R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

Vabo enteriti davrida ingichka ichak devorida b o sh lan gan seroz-gem orragik 
yallig'lanish m an zarasi kuzatiladi. Ichak shilliq p ard a si shishib, q o n ga to'lib tu ­
radi, qon quyilgan jo ylar paydo bo'ladi, sh ilim sh iq k o p ishlan ib ch iqadi (giper- 
sekretsiya). Vabo gastroenteritida jarayon m ed aga h am o'tib, m e’d a shilliq par- 
d asid a ham seroz-gem orragik gastrit m an zarasi avj olib b orad i. A lgid davrid a 
o’zgarish lar h am m adan ko'p ifodalangan bo'ladi. In gichka ichak shilliq parda- 
sidagi distrofik o‘zgarish lar kuchayib, epitelial hu jayralar vakuollan adi, m ik- 
rovorsinkalarini yo'qotadi, b ir qism i kochib tu sh ad i (d eskvam atsiya). Shilliq 
p ard a lim fotsitlar v a plazm atik hujayralar bilan infiltrlanadi. B em orlar ko'pincha 
kasallikning algid davrid a o'lib qoladi. O 'lganlarn in g ko'rinishi ju d a xarakterli 
bo'ladi. O d am ancha ozib, ayniqsa, lunjlari va ko'zlari ich-ichiga tortib, burni 
bilan engagi cho'chchayib chiqib qoladi. T ishlari qisilgan , qo rn i ichiga tortgan , 
m uskullarining konturlari ju d a bilinib turadigan bo'ladi, m u rd an in g h am m a 
m uskullari y o go ch d ay qotib qoladi. Shunga ko'ra o'lgan kish ining ja sad i ju d a 
kuchli, m uskullari b a q u w a t o d am ja sad ig a o'xshaydi (g lad iator vaziyati). Turli 
toqim alar ko’zdan kechirilgan ida u larn ing suvi qochib, b ad an terisi, ayniqsa 
qo‘l barm o qlari terisi qu ru q, ajin b osgan bo'ladi (kirchi ayol qo'li). B arm oqlar 
bukilgan bo'lib akusher qo'liga o'xshab ketadigan h o latda turadi, m uskullar q at­
tiq v a qoraygan bo'ladi. Seroz pardalar q u ru q bo'lib, so v u n su rib qo'yilgandek 
sirg'anchiq sh ilim shiqsim on yup qa karash bilan qoplan ad i, bu p ard alarga qo'l 
urilsa, o'sha sh ilim shiq ingichka iplar ko'rinishida cho'zilib chiqaveradi.
Vabo bilan og'rigan kasalda seroz bo'shliqlardagi suyuqlik, qon, quyuqlashib 
qoladi (an gidrem iya), p eriferik qo n d agi eritrotsitlar so n in in g ko'payib qolishi 
(polisitem iya bo'lishi) ham shundan d arak beradi.
K asallik jarayon i avj olib borgan i sayin ichakdag.' p atologoan atom ik 
o'zgarishlar zo'rayib b o rad i. Ichak ju d a d am bo'lib, devori sh ish ? d iv a q o n ga to'lib 
turadi, ko'pincha qon talashlar ham paydo bo'ladi. Ichak follikulyar apparati sh i­
shib chiqadi. Ichak shilliq p ard asid a karashlar ham p ayd o bo'ladi (vabo-dizin- 
teritik jarayon ), shilliq pardanin g b u rm alar u ch idagi qism i safro bilan bo'yalib 
qoladi.
Ichak suyuqligi ju d a ko'payib, guruch qayn atm asi ко‘rinish iga kirib qoladi, 
uning rangi oq ish yoki g o sh t seli ran gida bo'ladi. A xlatn in g ran gi o'chadi. M ik ­
roskop bilan tekshirib ko'rilganida ichak suyuqligida ko'chib tushgan b ir talay 
epitelial hujayralar, sh ilim shiq va g ‘ij-g‘ij vibrion lar topiladi. Ichak shilliq p ar­
dasid a vorsinkalar va Liberkyun bezlari epiteliysining ko'plab deskvam atsiyaga 
uchragani ko'zga tashlanadi. Epitelial qo plam d an m ah ru m bo'lgan vorsinkalar 
gullab bo'lgan m o m aq ay m o q o‘t bosh ch asiga o'xshab ketadi.
Patologoanatom ik tekshirish m ah alida topiladigan b o sh q a o'zgarishlar ju m - 
lasidan quyidagilarni aytib o'tish kerak: 1) o‘t p u fagi an ch a kengayib, shilliq p ar­
dasid a kataral o'zgarishlar boshlanadi. O't suyuqligi tin iq va och rangli bo'lib qo-

