonunlarning bajarilishini nazorat qilib turish quyidagi davlat tashkilotlariga topshirilgan: 1. Kasaba soyuzlarinig texnik inspektorlari; 2. Gosgortexnadzor (davlat kon ishlari nazorati); 3. Gossannadzor (Davlat sanitariya nazorati) Minzdravga qarashli; 4. Gospojnadzor (Davlat yong’in nazorati); 5. Gosenergonadzor (Davlat energiya nazorati).
Bular korxonalarida xavfsiz ishlash, texnika xpvfsizligi bo’yicha norma qoidalariga rioya qilish, sanoat sanitariyasi va mehnat gigienasiga rioya qilish, mehnat qonunchiligiga rioya qilish masala-larini nazorat qiladi. Har bir tarmoq o’z texnik inspektoriga ega. II. Davlat kon ishlari nazorati. Bu tashkilot bug’ qozonlarining to’g’ri ishlashini, bosim ostida ishlaydigan ishlarni, yuk ko’tarish mashinalari (ko’tarma kranlar, liftlar), ekskavatorlar, gaz uskunalari magistral quvurlari ishini va portlovchi moddlarni ishlatish, saqlash va tashish ishlarini nazorat qilish. III. Davlat sanitariya nazorati - Bu tashkilot havoni, suvni va tuproqni ifloslanishdan ogoxlantirish, shovqin va titrashni yo’qotish, tsexlarning sanitariya xolatlarini yaxshilash (xarorat, nisbiy namlik, yoritilganlik va x.k.) ishlarini nazorat qiladi. IY. Davlat yong’in nazorati - bu tashkilot yong’inga qarshi tadbirlarni, o’t o’chirish vositalarining xolatini, yong’in haqida xabar berish vositalarining ishini nazorat qiladi. Y.Davlat energiya nazorati - bu tashkilot korxonalaridagi energiya sistemalarnining texnik ekspluatatsiyasini va havfsizlik texnikasi qoidalariga rioya nazorat qiladi. Xozirgi paytda to’qimachilik korxonalarida ham uch pog’onali nazorat keng joriy qilingan: I - pog’ona - har kuni master va jamoatchi inspektor bilan birgalikda tsexdagi ish joylarini aylanib chiqishadi. Uchragan kamchiliklarni tuzatishga chora ko’rishadi. II - pog’ona - har xafta tsex boshliQi katta jamoatchi inspektor bilan birgalikda tsexdagi ish joylarini aylanib chiqishadi. Uchragan kamchiliklarni tuzatishga chora ko’rishadi. III - pog’ona - har oyda bir marta korxona bosh injeneri mehnat muhofazasi injeneri bilan birgalikda shu ish joylarini aylanib chiqishdi. Bu nazorat bo’yicha korxonada qaror chiqariladi. Barcha korxona, tashkilot, muassasa, vazirliklar, va tarmoklarda mehnat muhofazasi qonunlari bajarilishining oliy nazorati o’z respublika Bosh Prokuroriga yuklatilgan. № 2- LABОRATОRIYA ISHI.
laboratoriya mashg`ulоtining tехnоlоgik хaritasi
1. SHovkindan ximoyalanish vositalari va usullari SHovkindan ximoyalanish usullari turlicha bulib, u birinchi navbatda shovkin manbasiga xamda shovkin darajasiga boglik xolda tanlanadi. SHovkinni inson sogligiga va ish kobiliyatiga salbiy tahsirini bir usul orkali bartaraf etish mushkul bulganligi sababli, amalda kompleks usullardan foydalaniladi. Bunday kompleks usul uz ichiga kuyidagi tadbirlarni birlashtiradi: shovkinni shovkin manbasida kamaytirish; shovkinni tarkalish yunalishini uzgartirish; binolarga akustik ishlov berish; ishlab chiқarish binolari va uchastkalarining joylashishini ratsional rejalashtirish; shovkinni tarkalish yulida kamaytirish. Ushbu usullar ichida shovkinni shovkin manbaida kamaytirish eng samarali xisoblanadi. Mashina va mexanizmlar shovkinini kamaytirish, detallarni tayerlanish sifatini oshirish, kam shovkin xosil kiluvchi materiallardan foydalanish, uzatmalarni tugri tanlash, yeyilgan detallarni uz vaktida almashtirish va shu kabi yullar orkali amalga oshiriladi. Masalan, dumalash podshipniklarini ishkalanish podshipniklariga almashtirish shovkin darajasini 10…15 dB ga , tugri tishli shesternyalarni shevronli shesternyalarga almashtirish – 10 …12 dB ga , zanjirli uzatmalar urniga ponasimon tasmali uzatmalardan foydalanish – 10…15 dB ga, tishli uzatmalarni yigish sifatini oshirish – 5…10 dB ga kamaytirishga imkon beradi. Bundan tashkari shovkin darajasini kamaytirishda aylanuvchi detallarni balansirlash xam muxim rol uynaydi. Mahlumki, gazlar va suyukliklarni kuvurlarda xarakatlanishi natijasida aerogidrodinamik shovkin xosil buladi. Bundan tashkari, bunday shovkinlar ventilyatorlar, kompressorlar, nasoslar va ichki yenuv dvigatellarini ishlashi vaktida xam yuzaga keladi. Aerogidrodinamik shovkinlar gazlar va suyukliklarni uyurmasimon xarakati natijasida sodir bulganligi sababli, ularni shovkin manbasida kamaytirish uncha samada bermaydi. SHu sababli bunday shovkinlar darajasi shovkin yuliga shovkin susaytirgichlar (“glushitelg’”) urnatish orkali kamaytiriladi. Elektr kurilmalari va mashinalarida elektromagnit xarakterdagi shovkinlar yuzaga keladi. Bunday shovkinlar xosil bulishining asosiy sababi-uzgaruvchan magnit maydonlari tahsirida ferromagnit massalarning titrashi xisoblanadi. Transformatorlardagi bunday shovkinlar paketlarni zich joylashtirish va dempfer (tebranishni pasaytiruvchi, yutuvchi) materiallardan foydalanish orkali kamaytiriladi. Uta kuchli shovkinda ishlovchi kurilmalarni izolyatsiyalashda tovush kamaytiruvchi ekranlar ishlatiladi. Ishlab chiқarish binolarida shovkinni susaytirish yullaridan yana biri binolarga akustik ishlov berish, binolar va tsexlarni tugri joylashtirish xisoblanadi. Tovush yutuvchi materiallar sifatida kapron tolalari, porolon, mineral momik, shishatola govak polivinilxlorid kabilar ishlatiladi. Bunday govak materiallar uta va yukori chastotali shovkinlarni maksimalg’ darajada yutadi va susaytiradi. Agar yukorida kursatilgan usullar orkali shovkin darajasini susaytirish va meherlashtirish imkoniyati bulmasa, shaxsiy ximoya vositalari – kulokchin (“naushnik”)lar va maxsus tamponlardan foydalaniladi. 2. Mashina va mexanizmlarning titrashini kamaytirish yullari Mashina-mexanizmlar va jixozlarning ish jaraenida xosil buladigan titrashlarini, yeki titrash manbaiga tahsir etib, yeki butun tebranuvchi sistemaga tahsir etish yuli bilan kamaytirish mumkin. Zamonaviy mashina va mexanizmlar tuzilishining xarakterli xususiyati shundaki, ularni tashkil etuvchi barcha elementlar uzaro uzviy boglangan xamda kuzgaluvchi kismlari katta tezlikda xarakatlanadi. SHu sababli, mashinalarda turli xil rezonans chastotalar xosil buladi. Mashina va mexanizmlarda titrashni yuzaga kelishiga ularning uzaro birikkan detallari orasidagi zazorlarda yuzaga keladigan kuch sabab buladi. Bu kuchning mikdori va uzgarishi ishchi ahzolarga tahsir etuvchi kuchlanishning xarakteriga (dinamik, statik), sistema elementlarining xarakat turiga (aylanma xarakat, ilgarilanma – kaytma xarakat va b.), aylanuvchi detallarning balansirlanganlik darajasiga va detallar orasidagi zazorlarga boglik buladi. Yukoridagilardan kelib chikkan xolda, titrashni kamaytirish yullarini ishlab chikish mumkin buladi. Ularga ishchi ahzolarga tahsir etuvchi kuchlanishning teng tahsir etishiga erishish, krivoship mexanizmlarni teng aylanuvchi mexanizmlarga almashtirish, gidrouzatmalardan foydalanish, uzaro birikuvchi detallar sirtining tozalik va aniklik sinfini oshirish kabilar kiradi. Bundan tashkari turli xil konstruktsiyadagi titrash izolyatorlaridan («vibroizolyator») foydalanish xam yaxshi samara beradi. Bunday izolyatorlarga AKSS-15M, AKSS-25M, AKSS-400I larni misol kilish mumkin. Titrash bilan ishlovchi jixozlar bilan ishlashda xam turli xil vositalardan foydaniladi. Masalan, kulni titrashdan ximoyalash uchun xar xil titrashdan ximoyalovchi kulkoplar ishlatiladi. Bunga xavo yestigiga ega bulgan va elastik materialdan tayerlangan ushlagich misol bula oladi (8-Rasm). Oekka uzatiladigan titrashlardan ximoyalanish uchun esa turli xil titrashdan ximoyalovchi poyafzallardan foydalaniladi. № 3- LABОRATОRIYA ISHI.
laboratoriya mashg`ulоtining tехnоlоgik хaritasi
1. Yorug’lik manbai bo’yicha. Tabiiy - osmon gumbazining yorishi tufayli . Sunhiy - elektr lampalari orqali. Aralash - tabiiy yorug’lik yetishmagan tsexlarda sunhiy yorug’likdan ham foydalanish. 2. Yorug’lik konstruktsiyasi bo’yicha. Tabiiy. 1. Yon tomondan binoning tashqi devorlariga o’rnatiladigan derazalar orqali. 2. Yuqori tarafdan - fonarlar, zenit gumbazlari, shedlar orqali. SHunday gumbazlar: Toshkent shaxardagi Amir Temur muzeyida, Moskvadagi, Yaroslav vokzali binosida va Toshkentdagi kinokontsert zalida bor. 3. Aralash. Bunda ham yuqoridan, ham yon tomondan yoritiladi. Sunhiy
1. Umumiy. Bu yoritish turi ikkiga bo’linadi: a) Bir tekis taqsimlangan yorug’lik. B) Mahlum bir joy bilan chegaralangan. 2. Mahalliy - ish joylarining o’zini yoritish. Faqat mahalliy yoritish tsexlarda qo’llanilmaydi. Albatta aralash, yahni ham mahalliy, ham umumiy yorug’lik ishlatiladi. 3. Aralash.
Ishlatish maqsadi bo’yicha uch xil bo’ladi: 1. Ish uchun mo’ljallangan yorug’lik. 2. Avariya holatlari uchun mo’ljallangan - texnologik jarayonni to’satdan to’xtatib qo’yish mumkin bo’lmaydigan hollarda, tabiiy ofatlar paytida (er qimirlashi, suv toshqini, yong’in) ishlovchilarni evakuatsiya qilish uchun mo’ljallangan. Avariya yoruQligi ish uchun mo’ljallangan yorug’likning 5% miqdorida olinadi Avariya yoruQligi xonalarda 2 lk da, hovlida 1 lk dan kam bo’lmasligi kerak. 3. Yorug’likning maxsus turlari. a) Korxona hovlisini qorovullash maqsadida ishlatiladigan yorug’lik. b) Korxona tsexlarida navbatchilik maqsadida ishlatiladigan yorug’lik. v) Nurlanishlar. Nurlanishlar quyidagi turda bo’ladi: 1. Eritem nurlanishi - tananing quyosh nurlariga muhtojligini qondirish maqsadida ulg’trabinafsha nurlar bilan nurlantirish. a) uzoq vaqt tahsir qiluvchi. b) Qisqa vaqt tahsir qiluvchi (fatoriylar, kabina va labirintlar). 2. Bakteriyalarni o’ldirish uchun - havo va suvlarni sterillash uchun. Barcha ishlab chiqarilgan elektr energiyaning yoritish uchun sarf bo’lishi: AQSH da - 5%, Angliyada - 2%, GFR da - 3%, SSSR da - 6%. 4. Ko’rish ahzolarining xarakteristikasi. 1. Konvektsiya - bu ko’zning o’z holatini o’zgartira olish hossasiki, unda 40-45 sm masofadagi obhektda ko’rish nurlari kesishadi. 2. Akkomodatsiya - bu ko’z billurining (xrustalining) fokus burchagining o’zgarishi vositasida narsalarni har xil uzoqlikda yaqqol ko’ra olish xususiyatidir. 3. Adaptatsiya (ko’nikish) - tashqi tahsir qiluvchi obhektlar yorqinligi tahsirida ko’zning o’z sezgirligi o’zgartira olishiga, yahni shu yorqinlikka ko’nika olishga aytiladi. Yorqinlikka ko’zning sezgirligi o’zgarishi.
5. Yorug’likka qo’yiladigan talablar. 1. Ish joylarining yoritilganligi bajarilayotgan ishga mos bo’lishi kerak. 2. Ko’rish maydonida yorqinlikning bir tekis taqsimlanishi. 3. Ish yuzalarida keskin soyalarning bo’lmasligi. 4. Yoritilganlikning vaqt davomida bir xil bo’lishi. 5. Yorug’lik oqimining yo’nalishi eng qulay bo’lishi. 6. Yong’in va elektr xavfidan holi bo’lishi, issiqlik va shovqin chiqarmasligi kerak. 7. Tuzilishi oddiy va ishlatishda qulay bo’lishi kerak. № 4- LABОRATОRIYA ISHI. MIKROIQLIM VA UNING GIGIЕNIK NORMALARI
laboratoriya mashg`ulоtining tехnоlоgik хaritasi
1. Miqroiklim. Yuqori ish unumdorligida erishgan xolda, soQlom ish sharoitlariga erishishi uchun tsex havosining tezligi va normal miqroiklim sharoitlarini yaratish katta axamiyat kasb etadi. Atmosfera havosini hajmi bo’yicha quyidagi tarkibga egadir: azot-78,08; kislorod - 20, 95; argon, neon va boshqa inert gazlar - 0,93; karbonat angidrid gazi - 0,03; boshqa gazlar - 0,01. SHu tarkibdagi havo nafas olish uchun yoqimli hisoblanadi. Havoning ximiyaviy tarkibidan tashqari, ion tarkibi ham muhimdir. Havoda manfiy va musbat zaryadlangan ionlar mavjuddir. Ular og’ir va yengil ionlarga bo’linadi. Yaqin-yaqingacha havoda qancha manfiy ionlar ko’p bo’lsa shuncha yaxshi xisoblanardi. Oxirgi yilardagi tadqiqotlar, tsexdagi manfiy va musbat ionlarning mahlum miqdordagi mutanosibligi zarur ekanligini ko’rsatadi. Toza havoda yengil ionlar ko’p bo’lishini ko’rsatadi. Havo qancha ifloslangan bo’lsa shuncha og’ir ionlar ko’p bo’lishi kuzatiladi. Bug’ va gazlar havo bilan aralashma xosil qiladi. Qattiq va suyuq zararchalar - dispersion sistemalar - aerozollar deb atalib ular uch xil bo’lishi mumkin: - chang (qattiq jismlarning o’lchami 1 km dan katta) - tutun (o’lchamlari 1 km dan kichik). - tuman (suyuq zarrachalar o’lchami 10 km dan kichik). CHanglar to’qimachilik yengil, paxta va matbaa sanoat korxonalari uchun xarakterli zararli modda hisoblanib katta - kichikligi bo’yicha uch xil bo’ladi: - yirik o’lchamlari 50 km dan katta bo’lgan zararachalar; - o’rtacha kattalikdagi 50-10 mkm; - mayda (10 mkm dan kichik). Mexnat gigienasi – tibbiet fanining bir kismi bulib, ish sharoitlarining inson sogligiga va ish kobiliyatiga tahsirini urganadi, shuningdek, mexnat sharoitlarini soglomlashitirish xamda ishlab chiқarishni yuksaltirishga yunaltirilgan sanitariya-gigiena, oldini olish va davolash tadbirlarini ishlab chikadi. Mexnat sharoitlari mexnat kilish jaraenini yahni bajarilaetgan ishlarning jadalligini ish davomida kishi gavdasining xolati, asablarning psixologik zurikish darajasi, organizmdagi bahzi organlar zurikishini belgilovchi kishi xarakatining xarakteri va atrof-muxitning axvoliga karab aniklanadi. Mexnat sharoitlarini asosan turt gurux omillarga ajratish mumkin. Birinchi gurux omillar – atrof muxitning sanitariya – gigiena xolati. Bularga xavo xarorati, atrof-muxitning tozaligi (toza, changlangan, boshka zararli moddalar bilan ifloslangan va b.), yeruglik va shovkin darajasi va boshkalar kiradi. Ikkinchi gurux omillarga – mexnat vositalari: ishlab chiқarishda foydalaniladigan mashina mexanizmlar, asbob-uskunalar va moslamalar kiradi. Uchinchi gurux omillarga tashkiliy tadbirlar, yahni ish va dam olish rejimini tugri tashkil etish, mexnat taksimoti, mexnat intizomi kabilar kiradi. Turtinchi gurux - odamlarning uzaro munosabatlari, ishchining ish joyi va mexnat natijalariga bulgan munosabatlari bilan boglik ijtimoiy omillarni uz ichiga oladi. Mexnatni tugri tashkil etish kishi organizmiga ijobiy tahsir etib, unda yengillik va kuch kuvvatni oshiradi. Inson fiziologiyasini urganish esa normal ish rejimini tashkil kilishga, mexnat kobiliyatini oshirishga va turli ishlarni bajaraetganda ishchi kanday xolatda bulishi zarurligini aniklashga yerdam beradi. Mahlumki inson uchun kurish, eshitish nafas olish, sezish va asab sistemalari muxim ahzolar xisoblanadi. Inson 20 dan 20000 Gts chastotali tebranishgacha bulgan tovush tulkinlarini eshita oladi. Kulokning sezish kobiliyati ancha yukori bulib, 2000 Gts. dan 4000 Gts. gacha diapozondagi tovushlarni normal eshitadi, birok 800 Gts. dan past va 6000 Gts.dan yukorirok chastotada sezish kobiliyati birmuncha pasayadi. Odam nafas olganda upkaga kiraetgan xavo tarkibida kislorod 21%, chikaraetganda 16% ni tashkil kiladi. Xavo tarkibidagi zararli moddalar (gazlar, buglar, chang va b.) inson uchun juda zararli bulib, xar xil kasalliklarni keltirib chikaradi. Sof toza xavo tarkibida 77% azot, 21% kislorod, 1% is gazi va boshka aktiv gazlar, 1% inert gazlar ( argon, neon va b) mavjud. Xavo tarkibi kanchalik kislorodning manfiy ionlari bilan tuyingan bulsa, inson organizmini kislorod bilan tahminlanish darajasi shunchalik yaxshilanadi. Lekin, ishlab chiқarish sharoitida tabiiy sof toza xavo deyarli uchramaydi. CHunki kupgina texnologik jaraenlar xar xil zararli moddalarni ajralib chikishi bilan kechadi. Ish joyi xonasining xavosi tarkibidagi ushbu zararli moddalarni meherlashtirish ishlab chiқarish texnologiyasini takomillashtirish, yangi zamonaviy texnika vositalaridan foydalanish, ishlab chiқarishni kompleks mexanizatsiyalash, avtomatlashtirish, germetiklashtirish orkali amalga oshiriladi. № 5- LABОRATОRIYA ISHI. ELЕKTR XAVFSIZLIGI.
