R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik



Yüklə 12,15 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə50/240
tarix11.11.2023
ölçüsü12,15 Mb.
#131960
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   ...   240
Patologik-anatomiya.-Darslik.-1-Qism

day tirik jon zot um rining m u qarrar nihoyasidir.
Sabablariga qarab o'lim ning uch turi tafovut qilinadi:
1) tabiiy o lim ;
2) zorak i o lim ;
3) kasallik sabab b o lg a n o lim .
T abiiy o‘lim inson u m rin in g m uqarrar yetib k eladigan xotim asi b o lib h i­
soblanadi va od atd a ju d a keksa yoshdagi kishilarda ko'riladi. B unday o lim n in g
sababi organizm toqim alarin in g tabiiy ravishda eskirib, funktsiyasining asta- 
sekin so n ib borishi, y an i organizm nin g qarishidir. B iologiyada yuzaga kelgan 
yangi yon alish — gerontologiya keksayish, qarish hodisalarin i o rgan ish bilan 
sh ugu llan adi. K eksalikda uchraydigan kasalliklarni o 'rgan ish geriatriya deb ata- 
ladigan fan vazifasi qatoriga kiradi.
Tabiiy o lim har qaiay ancha kam uchraydi, od am k o p in ch a kasalliklardan 
yoki qanday bo'lm asin biror xil zo'rlik (avtom obil halokati, su iq asd va b osh qalar) 
tufayli o lib ketadi. M an a sh unday zorak i olim ni su d tibbiyoti tekshiradi.
K a sa llik lar sa b a b li b o 'la d ig a n o lim p atologik anatom iya tom onidan
o'rganiladigan h o d isa b o lib , p atologik jarayonlar m ah alida organ izm da b o sh la­
n adigan, hayot bilan sig'ish a olm aydigan o'zgarishlar n atijasida ro'y beradi.


K asalliklar tufayli ro‘y beradigan o lim , odatda, asta-sekin keladi va hayotiy 
fun ktsiyalarn in g birin-ketin so'nib borish i bilan birga dav om etadi. O dam bazan, 
bu n d ay qaragan da, so p p a-so g ‘ yurgan m ahalida o lib qoladi, — to'satdan o'lish 
deb sh un i aytiladi. O rgan va to'qim alar hayot faoliyatining asta-sekin so‘nib b o ­
rish m exan izm in i, b u n in g sabablarini tanatologiya deb atalad igan fan organadi.
O d am d a o lim a w a lo n afas va qon aylanishining to‘xtab qolishiga bog'liqdir. 
O lim n in g aso san ikki b osqich i tafovut qilinadi: klinik olim va biologik yoki chin 
o‘lim.
K lin ik o 'lim n afas va qon aylanishi to'xtab qolgan idan keyin bir necha 
m in utgach a (8 m in utgach a) davom etib boradigan, o lish ho disasin i hali qay- 
tarsa bo'ladigan bosqichidir. U n in g qaytuvchanligi aso san bo sh m iya neyronlari - 
n in g gipo ktsiyadan n e c h o g lik k o p yoki kam zararlangan iga b o g liq . K linik o lim
oldidan pred agon al holat b o lib o'tadi (arterial b osim asta-sekin pasayib borib, 
o d am n in g es-h ushi v a m iyasining elektr faolligi so'na b oshlaydi, yurak ishining 
m aro m i o'zgarib, yurak to'xtab h am qolad i — asistoliya ro'y beradi). Bunday h o­
lat jo n taslim qilish, y an i o lim talvasasi, agoniya holatiga o'tadi, agoniya holati 
organ izm reaktiv v a m oslashtiruvch i funktsiyalarining so'nggi ko'rinishi b o lib
hisoblanadi.
B iologik o lim — hujayra v a to'qim alardagi barcha liziologik jarayonlarning 
qaytm aydigan b o lib , b ad ar to'xtab qolishidir. B unda jonlantirish, y a n i reani- 
m atsiya m aq sad id a ko'riladigan chora-tadbirlar nafsiz, beh ud a b o lib qolaveradi. 
Shuni aytib ketish kerakki, biologik o lim a w a lo m arkaziy n erv sistem asining 
o'lim idir, chunki u gipoksiyaga h am m adan ko'ra ko'proq sezgir b o lad i. Yurak 
ancha kech o la d i, shunga ko'ra o lim d a n keyin, hattoki 20 so atd an so'ng jasad- 
dan ajratib olinsa ham , sun iy sh aroitlarda u o'z faoliyatini tiklab, asliga keltirishi 
m um kin. Biriktiruvchi to'qim a h am m adan keyin halok b o lad i.
Biologik o'lim boshlanganini ko'rsatadigan aniq-tayin ishonchli alom atlar 
o'limdan keyin boshlanadigan o'zgarishlardir. Bular h ar xil m u dd atlard a paydo 
b o la d i, sh u m u n o sabat bilan ular shartli ravishda ikki gu ru h ga bo'linadi: I. Er­
tangi, ilk o'zgarishlar — 1) m u rd a sovishi, 2) m urda d o g la r i, 3) m urda qotishi,
4) qo n n in g qayta taqsim lanishi, 5) m u rd a qurishi, 6) autoliz. II. Kechki alom at­
lar — m u rd an in g aynab, yem irilishiga olib boradigan transform ativ o'zgarishlar 
(autoliz, chirish).

Yüklə 12,15 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   ...   240




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin