Fərhadi Püstə azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki biznes universiteti

14.4. Faktorinq əməliyyatları və onlardan 
imtina halları 
 
 Müştərilərin mal-material dəyərlilərinə, görülmüş 
xidmətlərə görə borclarının xidmət olunması əməliyyatla-
rında faktorinqin iştirakçıları aşağıdakılardan ibarət olur: 
1. Faktorinq əməliyyatlarını təşkil edən kommersiya 
banklarının faktorinq şöbəsi, ixtisaslaşdırılmış faktorinq 
şirkəti; 
2. Mal göndərən, malsatan; 
3. Mal alan. 
Borcların tipindən asılı olaraq faktorinqin aşağıdakı 
formaları vardır: 
1. Mal göndərənin faktorinqi; 
2. Mal alanın faktorinqi. 

---

256 
Malgöndərənin faktorinqin predmeti malalanlarla he-
sablaşmalarda yaranmış debitor borclardır. Bu faktorinqin 
daha geniş yayılmış formasıdır. Çünki təsərrüfatın bütün 
sahələrində tərəflər arasında münasibət, təsərrüfat əlaqə-
ləri məhz elə bu əməliyyatlara başlayır. Belə əməliyyatlar 
təsərrüfat əlaqələrində çəki etibarilə üstünlük təşkil edir. 
Malgöndərənin faktorinqini həyata eçirmək üçün faktorinq 
təşkilatı ilə malgöndərən arasında müqavilə bağlanır. Mü-
qavilənin şərtlərinə görə faktorinq təşkilatı malgöndərənin 
əmlakı olduğu vəsaitin müəyyən hissəsini 70-90%-ini ödə-
yir. Qalan hissəni isə alıcıdan aldıqda öz komisyon ödə-
mələrini çıxmaq şərtilə malgöndərənə ödəyir. 
Banklar tərəfindən və ya ixtisaslaşmış faktorinq şir-
kətləri tərəfindən malgöndərənlərin borc öhdəliklərinin 
borc öhdəliklərinin alınması, malgöndərənə dövriyyə və-
saitlərinin çatışmazlığını aradan qaldırmağa, maliyyə-tə-
sərrüfat fəaliyyətini sabitləşdirməyə, balansın quruluşunu 
təkmilləşdirməyə, ödəmələr riskini minimuma endirməyə, 
pul dövriyyəsini sürətləndirməyə, hesablaşmaları vaxtında 
aparmağa imkan yaradır. Bunlar isə müəssisə üçün normal 
fəaliyyət şəraitinin yaranması deməkdir. 
Müstəqil faktorinq şirkəti yaradılarkən onun fəaliy-
yət istiqamətləri müəyyənləşdirilir, ştatlar müəyyən edilir. 
Ştat üzrə işə müxtəlif müəssisələr: kredit üzrə müəssisələr, 
mühasiblər, iqtisadçılar, menecerlər, marketinq üzrə mütə-
xəssislər və s. cəlb edilir. Tam ştat üzrə kadrların komp-
lektləşdirilməsi başa çatdıqdan sonra hazırlığın yeni mər-
hələsi başlayır: 
- Klirinq şirkətinin maliyyə vəsaitlərinin formalaşdır-
ılması onun təşkilati-hüquqi formasından asılı olur; 

---

257 
- Faktorinq şöbəsi tərəfindən müştəriyə irəli sürülən 
tələblər toplusu işlənib hazırlanır. Malgöndərənin faktorin-
qi həyata keçirilərkən tələblər toplusu aşağıdakıları əks et-
dirməlidir:
- onun məhsulu, yerinə yetirdiyi işlər və göstərdiyi 
xidmətlər; 
- onun məhsulları və gördüyü işlər yüksək keyfiyyə-
tə, bazarda yüksək tələbə malik olmalıdır; 
- onun istehsalı dinamik olaraq artmalı və bununla 
bağlı etibarlı perspektivi olmalıdır;
- geniş təsərrüfat əlaqələri və öz istehsal sahəsində 
yüksək imicə malik olmalıdır;
- yüksək idarəetmə heyətinə və yüksək səviyyədə 
təşkil olunmuş mühasibat uçotu və hesabat sisteminə ma-
lik olmalıdır; 
- müxtəlif kontragentlər, o cümlədən büdcə və bank 
qarşısında borca malik olmamalıdır; 
- müştərinin özünün və malik olduğu borcların 
xarakterik əlamətləri müəyyən edir. 
Aşağıdakı əlamətlər müəyyən edildikdə faktor-şöbə-
lər faktorinq əməliyyatını aparmaqdan imtina edirlər: -
müştəri çox zəif ödəmə və kredit qabiliyyətliliyinə malik 
olduqda;
- müştəri sabit istehsal fəaliyyətinə malik olmadıqda;
- müştəri çoxlu sayda kiçik debitorlara və ya böyük 
məbləğdə vaxtı keçmiş debitor borclarına malik olduqda;
- müştəri faktorinq predmeti kimi fiziki şəxslərin və 
ya büdcənin borclarına təqdim etdikdə; müştəri tələbata 
uyğun olmayan məhsul satdıqda;
- müştəri təsərrüfat fəaliyyətində problemlər yaradan 
əlaqələr yaratdıqda və s.

---

258 
Bütün bu hallarda faktorinq əməliyyatları üzrə risk 
çox yüksək olduğundan onun icrasından imtina edilir. Bu 
hallada hətta ən yüksək komission mükafatları və ödəmə-
lər itkiləri ödəyə bilməz. 
- faktorinqin həyata keçirilməsi üçün müqavilə hazır-
lanır. Müqavilənin məzmunu onun formasından irəli gəlir. 
Müştəri ilə qarşılıqlı razılaşmanı əks etdirən bu sənəddə 
faktorinqin forması, faktorinq sövdələşməsinin məqsədi, 
onun müddəti, müqavilə predmeti olan borc öhdəliklərinin 
forması, faktorinq ödəmələrinin ölçüləri (faizləri), tərəf-
lərin hüquq və öhdəlikləri, müqavilə pozulduğu hallarda 
edilən cərimələr bu və ya digər səbəbdən müqavilənin da-
yandırılması şərtləri. 
Faktorinq əməliyyatları həyata keçirilərkən kredit re-
sursları aşağıdakı mərhələləri keçərək hərəkətdə olur: