Fonetik prinsip – orfoqrafiyanın əsas və başlıca prinsipidir.
Bu prinsipə görə sözlər eşidildiyi kimi, tələffüzə uyğun şəkildə
yazılır. Fonetik prinsip yazıda həm asanlığı, həm də demok-
ratikliyi təmin edən prinsipdir. Məs: qardaş, bacı, adam və s. La-
kin fonetik prinsipə əsaslanıb söz və qrammatik formaları tələf-
füzə uyğun, səsləndiyi kimi yaza bilmərik. Çünki bir sıra söz,
yaxud şəkilçi dildə müxtəlif şəkildə tələffüz olunur. Məs: asan-
asand, hasan, hasant; ev, əv, öy və s. Eləcə də bəzi şəkilçilər adi
danışıq dilində yazıldığından fərqli şəkildə tələffüz olunur. Bu
cür söz və şəkilçilər müəyyən bir orfoqrafik qaydada deyil, hər
kəsin tələffüz etdiyi şəkildə yazılarsa, bu, yazıda hərcmərcliyə,
anarxiyaya gətirib çıxarar.
Morfoloji prinsip yazıda sözlərin qrammatik tərkibi əsas
götürür, sözün və ya şəkilçinin bir tələffüz forması yazı üçün
düzgün sayılır, qalan formalar ona tabe edilir, sözün kökü və
şəkilçisi vahid bir formada yazılır. Məs: adi danışıq dilində ayaq
– əyaq, qəbul – qabul və s. kimi iki variantda işlənilən sözlərin
birinci tələffüz forması orfoqrafiyada düzgün sayılır. Yaxud –lar/
-lər, -dar/-dər, -zar/-zər, -nar/-nər formalarında işlənən kəmiyyət
şəkilçisinin bir şəkli –lar/-lər yazılı dildə əsas götürülür.
Tarixi-ənənəvi prinsipə görə sözün müasir danışıq dilində
(ədəbi danışıq dilində) səslənməsindən asılı olmayaraq, onun
vaxtilə mövcud olduğu yazılış şəkli saxlanılır, əsas götürülür.
Dilimizdə yazılışı ədəbi tələffüzündən fərqli olan sözlərin
müəyyən bir qismi (məs: dəftər, Səttar, səkkiz, doqquz, müəllim,
növbə, ailə və s.) tarixi-ənənəvi prinsip əsasında yazılır.
182
Mövzu 15: Nitq normalarının tarixliyi.Nitq istisnaları.
Dostları ilə paylaş: |