laboratoriya mashg`ulоtining tехnоlоgik хaritasi
1. Elektr tokidan saklanish va shaxsiy ximoya vositalari Elektr tokidan ximoya kilish vositalari asosiy va kushimcha vositalarga bulinadi. Asosiy vositalarga 1000 V. dan ortik kuchlanishli elektr moslamalariga xizmat kursatishda foydalaniladigan izolyatsiyali shtangalar, tok ulchovchi kleshalar, kuchlanishni kursatuvchi asboblar, ximoyalovchi kurilmalmar va turli kurinishdagi jixozlar xamda moslamalar kiradi. Kuchlanishi 1000 V. gacha bulgan elektr moslamalariga xizmat kursataetganda esa izolyatsiya kilingan dastlabgi asboblar: buragichlar, ombir va tishlagichlar, dielektrik kulkoplar xamda izolyatsiyalangan kleshalardan foydalaniladi. Kushimcha vositalarga kuchlanish 1000 V.dan ortik bulganda ishlatiladigan dielektrik etiklar, kalishlar, tushamalar va izolyatsiyalangan tagliklar kiradi. Tarmokdagi yeki elektr moslamalaridagi kuchlanishni tekshirib kurishda tokning aktiv tag’sirida ishlovchi kuchlanish signali va kuchlanishni kursatuvchi maxsus asboblardan foydalaniladi. 500 V.gacha bulgan elektr moslamalaridagi kuchlanishni tekshirib kurishda TI-2, MIN-1, UIN-10, IN-92 markali asboblar ishlatiladi. Kuchlanishi 1000 V.dan yukori bulgan elektr kurilmalarini tekshirishda neon chirokli indikatorlardan foydalaniladi. 10 kV.gacha bulgan elektr utkazgichlardagi kuchlanishni tekshirishda tok ulchovchi kleshalar ishlatiladi. Bulardan tashkari, elektr tokidan ximoya kilish vositalariga monter belboglari, bogichli monter kovushlari, muxofaza arkonlari, teleskopli minoralar va narvonlar xam kiradi. Monter belboglari 225 kg, kovushlar esa 135kg yuk bilan 5 minut davomida sinab kuriladi va keyingina ulardan foydalanishga ruxsat etiladi. Elektr xavfsizligini tag’minlashda kurgazmali belgilar (”plakatlar”) xam muxim rol uynaydi. Ular asosan turt guruxga bulinadi, yag’ni, xusherlikka chakiruvchi, ruxsat beruvchi, takiklovchi va eslatuvchi belgilar.
Elektr tokidan ximoya kilishning ishonchli va keng tarkalgan vositalaridan biri elektr kurilmalarini yerga ulash va nollashtirish xisoblanadi. Elektr kurilmalarini yerga ulashda kurilmaning elektr toki tag’sirida bulmagan metal kismi, masalan, korpusi, yerga kumilgan elektrodlarga ulanadi. SHu sababli yerga ulash sistemasi elektrodlar va elektr kurilma bilan elektrodni birlashtiruvchi utkazgichlardan iborat buladi. Yerga ulash elektrodlari sung’iy ( aynan shu maksadda maxsus yerga kumilgan pulat truba yeki boshka turdagi metal buyumlar) va tabiiy (boshka maksadlarda yerga urnatilgan metall buyumlar) kurinishda bulishi mumkin. Tabiiy elektrodlarga suv kuvurlari, bino va inshootlarning temir beton konstruktsiyalarini yerga kumilgan detallari misol bula oladi. Gaz va neft kuvurlaridan yerga ulash elektrodi sifatida foydalanish takiklanadi. Sung’iy elektrodlar sifatida pulat trubalar ,burchaksimon pulatlar, armaturalar va temir polosalardan foydalanish mumkin. Bunday elektrodlarning uzunligi 2…3 m, kalinligi 3,5 mm.dan kam bulmasligi zarur. 2.Elektr toki urganda dastlabki yordam. Agar biror kishini elektr toki ursa, bir sekund ham ketkazmay, zudlik bilan uni tok tahsiridan ajratib olish kerak. Uni quruq va tekis yerga osmonga qaratib yotqizish kerak. Nafas olmayotgan va yuragi ishlamayotgan bo’lsa, yonga sunhiy nafas berish va yuragini massaj qilish kerak. Zudlik bilan vrachga xabar berish kerak. Sunhiy nafas berish to vrach kelgunga qadar uzluksiz olib boriladi. Buning usullari ko’p, lekin eng samaralilari: oQizdan oQizga va oQizdan burunga. Bunda yuborilayotgan havo o’pkaga to’la yetib borishi uchun jabrlanuvchi tagiga kiyimlarni buklab yoki biror boshqa narsa to’shaladi. Bunda bosh biroz pasayib, daxan ko’tariladi va nafas yo’llari to’g’rilanadi. Yurakni sunhiy massaj qilish uchun ko’krak qafasining dastlabki pastki qismida, oxirgi qobiQalarning uchrashgan nuqtasidan ikki enlik yuqoriroqqa o’ng qo’l panjasini va uning ustiga chap qo’l panjasini qo’yib 2-3 marta qattiq bosiladi, 2-3 marta nafas yuborib yana 2-3 marta qattiq bosiladi va h.k. shu yo’sinda to vrachlar kelgtsncha davom ettirilaveradi. № 6- LABОRATОRIYA ISHI. YONG`IN XAVFSIZLIGI.
laboratoriya mashg`ulоtining tехnоlоgik хaritasi
5.1.Yong’in xavfsizligi buyicha umumiy mahlumotlar 5.1.1. Yong’in xavfsizligi sistemasiga kuyilgan talablar Yong’in – bu maxsus manbadan tashkarida sodir buladigan va katta material zarar xamda talofatlar keltirib chikaradigan nazoratsiz yenish jaraenidir. Obhektning yong’in xavfliligi deganda, obhektning yong’in sodir bulishi mumkin bulgan xolati va yong’inning okibatlari tushuniladi. Obhektning yong’in xavfsizligi deganda, belgilangan normalar va talablar asosida obhektda yong’in sodir bulish xavfi xamda uning xavfli va zararli faktorlarini inson xaetiga tahsiri cheklangan, obhektdagi materiallar tulik ximoyalangan xolati tushuniladi. Yong’in vaktida sodir buladigan turli xil xavfli va zararli faktorlar tahsirida material boyliklar nobud bulishi va baxtsiz xodisalar ruy berishi mumkin. Yong’inning xavfli va zararli faktorlariga asosan kuyidagilarni kiritishimiz mumkin: ochik alanga, atrof-muxitning va yong’inda kolgan buyumlarning yukori xarorati , yenish vaktida xosil buladigan turli xil zaxarli gaz va buglar, tutunlar, kislorodning kam kontsentratsiyada bulishi, kurilish konstruktsiyalari va materiallarining kulab tushaetgan kismlari, yong’in vaktida sodir buladigan portlash, portlashdagi tulkin zarbasi, portlash tahsirida uchib ketgan materiallar va zararli moddalar va b. Yukorida keltirilgan faktorlarning xavflilik darajasi birinchi navbatda yong’inning davomiylik vaktiga boglik buladi va u kuyidagi ifoda orkali aniklanadi;
Yüklə 1,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||