«magistratura hazirliği məRKƏZİ» Əlyazması hüququnda

satışla bağlı xərclər çıxılmaqla ədalətli dəyər). Ehtiyatların satışının mümkün 
xalis dəyəri ədalətlə dəyərə bərabər olmaya bilər. Ədalətli dəyər aktivin mübadiləsi 
mümkün olan məbləğdən asılı olaraq müəyyənləşdirilir. Bu zaman sövdələşməni 
həyata keçirən tərəflər ehtiyatların mümkn qiymətləri ilə ətraflı tanış olmalı və biri-
digərindən asılı olmamalıdır. Ehtiyatların satışının xalis dəyəri konkret müəssisə 
üçün spesifik heab olunur. Ədalətli dəyər isə müqavilə qiymətinə deyil, əksər 
hallarda bazar qiymətlərinə istinad edir. 
Məsələ 14. Müəssisə qeydə alınan qiymətlə (hər partiya üçün 200 000 man.) 
mal göndərilməsi barədə kontrakt bağlamışdır. Malın bir partiyasının balans dəyəri 
180 000 manat təşkil edir. Analoji malın bazarda ədalətli dəyəri 220 000 manata 
bərabərdir. Konkter müəssisədə kontraktın şərtlərindən asılı olaraq həmin partiya 
mal üçün xalis satış dəyəri 200 000 manatdır. Belə bir şəraitdə xalis satış dəyəri 
ədalətli dəyərə bərabər deyildir. 
Ehtiyatların dəyəri, itkilər meydana çıxan dövrlərdə mümkün xalis satış 
dəyərinədək aşağı salınmalıdır. Silinmənin kəmiyyəti xərclər qismində 
tanınmalıdır. Ehtiyatların balans dəyərinin yenidən qiymətləndirilməsinin zəruriliyi 
həm hesabat dövrü ərzində, həmdə istehsal prosesində yarana bilər. Məs. 
ehtiyatların dəyərinin azalması həm onlar satın alındıqda, həm də istehsal 
prosesində baş verə bilər. 
Ehtiyatlar satın alındıqda onların maya dəyəri yuxarıda araşdırdığımız 
qaydada formalaşır. Əgər, belə bir məlumat varsa ki, onların maya dəyəri mümkün 
xalis satış dəyərindən yüksəkdir, onda ehtiyatların dəyəri aşağı salınmalıdır. 

---

37 
 
Mümkün xalis satış dəyərinin hesablanması qiymətləndirilən ehtiyatın təyinatına 
istinad edir. Belə ki, satılması nəzərdə tutulan ehtiyatların mümkün xalis satış 
dəyəri üçün müqavilədə nəzərdə tutulan qiymət əsas götürülməlidir. Əgər, belə 
müqavilələr üzrə satışın həcmi müəssisədə olan ehtiyatlardan azdırsa, onda 
mümkün xalis satış dəyəri qiymətin ümumi səviyyəsindən asılı olaraq yenidən 
qiymətləndirilməlidir. 
Məsələ 15. Müəssisə, özünün yığdığı kompüterlərin büdcə müəssisəına satışı 
üzrə tenderdə qalib gəlmişdir. Müəssisə ilin axırınadək müqaviləyə uyğun olaraq 
100 ədəd kompyüter yığmalı və onları xidmət göstərmək üçün qəbul etməlidir. 
Kompüterin hər birisinin maya dəyəri 500 man təşkil edir. Bir kompüterin 
müqavilə üzrə satış dəyəri 700 manata bərabərdir. Müəssisə müqavilənin çox 
böyük hissəsini ilin başa çatmasına bir ay qalmış yerinə yetirmişdir. Yerdə qalan 
15 kompüteri yığmaq və göndərmək lazımdır. Bu zaman kompüterin yığılması ilə 
bağlı müəyyən kompleks (dəst) hissələrin əldə olunmasında fasilə yaranmışdır. 
Müəssisə, kompüterin göndərilməsi üzrə müqavilənin şərtlərini pozmamaq üçün 
həmin kompüterlərin ədalətli dəyərlə digər müəssisədən satın almağa qərar 
vermişdir. Belə bir qərarın verilməsi müəssisənin ehtimalına görə özünü 
doğrultmalıdır. Nəticədə müəssisə hər birinin dəyəri 900 manat olmaqla, 15 
kompyüter satın alaraq onları büdcə müəssisəı ilə bağladığı müqavilə qiyməti ilə 
həmin müəssisəyə göndərmişdir. Ehtiyatların dəyərinin azalmasından zərərlər, 
məlum olduğu anda (bu zaman kompüter satın alındıqda) tanınmalıdır. 
Bu əməliyyatları uçotdə əks etdirək: