R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik
Yüklə 12,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Tarkibida boshqa elementlar (magniy, kalsiy, alyuminiy, tem ir va boshqalar)
bilan birikkan kremniy bioksid bolgan changni n afasga olish silikatozlar boshla nishiga sabab bo‘ladi. Silikatozlar o rasid a tarkibida asb e st (m agn iyn in g suvli si- likati) bo'ladigan ch angn i u zo q m uddat n afasga olish n atijasid a bosh lan adigan asbestoz ancha o g 'ir o'tadi. A sbest changini u zoq m u d d at n afasga olish fibrozlov- chi interstisial p n evm oq on ioz boshlanib, plevra ham zararlan ish iga olib keladi. Plevra y ogo n lash ib , unda bitish m alar paydo bo'ladi. M ezoteliom a va bron xogen rak boshlanish i ham m um kin. A sbestoz asta-sekin avj olib b orad i, sh u m u nosa- bat bilan klinik alom atlari 10 yillardan keyin ma’lum bo'la boshlaydi. P ato gen ezi. A sbestoznin g avj olib borish m exan izm ida quyidagi bir nechta om illarnin g aham iyati bor: 1) uzunligi 5 m k m dan kam bo'lgan asbest tolalari- n in g n afasga o‘tib turishi, bu nd ay asb est tolalarinm g patogen ligi u larn in g havo oq im i bilan birga term in al respirator bo'lim lariga o'ta olish iga b o g'liq d ir; 2) a s best tolalaridan ju d a kam q ism in in g fagotsitozga uchrashi, u larn in g ko'p qism i esa term in al respirator yo'llarda erkin h o ld a yotib qolaveradi; 3) asb est zarralari raki tolalari bo'lgan m akrofaglar tufayli kom plem entning faol holga o‘tib> ney- rofillar v a o p k a m akrofaglari xem otaksisin i tam inlovchi C 5 a m o d d a ajratib hiqarishi. M akrofaglarga yutilgan tolalarni oqsil-tem irli kom pleks o‘rab olib, ch yok i to q — sariq rangli tuzilm alardan iborat asbest tanach alarin i hosil qiladi. O 'p k ad a fibroz to'qim a p ayd o bo'lishi m akrofaglar ta’siri ostid a fibrot larn in g o sish om ili yu zaga kelishiga b o g'liq deb hisoblanadi. A sb esto z patogen ezida im m u n o lo gik reaktsiyaiar ham m a’lum rolni o'yn gip ergam m aglo b u lin em iy a bo'lishi va q o n d a aylanib yuradigan im m u n I p lek slar top ilish i sh u n dan dalolat beradi. A sb est ch an gin in g kan serogen lik xu su siyati borligini ham ta k id lab < kerak. A sb est zarralari n afasiga o'tib tu rad igan kishilarda bron xogen rak b lan ish ehtim oli 50 baravar ortad i. B u — asbestn in g bronxlar epiteliysida p n ratsiya v a m etaplaziya b osh lan ish iga sa b a b bo'lishiga b o g ' liq, sh un day pr< ratsiya v a m etaplaziya tufayli bron xlar epiteliysi b osh q a kanserogen lar ta’s an ch a se zgir bo'lib q o lad i deb taxm in qilinadi. P a to lo g ik a n a to m iy a si. A sbestoz surunkali tarqoq interstisial pnevir b osh lan ish i bilan ta’riflanadi. A sbest tanachalari bo'lishi bilan pnevm n io zn in g b o sh q a turlaridan farq qiladi. R espirator bron xiolalar va alveola yc atrofida biriktiruvchi to'qim a o'sa boshlaydi. So'ngra fibroz yaqin atrofdagi aJ lyar xaltach alar devoriga o‘tib b o rad i, B u n arsa surunkali interstisial pnevrr avj olish iga olib keladi. A lveolalarnin g bo'shliqlari aran g bilin adigan bo'lifc lad i yoki m u tlaq o bilin m ay ketadi. T ip ik h o llard a jaray o n o'pkaning p astki bo'laklarida v a plevra ostid a ( p levral tarzd a) bosh lan adi. K asallik zo'rayib borishi bilan fibroz o'pka o‘rta v a ustki bo'lak larid a ham p ay d o bo'la boshlaydi. Fibroz h isobiga p] yo'g'onlashib, b a’zan b itish m alar h osil qiladi. Zararlangan joylardagi o'pka ai yalari va arteriolalari torayib q o lad i, b u esa o'pka gipertenziyasi bosh lanib p u lm on u m p ayd o bo'lish iga olib keladi. C hekish yoki ko'm ir changini nal olish o'pkad a pigm en tatsiya o'choqlari yuzaga kelishiga sab ab bo'lishi m um l A sb esto z uchun p arietal p lev rad a gialin lashgan kollagendan tuzilgan, 1 a sb e st tanach alari bo'lm aydigan pilakchalar yuzaga kelishi h am xarakter B u n d ay p levra ptlakchalari o'pkad a yo'ldosh jarayon bo'lm agan paytl h am yu zaga kelishi m um kin. U lar ak sari diafragm an in g gu m b azid a yoki ko‘ q afasin in g oldin gi yoki orqa-yon y u zasid a topiladi. V aqt o'tishi bilan b u p ch alar oh aklan a boshlaydi, lekin v isseral plevra bilan hosil qilgan bitishm ju d a k am d an -k am hollarda p ayd o bo'ladi. M ezoteliom a b osh lan ish iga pilak larn in g h ech q an d ay alo q asi yo‘q. A sbest changi o'pkada rak n in g har xil turlari bosh lanish iga sab ab bo' m u m kin . O p k a p aren xim asi fibrozi nechog'lik ko'p avj olgan bo‘lsa, rak sh un ch alik ko'p uchrashi an iq m a’lum . C hekadigan o d am lard a o p k a raki: b osh lan ish xavfi an ch a (50 b aravar) yuqori bo'ladi. A ksari yassi hujayrali ra ad en o karsin om a uchraydi. A sb est ch anginin g u zoq vaqt va ko'plab n afasga turish i m ezoteliom a b osh lan ish iga sabab bo'lishi m um kin. A sb estozn in g k lin ik k o V in ish lari zo'rayib boradigan n afas yetishm ovchi d an kelib chiqadi. |