---

ladi (« o q sa fro »); 2) sfinkterlar falajga uchraydi (an u sdan ikkita b arm o q bem alol 
o'tadigan bo'lib qo lad i); 3) b o sh m iya v a orqa m iya n erv hujayralarida distrofik, 
n ekrobiotik o'zgarishlar paydo bo'ladi; 4) yurakn ing nerv tugun lariga shish kelib, 
u larg a qon quyiladi va dezintegratsiya boshlanadi; yurak ilvillab qolad i; 5) nek­
rotik nefroz kuzatiladi, bu yrak shishib, qonga to'lgan bo'ladi, p aren xim asi k ap ­
su la tagid an do'm payib chiqib turad i; 6) taloq kichrayib, kapsulasi bujm ayib q o ­
ladi, bu n arsa su v yo'qolganini, y an i q o n m assasi kam ayib qolganligini ko‘rsatadi. 
T alo q m arkaziy arteriyalari gom ogen lash ib, endoteliysi deskvam atsiyaga u ch ra­
gan bo'ladi; 7) o'pkaning rangi ochib, quruqshab turadi, ba’zan u n d a qon qu yi­
lib qo lgan jo ylar bo'ladi. B ron xopn evm on iya boshlanib, ekssu datda vibrionlar 
topilishi m u m kin . B u n d a fibrin k am m iq d o rd a topiladi, tom irlar devoriga fibrin 
sin gigan bo'ladi. Epiteliy n ekrozga uchrab, ko'chib tushadi.
K lin ik m a n z a r a si. K lin ik jih atd an olgan da vab o ju d a o'tkir gastroenterit 
sim p tom lari bilan ta’riflanadi. To'xtovsiz ich ketishi boshlanib, b em or qusave- 
radi, q o rin d a o g'riq paydo bo'ladi. B u hodisalardan keyin ko'p o'tm ay kollaps 
b osh lan ad i: bad an terisi ko'kim tir ran gga kirib, turgori yoqolib, ilvillab qoladi. 
H arorat pasayib, 35°S gach a tu sh adi (kasallikn in g algid, yan i sovuq davri degan 
n om sh un dan olingan). B em orn in g ko'zlari ich-ichiga tortib, talvasalar boshla- 
nadi. K asallik n in g algid dav rid a ba’zan kollaps m an zarasi ustun turadi, gastroen- 
teritnin g tash q i ko'rinishlari esa bo'lm aydi.
V abo aso ratlari spetsifik v a n osp etsifik asoratlarga bo'linadi. Spetsifik aso rat­
lari ju m lasig a vabo tifoidi v a v ab o d an keyin boshlanadigan urem iya kiradi. Vabo 
tifoidi ho zir vibrion larn in g takror yuqish iga javo ban ro'y beradigan giperergik 
reaktsiya deb hisoblanadi. H arorat 4 0 ° gacha ko'tarilib, bem or isitm alayotgan 
yoki k o m a holatiga tushgan k asalga o'xshab qoladi. A sosiy p atologoanatom ik 
o'zgarishlar yo'g'on ichakda bo'ladi, u n d a difteritik yallig'lanish bosh lan adi 
(difteritik kolit). Taloq h am kattalash ib, p ulpasi giperplaziyaga u chragani holda 
u n d a infarktlar ro'y beradi. Jigarda bo'laklar orasid agi tom irlar trom boziga alo­
q ad o r n ekroz o'choqlari paydo bo'ladi. Buyrakda yarim o'tkir ekstrakapillar glo- 
m eru lonefrit v a nekrotik nefroz m an zarasi kuzatiladiki, shu n arsa vab o tifoidida 
ko'riladigan urem iyaga olib keladi. Ikkinchi asorat paydo bo'lishi — vabodan
keyin u rem iya boshlanish i b u yraklarn in g po'stloq m o d d asid a infarktga o'xshash 
b ir talay nekrozlar paydo bo'lishiga bog'liq.
V abon in g n ospetsifik aso ratlarid an pnevm oniya, ab tse sslar, flegm ona, sara- 
m as, sepsisn i aytib o'tish kerak. V abo bilan og'rigan kasallar o‘lim ining sababi 
suvsizlanish , kom a, urem iya, intoksikatsiyadir.
T O U N