Өзбекистон транспорти ва ташқи иқтисодий алоқалари

3.2. O’zbekiston tashqi iqtisodiy aloqasida xalqaro turizmning tutgan 
orni.
Kelajakda, O’zbekiston tashqi iqtisodiy aloqalarni yangi bosqichga 
ko’tarishda xalqaro turizm muhim o’rin tutmog’i lozim. Turizm tarmog’i to’g’ri 
va samara bilan tashkil etilsa, u katta daromad keltiradigan sohaga aylanadi. Aniq 
foyda manbai bo’lish xalqaro turizm mamlakatga katta miqdorda chet el 
valyutasini olib kelishi va uning ijtimoiy – iqtisodiy rivojlanishiga katta hissa 
qo’shishi mumkin. 
O’zbekiston turizm sohasini har tamonlama rivojlantirish uchun qator 
imkoniyatlarga ega. Uning o’ziga xos tabiiy sharoiti, arxitektura – 

---

me’morchilikning 
noyob 
yodgorliklari, 
mehnatsevar 
va 
mehmondo’st 
xalqimizning yaratgan mahsulotlari chet eldan kelgan sayyohlarni nihoyatda 
qiziqtiradi. 
Respublikada xalqaro turizmni rivojlantirish borasida eng avvalo 
Samarqand, Buxoro, Xiva singari jahonni hayratga solayotgan, ajoyib tarixiy 
yodgorliklar saqlanayotgan qadimgi madaniyat va memorchilikning nodir 
markazlari katta ahamiyatga ega. 
Xalqaro turizm sohasini samarali rivojlantirish maqsadida 1992 yil iyulida 
«O’zbekturizm» Milliy kompaniyasi tashkil etildi. Hozirgi kunda ushbu 
kompaniya turizm borasida arzigulik ishlarni amalga oshirmoqda. 
«O’zbekturizm» Mİlliy kompaniyasining tashkil topishi va uning 1993 yili 
jahon turizm tashkilotiga a’zo bo’lishi Respublikada xalqaro turizmning tezroq 
rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko’rsatdi. Masalan, 1962 yili uzoq xorijdan 
mamlakatimizga kelgan turistlar soni 60 ming kishi bo’lgan bo’lsa, 2001 yil 
boshida bu raqam 320 mingdan ortib ketdi. Mustaqillik qo’lga kiritilgandan so’ng 
o’tgan qisqa vaqt ichida Toshkent, Samarqand, Buxoro, Xiva kabi tarixiy 
shaharlarimizda zamonaviy, jahon andozalari talabiga javob beradigan 
mehmonxonalar majmui qurilib ishga tushirildi. 
Mamlakatimizda to’rt mingdan ortiq tarixiy – memorchilik yodgorliklari, 
boy ma’naviy meros jahon diqqat – etiborini o’ziga tortmoqda. Ayniqsa bu 
borada Buyuk İpak yo’lining tiklanishi katta ahamiyatga ega. Ana shundan kelib 
chiqib Respublika PRezidenti «Buyuk İpak yo’lini tiklashda O’zbekiston 
Respublikasining ishtirokini faollashtirish va mamlakatda xalqaro turizmni 
rivojlantirish bo’yicha «O’zbekistonda turizmni 2005 yilgacha rivojlantirish 
Davlat dasturi to’g’risida»gi Farmonga imzo chekdi. Vazirlar Mahkamasi esa 
«O’zbekiston Respublikasida xalqaro turizmning zamonaviy infrasturkturasini 
yaratish bo’yicha chora – tadbirlar to’g’risida» qaror qabul qildi. Ushbu rasmiy 

---

hujjatlarda xalqaro turizm faoliyatini har tomonlama yaxshilashga qaratilgan eng 
muhim masalalar o’z aksini topgan.

---

Xulosa 
Transport yo’lovchilarni va yuklarni tashish bilan mamlakat bo’ylab ham, 
jahon bo’ylab ham geografik mehnat taqsimotining chuqurlashuviga imkon 
yaratadi. U mamlakatlararo iqtisodiy, madaniy aloqalarning yuksalishida muhim 
rol o’ynaydi. Materik markazida joylashgan mamlakatimizning xalqaro aloqasida 
transportning o’rni, ayniqsa, muhim. 
Yurtimiz jahon sivilizatsiyasining qadimiy davlatlaridan bo’lganini Siz 
tarix darslaridan yaxshi bilasiz. Bunda o’sha yaqtda Yevropa bilan osiyoni 
bog’lab turuvchi – Buyuk ipak yo’li aynan bizning mamlakat hududidan 
o’tganligi alohida o’rin tutadi. Endilikda transportning quruqlik (temiryo’l, 
avtomobil transporti), suv (dengiz va dary), havo, quruv (neft va tabiiy gaz 
tashish) va elektron (elektr uzatish liniyalari) transporti turlariga egamiz. 
Yuu va yo’lovchi tashishda muayyan manzilga borgunicha transportning 
ikki, uch va, hatto, to’rt turidan foydalanishga to’g’ri keladi. Aytaylik, uzoq 
qishloqdan shahar, viloyat markaziga bormoqchi bo’lsak, uydan avtomobil 
bekatigacha ot – ulovda, so’ng temiryo’l vokzali yoki aeroportgacha avtomobilda 
va, nihoyat, poyezd yoki samolyotda ko’zlangan manzilga yetamiz. 
O’zbekistonda hozirgi zamon transportining (suv transportidan bo’lak) barcha 
turlaridan keng ko’lamda foydalanilmoqda.
Barcha transport turlari xizmat ko’rsatish jarayonining o’zaro aloqadorligi 
asosida transport majmuasini tashkil etadi. Har bir transport turiga mos mashina 
parki (avtomobillar, lokomotivlar, vagonlar, samolyotlar) yuk ortish – tushirish 
maydoni, harakat yo’nalishi, vokzal, aerodrom, stansiya, bekat hamda aloqa 
vositalari bo’ladi.
Temiryo’l yoki avtomobil yo’li qurishga ko’plab mablag’ va vaqt kerak 
bo’ladi. Quvur transportiga esa minglab tonna quvur sarflanadi. Ammo suv yoki 

---

havo transporti harakatlanadigan yo’nalish (trassa) o’z mablag’ evaziga yo’lga 
qo’yiladi. 
Transport turlari ishchi kuchini band qilishi bo’yicha ham keskin 
farqlanadi. Yuu quvur, suv, temiryo’l transportlarida tashilganida sarf – xarajati 
avtomobil yoki havo transportida tashilgan yuk sarf – xarajatidan ancha kam 
bo’ladi. Neft yoki yog’och ortilgan ko’plab vagonlarni bitta lokomotiv tortib 
borayotganini kuzatgandirsiz? Yuzlab vagon tirkalgan o’sha poyezdni 2 – 3 
kishigina boshqaradi. Holbuki, 125 tonna yuk kotaradigan bitta eng katta 
avtomobilni ham shuncha kishi boshqaradi. Katta hajmli 100 minglab tonna 
yuklarni suv transporti (tanker) da tashilganda esa yo’l xarajati yana ham arzon 
tushadi. 
Suv tarnsporti boshqa turdagi transportlardan sekin harakatlanishi bilan 
ajralib turadi. Ammo u olis masofaga to’xtovchiz harakat qilishidan, tezligi katta 
bo’lsa – da, stanchiyalarda to’xtab - to’xtab harakatlanadigan poyezd bilan 
muayyan masofani bir vaqtda bosib o’ta oladi. Yukni temiryo’l va suv 
transportida bevosita egasiga yetkazish imkoniyati ancha cheklangan. Bulardan 
farqli o’laroq, avtomobilda istalgan joygakltsa bo’ladi. Transportning ishi haqida 
uning yuk tashish hajmiga qarab fikr yuritish mumkin. Yuk tashish hajmi ma’lum 
vaqtda ma’lum masofaga tashilgan yuk miqdoridir. U tonna, kilometrda 
ifodalanadi. 
Transport sanoat bilan qishloq xo’jaligi o’rtasidagi ishlab chiqarish 
aloqalarini, mamlakatning turli hududlari o’rtasidagi mahsulot almashinishini, 
uning tashqi savdosini ta’minlaydi. Yangi hududlarni o’zlashtirishdan oldin 
ularga transport yo’llari o’tkaziladi. Hozirgi zamon shaharlari hayotini 
transportsiz tasavvur qilib bo’lmaydi. Transportning mudofaa ahamiyati ham juda 
kattadir. Transport iqtisodiyotga xizmat qilish bilan birga ko’p miqdorda elektr 
energiya, yoqilg’i, metall, yog’och talab etadi. 

---

Foydalanilgan adabiyotlar 
1. Karimov İ.A. O’zbekiston XXI asrga intilmoqda. –T., «O’zbekiston», 
1999. 
2. Kalashnikova T.M. ekonomiko – geograficheskoe rayoni – rovanie. –M., 
1999.
3. Soliev A.S., Mahamadaliev R.Y. İqtisodiy geografiya asoslari. -T., 1996. 
4. Baratov P. «O’zbekstan ta’biyiy geografiyasi» Tashkent, 1996. 
5. Saliev A. «Mintaqaviy iqtisodiyot» Toshkent, 2003. 
6. G. Asanov, M. Nabixonov, İ Safarov «O’zbekistonning iqtisodiy va 
ijtimoiy jug’rofiyasi. 
7. Saliev A.S., Ahmedov,.A., R.Y. Muxamashev E.A., Hokozo B. 
«Mintaqaviy iqtisodiyot».