Dərslik Azərbaycan Dillər Universiteti Elmi Şurasının
Cədvəl 3. İmmiqrant azlıqlar üzrə multikulturalizm siyasəti indeksi (hər bir
Yüklə 16,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Cədvəl 3. İmmiqrant azlıqlar üzrə multikulturalizm siyasəti indeksi (hər bir
indikator üçün ballar, 1980-ci, 2000-ci, 2010-cu illər) 1 M ult ik ult ur ali zm siyas ə tin in t ə sd iq ol unm as ı T əd ri s p ro qra m ı M ed ia Geyim for m al ar ın da n az ad olm al ar İk ili v ə t ən daş lıq Et ni k qr up la rı n m ali yy ə l əş di ri lm ə si Bil in qu al t ə hsi l İm m iq ran tla ra ün van lan m ış gü z əşt lə r Üm um i b al 1980 2000 2010 1980 2000 2010 1980 2000 2010 1980 2000 2010 1980 2000 2010 1980 2000 2010 1980 2000 2010 1980 2000 2010 1980 2000 2010 A vst ra liya 1 1 1 1 1 1 0 1 1 0. 5 1 1 1 1 1 1 1 1 0. 5 1 1 0 1 1 5 8 8 A vst ri ya 0 0 0 0 0 0. 5 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 1 1. 5 Bel çi ka 0 1 1 0 0 0. 5 0 0 0. 5 0 0 0 1 1 1 0 0. 5 1 0 0. 5 0. 5 0 0 1 1 3 5. 5 Ka na da 1 1 1 1 1 1 0 1 1 0. 5 1 1 1 1 1 1 1 1 0. 5 0. 5 0. 5 0 1 1 5 7. 5 7. 5 D an im ar ka 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0. 5 0 0 0 0 0 0. 5 0 Fin lan di ya 0 0 1 0 0 1 0 0. 5 1 0 0 0 0 0 1 0 0 1 0 1 1 0 0 0 0 1. 5 6 Fr an sa 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 1 0 1 1 0 0 0 0 0 0 1 2 2 A lm an iya 0 0 0. 5 0 0 0 0 0 0 0 0 0. 5 0 0. 5 0 0 1 1 0 0. 5 0. 5 0 0 0 0 2 2. 5 Yu nan ıst an 0 0 0 0 0 0. 5 0 0 0. 5 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0. 5 0. 5 0. 5 0. 5 0. 5 2. 5 İr lan di ya 0 0 0 0 0 0 0 0 0. 5 0 0 0. 5 1 1 1 0 0. 5 0. 5 0 0 0. 5 0 0 0 1 1. 5 3 İt al iya 0 0 0 0 0. 5 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1. 5 1 Yap on iya 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 H ol lan di ya 1 1 0 0 0 0 0 1 0. 5 0 0 0. 5 1 1 0. 5 0. 5 0. 5 0. 5 0 1 0 0 1 0 2. 5 5. 5 2 Y eni Zel la ndi ya 0.
0. 5 0. 5 0. 5 1 1 0 1 1 0. 5 0. 5 0. 5 1 1 1 0 1 0. 5 0 0 1 0 0 0 2. 5 5 5. 5 N orv eç 0 0 0 0 0 0. 5 0 0 0 0 0 0. 5 0 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0. 5 0 0 3. 5 Por tu qali ya 0 0. 5 0. 5 0 0. 5 0. 5 0 0 0. 5 0 0 0 1 1 1 0 0 1 0 0 0 0 0 0 1 2 3. 5 İsp an iya 0 0 0. 5 0 0 0. 5 0 0 0. 5 0 0 0 0 0 0 0 0 0. 5 0 1 1 0 0 0. 5 0 1 3. 5 İs veç 1 1 1 0 1 1 0 1 1 0 0 1 0 0 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 3 5 7 Is veçr ə 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 Bö yük Bri ta ni ya 0
0 0 1 0. 5 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 0 0 0 0. 5 0. 5 1 2. 5 5. 5 5. 5 A m eri ka Bi rl əş mi ş Şta tla rı 0 0 0 0. 5 0. 5 0. 5 0. 5 0. 5 0. 5 0. 5 0 0 0 0. 5 0. 5 0 0 0 0. 5 0. 5 0. 5 1 1 1 3 3 3 1 Tolley Erin “Multiculturalism Policy İndex: İmmigrant Minority Policies”, 2011 School of Policy Studies, Queen’s University at Kingston, Canada, https://www.queensu.ca/mcp/sites/webpublish.queensu.ca.mcpwww/ files/files/immigrantminorities/evidence/ImmigrantMinoritiesApr12.pdf MULTİKULTURALİZMƏ GİRİŞ 320 qismən də olsa multikulturalizmlə bağlı olan mövzuları məktəb proqramlarına daxil etmişdir. Fransa, Danimarka, Almaniya, İrlandiya, Yaponiya, Hollandiya isə bu sahədə heç bir iş görməmişdir. Bu sahədə də ölkəmizin böyük nailiyyətlərinin olduğunu qeyd etmək olduqca vacibdir. Belə ki, hazırda ölkəmizin ali məktəblərində “Multikulturalizmə giriş” (bakalavr səviyyəsi üçün) və “Azərbaycan multikulturalizmi” (magistr səviyyəsi üçün) tədris olunur. Üçüncü indikator etnik təmsilçiliyin/həssaslığın dövlət mediasının və ya medianın lisenziyalaşdırmasının mandatına daxil edilməsinə aiddir. Bu indikatora uyğun olaraq, kütləvi informasiya vasitələrinin (KİV) qarşısında bir öhdəlik kimi ölkədə milli azlıqların təmsilçiliyini təmin etmək vəzifəsi durur. Bu vəzifənin tələblərinə uyğun olaraq KİV-lər milli azlıqların etnik-mədəni dəyərlərinin qorunması istiqamətində müəyyən məlumat yayır, verilişlər hazırlayır, onların dillərində qəzet və jurnal nəşr edir. KİV-də etnik məsələnin həssaslığının nəzərə alınmasına xüsusi fikir verilir. Erin Tolleyin təqdim etdiyi cədvəldən göründüyü kimi, 21 ölkə arasında Avstraliya, Kanada, İsvec, Yeni Zellandiya və Böyük Britaniya öndədir. Digər dövlətlərin KİV- lərinin lisenziyalaşdırmasının şərti kimi etnik təmsilçiliyin təmin olunması tələb olunmur. Dördüncü indikator qanunla və ya məhkəmənin qərarı ilə qəbul olunmuş geyim formalarından azadolmaların tətbiq edilməsini göstərir . Bu tələbə uyğun olaraq, miqrantlar təhsil aldıqları, xidmət çəkdikləri və işlədikləri yerlərdə qəbul olunmuş geyim formasının əvəzinə rəhbərliyin icazəsi ilə öz dini adət-ənənələrinə uyğun paltar geyinə bilərlər. Tolleyin tədqiqatına əsasən, 21 ölkədən yalnız Avstraliya, Kanada və Böyük Britaniya miqrantların geyimlərinə loyal münasibət bəsləyir. Məsələn, Böyük Britaniyada siqxlərə tikinti meydançalarında, motosikl sürdükdə qoruyucu şlem əvəzinə onların ənənəvi papaqları olan türban (çalma) qoymağa icazə verilir. Əksər ölkələrdə isə, xüsusilə son dövrdə, bu məsələ ilə bağlı hökumət tərəfindən heç bir loyallıq göstərilmir. Beşinci indikator ikili vətəndaşlığa icazə verilməsi ilə bağlıdır. Məlum olduğu kimi, ikili vətəndaşlıq əcnəbilərə köçdükləri ölkədə hətta vətəndaşlıq statusu aldıqdan sonra da əvvəlki vətəndaşlıqlarının saxlanılmasına icazə verir. ETNİK-MƏDƏNİ MÜXTƏLİFLİYİN QORUNMASI VƏ MULTİKULTURALİZM SİYASƏTİNİN ÖLÇÜLMƏSİ 321 Tolleyin tədqiqatında əvvəlki indikatorlarla müqayisədə ikili vətəndaşlığa icazə verilməsi indikatoru üzrə ölkələrin sayı bir qədər çoxdur. Cədvəldən göründüyü kimi, bu ölkələrin sırasında Avstraliya, Kanada, Belçika, Fransa, İrlandiya, İtaliya, Portuqaliya, Hollandiya və Böyük Britaniya vardır. Bununla yanaşı qeyd etmək lazımdır ki, Avstiya, Danimarka, Yaponiya, Norveç və İspaniyada ikili vətəndaşlığa icazə verilmir. Altıncı indikator immiqrantlardan ibarət olan etnik qrupların təşkilatlarının və ya fəaliyyətlərinin dövlət tərəfindən maliyyələşdirilməsini göstərir. İmmiqrantlardan ibarət olan etnik qrupların nümayəndələrinin yaşadıqları cəmiyyətə inteqrasiya olmalarına kömək etmək məqsədilə onların bu istiqamətdəki fəaliyyətləri dövlət tərəfindən maliyyələşdirilir. Maliyyəşmə əsasən immiqrantlardan ibarət olan etnik azlıqların təşkilatları tərəfindən irəli sürülmüş layihələr vasitəsilə həyata keçirilir. Layihələr immiqrantlardan ibarət olan etnik azlıqların cəmiyyətin müxtəlif sahələrində fəal iştirak etmələrinə, onların etnik-mədəni dəyərlərinin qorunmasına yönəlmişdir. Tolleyin tədqiqatına əsasən, 1980-ci, 2000-ci və 2010-cu illərdə dövlət tərəfindən maliyyə yardımı ən çox Avstraliya, Kanada və İsveçdə yaşayan immiqrantlardan ibarət olan etnik azlıqların nümayəndələrinə ayrılmışdır. Maliyyələşmənin qismən aparıldığı ölkələr sırasında Tolley Belçika, Fransa, Yeni Zellandiya, Almaniya və Norveçi göstərir. Avstiya, Danimarka, Yunanıstan, İtaliya, Yaponiya və İsveçrədə immiqrantlardan ibarət olan etnik azlıqların nümayəndələrinə dövlət tərəfindən heç bir maliyyə yardımı ayrılmamışdır. Etnik qrupların təşkilatlarının və ya fəaliyyətlərinin dövlət tərəfindən maliyyələşdirilməsi məsələsi Azərbaycanda da yaxşı təşkil olunmuşdur. Hazırda ölkədə milli azlıqların məsələləri ilə məşğul olan 50-dək QHT, milli mədəniyyət mərkəzləri, ictimai birliklər və cəmiyyətlər fəaliyyət göstərir. Bu qurumlar 2007-ci ildən fəaliyyət göstərən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasına müvafiq qrant layihələri ilə müraciət edərək maliyyə yardımı alırlar. Şuraya təqdim olunan layihələr nəticə etibarı ilə etnik azlıqların cəmiyyətə inteqrasiyasına səbəb olur. Yeddinci indikator bilinqual və ya ana dilində təhsilin dövlət tərəfindən maliyyələşdirilməsi ilə bağlıdır. Bu indikator ölkədə titul xalqla yanaşı etnik azlıqların dillərində də təhsilin dövlət tərəfindən maliyyələşdirilməsini nəzərdə tutur. MULTİKULTURALİZMƏ GİRİŞ 322 Tolleyin təqdim etdiyi cədvəldən göründüyü kimi, 1980-ci, 2000-ci və 2010-cu illərdə bu məsələnin həyata keçirilməsi ilə bağlı ən ideal vəziyyət İsveç və Avstraliyada idi. Qənaətbəxş vəziyyət Avstriya, İspaniya, Belçika və Finlandiyada müşahidə olunurdu. Qeyd olunan illər ərzində Fransa, Danimarka, Yunanıstan, İtaliya, Yaponiya, Böyük Britaniya və İsveçrədə isə bilinqual və ya ana dilində təhsilin maliyyələşdirilməsinə dövlət heç bir köməklik göstərmirdi. Qeyd edək ki, Azərbaycanda dövlət tərəfindən etnik azlıqların dillərində tədrisin təşkil olunması sahəsində mühüm işlər görülür. Hazırda Azərbaycanda tədris rus dilində olan 300-dən çox, gürcü dilində 10 ümumtəhsil məktəbi vardır. Bundan başqa, Azərbaycanın bir neçə ümumtəhsil məktəblərində ləzgi, talış, ivrit, avar, saxur, udi, kürd, xınalıq dilləri tədris olunur. Təsdiq olunmuş tədris planına görə, bu dillərin hər birinin tədrisinə həftədə ən azı 2 saat vaxt ayrılır. Ləzgi dili I-IX, ivrit dili I-XI, digər dillər isə I-IV siniflərdə tədris olunur. Ümumilikdə ölkə üzrə 382 ümumtəhsil məktəbində milli azlıqlara mənsub 37123 şagird öz ana dilini öyrənir. Bütün xərclər dövlət tərəfindən ödənilir. Tolleyin cədvəlində sonuncu indikator kimi əlverişsiz vəziyyətdə olan immiqrantlara dövlət tərəfindən ünvanlanmış güzəştlərin olması göstərilir. Söhbət çətin maddi durumda olan immiqrantlara müxtəlif sahələrdə güzəştlərin edilməsindən gedir. Hökumət ölkəyə gəlmiş miqrantların maddi vəziyyətini yaxşılaşdırmaq üçün onları işlə təmin edir, işsizlərə müavinat təyin edir, onlar üçün pulsuz dil kursları təşkil edir, onları təhsil haqqından azad edir və digər imtiyazlı sosial proqramlar həyata keçirir. Hökumətin immiqrantlara ünvanlanmış imtiyazları öz mahiyyətinə görə yuxarıda qeyd etdiyimiz pozitiv diskriminasiyanın bir təzahürüdür. Bu imtiyazlar immiqrantların cəmiyyətə inteqrasiya olmalarında olduqca müsbət rol oynayır. Tolleyin tədqiqatının nəticələrinə görə, immiqrantlara bu cür güzəştlərin edilməsi ən çox ABŞ-da, sonra isə Avstraliya və Kanadada müşahidə olunur. Bir neçə ölkədə isə bu sahədə az miqdarda müəyyən işlər görülür. Lakin 21 ölkənin əksəriyyətində hökumət tərəfindən immiqrantlara onların durumunun yaxşılaşdırılması məqsədilə imtiyaz təklif olunmur. Cədvəl 3-dən göründüyü kimi, Erin Tolleyin tədqiqatının nəticələrinə əsasən, 2010-cu ildə dünyanın 21 inkişaf etmiş ölkəsində immiqrant azlıqlar üçün multikulturalizm siyasəti Avstraliya, Kanada və İsveçdə daha səmərəli şəkildə həyata keçirilirdi. Belə ki, bu ölkələr 2010-cu ildə immiqrant azlıqlar ETNİK-MƏDƏNİ MÜXTƏLİFLİYİN QORUNMASI VƏ MULTİKULTURALİZM SİYASƏTİNİN ÖLÇÜLMƏSİ 323 üçün multikulturalizm siyasəti yuxarıda qeyd olunan 8 indikator üzrə 8 mümkün baldan Avstraliya 8, Kanada 7.5, İsveç isə 7 bal əldə etmişdir. 21 inkişaf etmiş ölkələr sırasında multikulturalizm siyasəti Yaponiyada və Danimarkada (8/0) yox dərəcəsində idi. İsveçrə və İtaliyada da bu siyasət aşağı səviyyədə idi: 8 mümkün baldan cəmi 1 bal. * * * Beləliklə, yerli (avtoxton) və gəlmə (alloxton) xalqlardan ibarət milli azlıqların, eləcə də immiqrantların bu və ya digər ölkədəki vəziyyəti etnik-mədəni müxtəlifliyin qorunmasının və multikulturalizm siyasətinin səmərəliliyinin əsas göstəricisidir. Dövlətin multikulturalizm siyasətinin səmərəliliyi bu üç qrupa daxil olan insanların sosial və iqtisadi tələbatlarının ödənilməsi, etnik- mədəni dəyərlərinin qorunması ilə ölçülür. Bu isə öz növbəsində yuxarıda təhlil etdiyimiz hər bir azlıq qrupuna daxil olan indikatorlar vasitəsilə müəyyən edilir. Azlıq qruplarının cəmiyyətdəki vəziyyətini göstərən indikatorlar nəticə etibarı ilə multikulturalizm siyasətinin səmərəliliyini göstərir. Hər bir azlıq qrupunun bu və ya digər ölkədə olma və ya ölkəyə gəlmə tarixləri, onların siyasi, iqtisadi, sosial və mədəni tələbatları bir-birindən fərqli olduğuna görə onların yaşadıqları cəmiyyətə inteqrasiya olma məsələləri, şərtləri bir-birindən fərqlənir. Başqa sözlə desək, sözügedən 3 azlıq qrupunun hər birinin yaşadığı cəmiyyətə inteqrasiya olmasının şərtləri arasında müəyyən fərqlər vardır. Bu fərqlər indikatorlar arasındakı müxtəlifliklərdə öz əksini tapır. Bununla belə qeyd olunan indikatorlar arasında oxşarlar da var. Məsələn, azlıqda olan yerli xalqlara aid “Təsdiqedici akt” indikatoru ilə immiqrant azlıqlara aid “Dövlət tərəfindən əlverişsiz vəziyyətdə olan immiqrantlara ünvanlanmış güzəştlər” indikatoru hər iki qrupa daxil olan azlıqların nümayəndələrinə dövlət tərəfindən müəyyən güzəşt və imtiyazların verilməsini əks etdirir. Hökumət tərəfindən azlıq qruplarına edilən güzəşt və imtiyazlar pozitiv diskriminasiyanın bir təzahürüdür. Bundan başqa azlıqda olan yerli xalqlara aid “Yerli xalqların mərkəzi hakimiyyətdə təmsil olunmaları” indikatoru ilə milli azlıqlara aid “ Milli azlıqların mərkəzi hakimiyyətdə və ya konstitusiya məhkəmələrində təmsilçiliyin təmin edilməsi ” arasında da oxşarlıq vardır. Belə ki, hər iki indikator qeyd olunan azlıq qruplarının hökumətdə təmsilçiliklərinin artırılmasını göstərir. MULTİKULTURALİZMƏ GİRİŞ 324 Dövlətin multikulturalizm siyasətinin səmərəliliyinin ölçülməsində kanadalı tədqiqatçılar tərəfindən tərtib olunmuş indikatorların mühüm əhəmiyyət kəsb etdiyini göstərməklə yanaşı yaddan çıxarmaq lazım deyil ki, bu indikatorların hər birini mexaniki şəkildə dünyanın istənilən ölkəsinə tətbiq etmək düzgün deyil. Belə ki, ölkələrin tarixi inkişafı, onların siyasi, sosial- iqtisadi və mədəni inkişaflarındakı müxtəliflik ölkələrin multikulturalizm siyasətinin səmərəliliyinin ölçülməsində sözügedən indikatorların hər birinin tətbiq olunmasının düzgün olmadığını, hətta zərərli olduğunu göstərir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, kanadalı tədqiqatçılar multikulturalizm siyasətinin səmərəliliyinin indikatorlarını Avropa İttifaqının bir neçə üzv dövlətləri, Yaponiya, Avstraliya, Yeni Zellandiya, ABŞ, Kanada, Norveç və İsveçrəyə tətbiq etmişlər. Məlum olduğu kimi, bu ölkələrin hamısı uzun illər demokratik inkişaf yolu keçmiş, iqtisadi cəhətdən zəngin olmaqla yanaşı xeyli vaxtdır ki, müstəqil dövlətlərdir. Ölkələr arasındakı müxtəliflikləri nəzərə almadan multikulturalizm siyasətinin səmərəliliyini ölçən indikatorları hər bir ölkəyə tətbiq edərkən yanlış nəticə əldə oluna bilər. Buna görə də qeyd olunan indikatorları tətbiq edərkən ölkələrin tarixi inkişaf xüsusiyyətlərini nəzərə almaq vacibdir. Deyilənləri əyani şəkildə bir misalda göstərək. Məsələn, götürək milli azlıqlara aid “B ölgə və ya bütün ölkə miqyasında rəsmi dil statusunu”. Qeyd etdiyimiz kimi, bu indikator milli azlıqların dillərinə bölgə və ya bütün ölkə miqyasında rəsmi dil statusunun verilməsini göstərir. Lakin bu indikatordan irəli gələn tələb bir çox ölkələrin, xüsusilə müstəqilliklərini yenicə əldə etmiş ölkələrin ərazi bütövlüklərinə, müstəqilliklərinə ciddi təhdiddir. Belə ki, milli azlıqların dillərinə rəsmi dil statusunun verilməsi son nəticə etibarı ilə separatçılığın baş qaldırmasına səbəb olacaqdır. Bununla belə nəzərə alsaq ki, multikulturalizm siyasətinin əsas məqsədlərindən biri milli azlıqların etnik-mədəni dəyərlərinin, o cümlədən dillərinin qorunmasıdır, hökumət tərəfindən milli azlıqların dillərinin qorunması istiqamətində sistemli şəkildə müəyyən işlər həyata keçirilməlidir. Belə işlərdən milli azlıqların dillərində KİV-in olmasını, ana dilinin tədrisinin təşkil olunmasını göstərmək olar. Buna görə də qeyd olunan indikatoru bir qədər dəyişdirib milli azlıqların dillərində KİV-in olması və onların ana dillərinin tədrisinin təşkil olunması kimi təqdim etmək məqsədəuyğundur. ETNİK-MƏDƏNİ MÜXTƏLİFLİYİN QORUNMASI VƏ MULTİKULTURALİZM SİYASƏTİNİN ÖLÇÜLMƏSİ 325 Yüklə 16,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|