Kimyo sanoatida suv va energiya manba’lari Tabiiy suvlarning manbalari va tavsiflari

fizik-kimyoviy, ya’ni ion almashinishi usuli
keng qo`llanilmoqda. Ion 
almashinish usuli bilan suvni yumshatish, suvdagi Ca
2+
va Mg
2+
ionlarini o`z 
kotionlariga almashtirish xossasiga ega bo`lgan kationidlar yordamida qattiqlikni 
yo`qotishga asoslangan. Shunday xossaga ega bo`lgan birikmalarini ionidlar 
deyilib, ular kationid va anionidlarga bo`linadi. Kationidlar tarkibida odatda, 
harakatchan natriy kationidi yoki vodorod kationidi saqlaydi. Anionidlar esa 

---

harakatchan gidroqsil (OH-anionit) gruppa saqlaydi. Natriy kationit sifatida turli 
xildagi alyumo-silikatlar: gloukonit, tseolit. Permutit va boshqalar, H – kationiti 
sifatida esa, sulurlangan ko`mir sintetik sxemalardan foydalaniladi. OH – anionitlar, 
sifatidan yuqori molekulyar moddalar masalan karbomidli sxemalar ishlatiladi. 
Suvni Na – kanionit bilan yumshatish reaksiyasi tenglamasini quyidagicha yozish 
mumkin 
Na(Kam)+Mg(HCO
3
)
2
=Mg (Kam)+2NaHCO
3 
Na(Kam)+CaSO
4
= Ca(Kam)+Na
2
SO
4 
Bunda (Kat) – kationitning almashinishi reaksiyasida ishtirok etmaydigan qismi. 
Suvdagi barcha tuzlarni yo`qotish (tuzsizlash) uchun, suv navbat bilan avval N – 
Kationitdan, so`ngra OH – anionitdan o`tkaziladi: 
2H(Kam)+CaSO
4
= Ca(Kam)
2
+H
2
SO
4
H(Kam)+NaCl= Na(Kam)+HCl 
2(AH)OH+H
2
SO
4
=(AH)
2
SO
4
+2H
2
O 
(AH)OH+HCl=(AH)Cl+H
2
O 
Ion almashinish reaksiyasi qaytar bo`lib, ionitning ion almashinish xossasini qayta 
tiklash mumkin. Bunnig uchun ion intregenatsiyalanadi. Natriy kationitni osh 
tuzining eritmasi bilan, vodorod kationitni mineral kislotalarning eritmasi bilan 
regineratsiyalanadi. Anionitlar esa ishqor eritmasi bilan regineratsiyalanadi. Ionit 
filtrining tuzilishi 13-rasmda berilgan.
U po`latdan yasalgan tsilindr simon korpus bo`lib tepasi gumbazsimon bekilgan, 
ostidan suv chiqadigan teshigi, tepasiga yaqin joyida, yon tomonida suv kiradigan 
quvuri bo`ladi. Uning ichiga ostki qismida metal chambara (to`r) o`rnatilgan bo`lib, 
uning ustiga 2-4 m qalinlikda ionit donachalari (sharchalar shaklida) solingan 

---

bo`ladi. Suv filtrning tepasidan kirib, ionit orqali tozalanib o`tadi va filtrning ostki 
qismidan chiqarib olinadi. Regineratsiyalashda esa tepa qismidan osh tuzi ishqor 
yoki kislota kiradi va ionit orqali o`tib uni regeniratsiyalaydi va ostidan chiqarib 
olinadi. Deaeratsiyalash bu suv tarkibida bo`lgan gazlarda suvlarni tozalash bo`lib, 
ikki xil fizik va kimyoviy usullar yordamida amalga oshiriladi. Fizikaviy usulda, suv 
qaynatiladi, natijada suvda erigan gazlar (SO
2 
va O
2
) ajralib chiqadi. Suv 
deaeratsiyalanadi. Kimyoviy deaeratsiyada suvga SO
2 
va O
2
ni biriktirib oluvchi 
reagentlar qo`shiladi. Suvni kimyoviy usulda yumshatilganda suv SO
2 
dan 
tozalanadi. Suvdagi kislorod esa kuchli qaytaruvchilar (Na
2
SO
3, 
N
2
H
4
– gidrozin) 
qo`shish orqali biriktirib olinadi. 
Na
2
SO
3
+ O
2
=2Na
2
SO
4 
N
2
H
4
+ O
2
=N
2
+2H
2
O 
Sanoatda chiqindi suvlari va ularni tozalash usullari. Turli texnologik 
jarayonlarda ko`plab miqdorda kimyoviy moddalarning ishlatilishi natijasida turli 
xil organik va noorganik birikmalar bilan ifloslangan chiqindi suvlari hosil bo`ladi. 
Quyida ba`zi kimyoviy ishlab chiqarish korxonalari va ularning ajratadigan chiqindi 
suvlarning tarkibi berilgan.