123
QURAN VƏ YEDDİ QİRAƏT ÜSULU
YEDDİ QİRAƏT ÜSULLARINDAKI OXŞARSIZLIQ
Quranın yeddi qiraət üsulu haqda
din alimləri tərəfindən
müxtəlif nəzəriyyələr irəli sürülmüşdür.
Əhli sünnə alimlərinin bir qismi belə bir fikirdədirlər ki, yeddi
qiraət üsullarının hamısı Peyğəmbərin (s) özünə gedib çatır. Yəni
Peyğəmbər (s) özü Quranı bu üsullarla tilavət etmişdir.
Şiə alimləri bu fikirdədirlər ki, mütəvatir
olaraq nəql olunmuş
yeddi qiraət üsulu və onların Peyğəmbərə (s) aid olması heç də qəti
deyildir. Əhli sünnə alimlərinin bir qismi belə bir nəzəriyyəni qəbul
etmişlər və bizim fikrimizcə bu nəzəriyyə daha dəqiq və daha
etibarlıdır.
Müsəlmanlar arasında əqidə ixtilafının olmasına baxmayaraq,
onların hamısı bu fikirdədirlər ki, Quran [və onun qiraəti] yalnız
mütəvatir hədis və rəvayətlər yolu ilə sabit oluna bilər.
Şiə və sünnü alimlərinin əksəriyyəti
bu mətləbə istinad edərək
demişlər:
«Quran islam dininin əsasını təşkil etdiyi və peyğəmbərlərin
həqiqətini təsdiq edəcək ilahi möcüzə olduğu üçün bütün sahələrdə
böyük əhəmiyyət kəsb edir.»
Müsəlmanlar arasında onun nəql olunmasına olan maraq və
səbəb də, təbii olaraq çox olmuşdur. Belə ki, daha çox əhəmiyyət
kəsb
edən məsələ, başqalarından fərqli olaraq, mütəvatir olması
üçün bir çox mühəddis və ravilər tərəfindən nəql olunur.
Bu səbəbdən də hər hansı bir hadisə və ya xəbər mütəvatir
şəkildə deyil, «vahid xəbər» formasında nəql olunarsa,
bir o qədər
də əhəmiyyət kəsb etmədiyi üçün Quran hesab olunmayacaqdır.
Süyuti deyir: Qazi Əbu Bəkr özünün «İntisar» adlı kitabında
yazır: «Fiqh və kəlam alimlərinin bir qismi belə bir əqidədədirlər ki,
əgər hər hansı bir ayə «vahid xəbər» formasında nəql olunsa,
qətiyyətlə onu Quranın bir hissəsi hesab etmək olmasa da, Quran
hökmündə olacaqdır.
124
Lakin, yuxarıda gətirdiyimiz
dəlil bu nəzəriyyənin batil
olduğunu bir daha sübuta yetirir. Çünki, hər hansı bir mövzu bir
neçə səbəblər üzündən «vahid xəbər» formasında nəql olunarsa,
özünün yalan olduğuna dəlalət edəcəkdir. Çünki, əgər mötəbər
olsaydı, mütəvatir olaraq nəql olunardı.
Məsələn, əgər padşahın şəhərə daxil olacağını bir-iki nəfər xəbər
verərsə (bir haldakı padşahın şəhərə daxil olmasının gizli qalması
şəhər əhalisi üçün heç bir əhəmiyyət kəsb etmir)
və həmən xəbəri
bu iki nəfər şəxsdən savayı başqaları bilməzsə, xəbəri eşidən dəgər
şəxslər özlərində şəkk-şübhəyə yol vermədən bunun yalan
olduğunu qəbul edəcəklər. Təbiidir ki, belə bir vəziyyətdə padşahın
şəhərə gəlməsi münasibətilə heç bir tədbir görülməyəcəkdir.
Buradan belə məlum olur ki, hər hansı bir mətləb «vahid xəbər»
formasında bəyan edilərsə, Allah kəlamı və Quran ayəsi hesab
olunmaz. Onun yalan
olduğu sübuta yetirildikdə isə, onun şəri
hökm kimi əməl olunmasına heç bir lüzum olmayacaqdır.
Məzhəbindən asılı olmayaraq, bütün müsəlmanlar belə bir
əqidədədirlər ki, Quran ayələrinin sabit olması yalnız onun
mütəvatir olaraq nəql olunması ilə həyata keçə bilər. Bunu da qeyd
edək ki, ayələrin mütəvatir olması ilə qiraət üsullarının mütəvatir
olması arasında heç bir əlaqə yoxdur.
Ümumiyyətlə bunun üçün
heç bir lüzum da yoxdur. Quran ayələri mütəvatir olsa da, qiraət
üsullarının mütəvatir olmaması tamamilə təbii bir haldır. Çünki,
Quranın mütəvatir olmasını qiraət üsullarının mütəvatir olması
üçün dəlil hesab etmək olmaz. Belə ki, qiraət üsullarının mütəvatir
olmasını inkar edən dəlillər Quran ayələrinin mütəvatir
olmamasına dəlil hesab olunmur. Növbəti
fəsillərdə bu barədə
ətraflı söhbət açacağıq.
Qiraət üsullarının mütəvatir olmaması haqda mövcud olan
mühüm bəhslərdən biri də qarilərin özü ilə tanışlıq və onların
qiraətlərini nəql edən şəxslərin etibarlı olub-olmamasıdır. Ən
məşhur Quran qariləri isə yeddi nəfərdən ibarətdir. Biz onların hər
biri haqda ətraflı məlumat verdikdən sonra, onların siyahısına əlavə
olunan daha üç qari haqda söhbət açacağıq.