Kimyo sanoatida suv va energiya manba’lari Tabiiy suvlarning manbalari va tavsiflari

Chiqindi suvlari va tarkibi 
Chiqindi suvlarning kelib chiqish 
manbai 
Asosiy zararli birikmalar
Mineral va noorganik tuzlar ishlab
chiqarish korxonalari
Noorganik kislotalar, ishqorlar, 
tuzlar
Organik 
va 
neft-kimyoviy 
ishlab 
chiqarish korxonalari 
Yog`li 
kislotalar, 
aromatik 
birikmalar, spirtlar, aldegidlar
Sintetik smolalar, polimerlar, sintetik
tolalar ishlab chiqaruvchi korxonalar
Yuqori moleqo`lyar birikmalar,
monomerlar, polimer qoldiqlari 
Neftni 
qayta 
ishlovchi 
zavodlar, 
yonilg`ini 
qayta 
(termik) 
ishlovchi
korxonalar 
Neft 
mahsulotlari, 
yog`lar, 
smolalar, sirt-aktiv moddalar
Chiqindi suvlar - bular nihoyatda murakkab, ko`p tarkibiy qismli, tarkibida 
eruvchan va erimaydigan, agressiv, zaharli, yonuvchan va portlovchi moddalar 
tutgan suvlardir. Ko`p hollarda ularning tarkibida o`ta qo`lansa hidli 
moddalar(sulfid, 
disulfidlar, 
vodorod 
sulfid, 
merkaptanlar 
va 
h.k.) 
bo`ladi.Texnologik jarayonlarda hosil bo`ladigan chiqindi suvlar kelib chiqishi va 
xossalariga ko`ra bir necha sinflarga bo`linadi; 
- reaksion suvlar. Ular suv hosil bo`lishi bilan boradigan reaksiyalar uchun 
tavsifli, bu suvlar reaksiya uchun olingan dastlabki moddalar va reaksiya 
mahsulotlari bilan ifloslangan bo`ladi. Ularni tozalash esa hozirgacha jiddiy 
muammolardan biri hisoblanadi. 
-xom-ashyo va dastlabki mahsulot tarkibidagi erkin va bog`langan suv xom-
ayoshning ko`pgina xillarining tarkibida bo`ladi. 

---

-suv bilan yuvish. Sanoatda xom-ashyoni va mahsulotlarni yuvishda 
foydalanilgan suvlar. 
-suvli eritmalar. Bunday eritmalar mahsulotlarni suvli muhitda olish yoki qayta 
ishlash jarayoni natijasida hosil bo`ladi. Kristallash natijasida hosil bo`lgan chiqindi 
suvlari mineral birikmalar va boshqalar bilan ifloslangan bo`ladi. Suvni ekstragent 
yoki absorbent sifatida ishlatilishi natijasida ma`lum konsentrasiyadagi kimyoviy 
birikmalarga ega bo`lgan eritmalar hosil bo`ladi. 
Chiqindi suvlarni quyidagi usullar bilan tozalash mumkin: fizik-mexanikaviy 
usullar (tindirish, filtrlash,...); fizik-kimyoviy usul (adsorbsiya, ekstrasiya, suv 
bug`i bilan haydash,…); termik usul (Masalan,quruq qoldiq holidagi organik qismni 
yondirish yoki bug`latish); kimyoviy usul (neytrallash, cho`ktirish) va biokimyoviy 
usul. 
Tindirish jarayoni yordamida suv tarkibidagi dag`al dispers moddalar suv 
tubiga cho`ktiriladi. Bu jarayon to`xtovsiz ishlovchi tindirgich (betonli rezervuar)da 
olib boriladi. 
Kimyoviy usullar yordamida kalsiy va magniy tuzlarni yo`qotish bilan suvning 
yumshoqligini ta`minlash mumkin. Bu usulda erimaydigan, cho`kmaga tushadigan 
kalsiy va magniyning tuzlarini hosil qiluvchi reagentlar suvga qo`shiladi. 
Qo`llanilayotgan reagentga qarab: so`ndirilgan ohak usuli, sodali usul, fosfat 
(trinatriyfosfat) usuli, natron (o`yuvchi natriy) usullariga bo`lish mumkin. 
Jarayon davomida quyidagi reaksiyalar boradi: 
1. So`ndirilgan ohak yordamida ishlash (vaqtinchalik qattiqligini yo`qotishda) 
Ca(HCO)
2
 + Ca(OH)
2
→ CaCO
3
↓+ 2H
2
O 
2. Soda bilan ishlanganda (suvni doimiy qattiqligini yo`qotishda) 
Na
2
CO
3
 + CaSO
4
→ CaCO
3
↓+ Na
2
SO
4 
3. Trinitriyfosfat bilan ishlanganda (Sa
2+
va Mg
2+
kationlari, 3 mg∙ekv/dm
3
gacha miqdorda cho`ktiriladi) 
Na
3
PO
4 
+ Ca 
2+
→ Ca
3
( PO
4
 )
3
↓+ 2 Na
+ 
Na
3
PO
4 
+ Mg 
2+
→ Mg
3
( PO
4
 )
3
↓+ 2 Na
+ 
Kalsiy va magniy fosfatlarining eruvchanligi nihoyatda kichkina bo`lganligi, 
fosfat usulini yuqori samaradorligini belgilaydi. 
Hozirgi kunda chiqindi suvlarning jonli tabiat uchun zarari tobora ortmoqda. 
Har bir korxona ajratadigan chiqindi suvlarning tarkibida tutiladigan zaharli 
moddalarni tegishli korxonalar uchun ma`lum bir sanitar normalari mavjud. Hozirgi 
davrgacha va bundan keyin ham chiqindi suvlarning tozalashni yangi, samarali 
usullarini yaratish, kimyoviy ishlab chiqarish korxonalarida yuqori darajada 
tozalashni ta`minlovchi, suv tozalashga mo`ljallangan uskunalarni yaratish xalq 
xo`jaligini asosiy muammolaridan biri bo`lib qolmoqdi. 
Shunday muammolar O`zbekiston sharoitida ham mavjud va dolzarb 
vazifalar qatoriga kiradi. Orol muammosi asrimiz muammosi bo`lib qoldi.