Qht-lərin maliyyə resurslari

QHT-lərin gəlir gətirmə fəaliyyətləri
Azərbaycan Respublikasinin Vergi Məcəlləsi QHT-lərin iqtisadi fəaliyyətlə məsgul olmasi üçün
liberal sərait yaratsa da, bütövlükdə maliyyələsdirmədə bu mənbədən daxilolmalar azliq təskil edir.
Bunun baslica səbəblərindən biri QHT məhsullarinin və xidmətlərinin bazarinin məhdud olmasi, onlara
yönələn kommersiya əsasli sifarislərə nadir hallarda rast gəlinməsidir. Sosial, tibbi və humanitar xidmətlərin
çatdirilmasinda QHT-lərin potensialinin mövcudluguna baxmayaraq, onun üçün hüquqi və institusional bazanin olmamasi QHT-lərin bu prosedə istirak edib gəlir əldə etmə imkanlarina problemlər yaradir.
Dünya praktikasinda QHT-lərin bu mənbədən əldə etdikləri gəlirlər onlarin davamli fəaliyyəti və maliyyə sabitliyinin təminati üçün əsas rol oynayir. Xüsusilə də Mərkəzi və Sərqi Avropa ölkələrində
yerli səviyyədə problemlərin həllində, xidmətlərin çatdirilmasinda QHT-lər fəalliq göstərməklə
fəaliyyətlərini maliyyələsdirmək üçün gəlirlər əldə edirlər. Onlar əldə etdikləri gəlirlərin cüzi bir hissəsini
vergi səklində dövlət büdcəsinə ödəyəndən sonra yerdə qalan vəsaitin üzərində sərbəst səkildə sərəncam
vermək hüququna malik olurlar. Qərbdə mövcud olan praktikaya görə, bir sira yerli və mərkəzi
hakimiyyət orqanlari QHT-lər arasinda tenderlər keçirir və sosial xidmətlərin yerinə yetirilməsini qaliblərə həvalə edirlər.
QHT-lər arasinda büdcəsində öz fəaliyyətindən əldə etdiyi gəlirləri səviyyəsinə görə seçilən “ÜMID”
SID IB, Gəncə Aqrobiznes Assosiasiyasi, Beynəlxalq Avrasiya Mətbuat Fondu, Iqtisadi Tədqiqatlar Mərkəzi və digər təskilatlarin adini qeyd etmək mümkündür. Hazirda bəzi QHT-lər mikromaliyyələsdirmə fəaliyyəti ilə məsgul olaraq öz büdcələrinin formalasdirilmasinda bu mənbədən əsasli daxilolmalara nail ola biliblər. (1)


QHT-Biznes sektoru münasibətləri
Azərbaycanda QHT-lərin sahibkarliq strukturlari ilə birgə fəaliyyət proqramlari üçün yaxsi
nümunə kimi biznes dairələri ilə QHT-lərin Korporativ Sosial Məsuliyyət proqramlari çərçivəsində
əməkdasliq nümunələrini göstərmək olar. Azərbaycanda sahibkarliq strukturlarinin birbasa
maliyyələsdirdiyi layihələr vasitəsilə QHT sektoruna qoyuluslari qonsu Türkiyə, Ukrayna və Rusiya ilə
müqayisədə xeyli azdir. Bu istiqamətdə Iqtisadi Tədqiqatlar Mərkəzi QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Surasinin4

maliyyə dəstəyi ilə həyata keçirdiyi“Korporativ sosial məsuliyyətin ölçülməsi və hesabatliligi” layihəsi

çərçivəsində 38 biznes strukturu arasinda apardigi sorgunun nəticələri göstərib ki, respondent-sirkətlərin 37,9 faizinin sosial sərmayə proqramlarinin həyata keçirilməsi sahəsində 5 ildən artiq təcrübəsi var. 27,6 faiz respondent isə bu istiqamətdə 1 ilə yaxin təcrübəsinin oldugunu qeyd edib. Respondentlərin 20,7 faizi 3 ilə qədər, 10,2 faizi 2 ilə qədər, 3,4 faizi isə 5 ilə qədər təcrübəsinin oldugunu bildirib. Bu isə onu göstərir ki, əksər sirkətlər ən azi 1 ildir ki, sosial sərmayə proqramlarini həyata keçirirlər.Sorguda istirak edən yerli sirkətlər sosial sərmayə proqramlarinin tətbiqinə əsasən hüquqi baryerlərin problem yaratdigini qeyd edib. Sorgu istirakçilarindan 21-i bu cavab variantina üstünlük verib. 8 sirkət institusional baryerlərin, 7 sirkət sosial baryerlərin, 5 sirkət iqtisadi baryerlərin, 2 sirkət isə siyasi baryerlərin problem yaratdigini bildirib.
Azərbaycanda korporativ sosial sərmayə proqraminin inkisafina hansi tədbirlər stimul verə bilər? sualini cavablandiran respondentlərin 74,3 faizi hesab edir ki, bu istiqamətə yönəldilən vəsait bütün vergilərdən azad olunmalidir. 20 faiz respondent hesab edir ki, bu istiqamətə ayirmalara vergi güzəstləri tətbiq olunmalidir. 5,7 faiz respondent isə korporativ sosial sərmayə proqramlarinin inkisafina digər tədbirlərin stimul verə biləcəyini bildirir.(7).
Bir məqami da qeyd edək ki, müsahidələrə əsasən xarici təcrübədə iqtisadi böhran zamani binses
sektoru KSM layihələrinə olan diqqəti azaltmir.Ölkəmizdə fəaliyyət göstərn sirkətlərdə isə bu proses
əksinədir. Hər hansi bir iqtisadi böhran zamani birinici olaraq KSM layihələrinə ayrilan maliyyə vəsaitləri
azaldilir.
Göründüyü kimi, biznes strukturlari ilə QHT-lər arasinda əməkdasligin inkisafina mane olan əsas
baryerlər hüquqi baryerdir. Odur ki, bu istiqamətdə əməkdasligin genisləndirilməsi mövcud vergi
qanunvericiliyində bəzi dəyisikliklərin aparilmasini zəruri edir.
Iqtisadi Tədqiqatlar Mərkəzinin həmin layihə çərçivəsində 93 QHT arasinda apardigi digər sorgu
da bu istiqamətdə maraqli nəticələr ortaya qoyub. Belə ki, “ölkədə fəaliyyət göstərən biznes
strukturlarinin korporativ sosial sərmayə siyasəti barədə nə dərəcədə məlumatlisiniz” sualina sorgu
istirakçilarina əksəriyyəti “ara-sira məlumat aliriq” cavabini verib. Sorguda istirak edən QHT-lər hesab
edir ki, Azərbaycanda korporativ sosial sərmayə proqraminin tətbiqinə inistitusional baryerlər daha çox
problem yaradir. Sirkətlərlə əməkdasligin perspektivinə gəlincə, respondentlərin 21,7 faizi onu sirkətlərin
sosial hesabatliliginin artirilmasinda, 17,4 faizi sirkətlərin sosial məsuliyyətinin artirilmasi istiqamətində
qanunvericiliyin təkmilləsdirilməsində, 17,4 faizi sirkətlərin sosial sərmayə qoyuluslarinin
stimullasdirilmasina xidmət edən vergi güzəstləri və digər vasitələrin tətbiqində, 17,4 faizi sirkətlərlə
vətəndas cəmiyyəti arasinda intensiv əlaqələrin formalasmasinda, 15,2 faizi sirkətlərin azad rəqabət
səraitində fəaliyyətinin təminatinda, 10,9 faizi isə vətəndas cəmiyyətinin gücləndirilməsində görür.(1)
Ölkəmizdə fəaliyyət göstərən xarici neft sirkətləri də QHT-lərlə əməkdasliq istiqamətində
müxtəlif proqramlara malikdir. Onlar sirasinda BP, Statoyl və Ekson sirkətləri seçilir. Belə ki, BP və
Statoyl sirkətləri sosial sərmayə və ekoloji sərmayə proqramlari çərçivəsində ətraf mühitə və icmalara
təsirin qiymətləndirilməsi, humanitar yardim (həssas qruplara, usaqlara və s.) proqramlari, Ekson isə daha
çox təhsil və maarifləndirmə proqramlari çərçivəsində müxtəlif QHT-lərlə əməkdasliq edir.
Biznes strukturlari ilə QHT-lərin əməkdasliginin digər istiqaməti biznesin sifarislərini onlar tərəfindən icra olunmasidir. Belə sifarisçilər adətən tədqiqat xarakterli olmaqla, bazarin konyunkturasinin öyrənilməsindən xərc-fayda təhlillərinin aparilmasina qədər olan müxtəlif sahələri əhatə edə bilər. Eyni zamanda, biznes və investisiya mühitinin öyrənilməsi, bu sahədə problemlərin həlli üçün vəkillik fəaliyyətinin qurulmasi da bizneslə QHT əməkdasligina daxil olan məsələlər sirasinda ola bilər.
Azərbaycan QHT-ləri ilə biznes strukturlar arasinda bu tip əməkdasliq praktikasi daha çox sahibkarliq Assosiasiyalarina məxsusdur.