R. I. Isroilov t f. d., professor, tta normal va patologik fiziologiya, patologik

M etaplaziya — hujayralar anom al proliferatsiyasining bir shakli bolib, и bir 
turdagi yetilgan va tabaqalashib bolgan hujayralar o'rniga xu dd i shundayyetilgan 
va tabaqalashgan boshqa turdagi hujayralar paydo bo'lishi bilan tariflan ad i (m a ­
salan, silin drsim on epiteliyning ko'p qavatli yassi epiteliyga aylanishi, biriktiruv­
chi to'qima o'rnida suyak to'qim asi paydo bo'lishi sh ular ju m lasid an d ir).
B unday m etaplaziya, od atd a, biror to'qima, m asalan , n afas yo'li epiteliysi u zo q 
vaqt tasirlanib turganida kuzatiladi (chunonchi, su ru n kali yallig'lanish jarayoni 
m ah alida, hilpillovchi epiteliyning ju d a sezgir va o'ta n ozik bo'ladigan hujayra­
lari o'rniga ko'p qavatli yassi epiteliy hujayralari p ayd o bo'ladi). Bu xildagi m eta­
plaziya atrofdagi m uhitning zararli ta’siriga (m asalan , chekishga) qarshi yuzaga 
chiqadigan adaptiv yoki him oya reaksiyasidir deb hisoblan adi. Shilliq pardalar 
epitelial qoplam asin in g har jo y har joyida o'choqli qayta qurilishi vitam in A 
yetishm ovchiligining asosiy belgisidir. Bunday h o d isa silin drsim on epiteliyning 
m etaplaziyaga u chrab m uguzlashadigan ko'p qavatli yassi epiteliyga aylanib q o li­
shi bilan ifodalanadi. Ayni vaqtda n afas yo'llari (burun, bu ru n n in g qo'shim cha 
bo'shliqlari, kekirdak, bronxlar), buyrak, ko'z pardalari, qovuq, bach adon , qin, 
p rostata bezi epiteliysi m etaplaziyaga uchrab, m u gu zlan ib boradi.

---

Epitelial qoplam h ujayralarigin a em as, balki zararlangan hollarda biriktiruv­
chi to q im a ham m etaplaziyaga uchrashi m um kin. M asalan , qovuq geliyneon 
lazerdan zararlangan idan keyin devorid a regeneratsiya davom etayotgan m a­
h ald a suyak p lastin kalari p ayd o bo‘lgan hollar tasvirlangan.
Epiteliy m etaplaziyasinin g biriktiruvchi to‘qim a m etaplaziyasidan farq qilib, 
tabiatan qaytar bo'lishini aytib o‘tish kerak. Epiteliy m etaplaziyasida ikki xil 
o'zgarishlar ro'y berishi m um kin. B u ozgarish larn in g birinchi xilida silindrsi- 
m o n epiteliy o'rniga p ayd o b o lg a n k o p qavatli yassi epiteliy tuzilishi jihatidan 
n orm al epiteliydan hech farq qilm aydi. O zgarish larn in g ikkinchi xilida m eta­
p laziyaga uchragan epiteliy hujayralari kattaligi jihatidan h ar xil b o la d i, ularning 
yadrolari kattaligi va xro m atin in in g m iqd ori jihatidan bir-biridan farq qiladi. 
A tipik m etaplaziya deb an a shuni aytiladi. M etaplaziyaning bu turi rak paydo 
qiladigan m an ba paydo qilishi m u m kin. M asalan, chekish bron xlar epiteliysi 
m etaplaziyaga uchrab, keyinchalik o'pkada bronxial rak paydo b o lish iga yo‘1 
ochishi aniqlangan.
D ISP L A Z IY A
D isplaziya ham tabiatan o sm a hisoblanm aydigan, qaytar proliferativ jaray o n ­
lar ju m lasig a kiradi. Lekin d isplaziya m ah alida m orfologik anaplaziya alom atlari 
p ayd o b o lad i. D isplaziya ak sari epiteliyda kuzatiladi. D isplaziyaning xarakterli 
belgilari hujayralar polim orfizm i, nainki bazal qavatda, balki butun epiteliy qa- 
vatidagi hujayralarda bir talay m itozlar paydo bolishidir. B u n arsa shunga olib 
keladiki, ep iderm isn in g yuza qatlam lari epiderm is bazal hujayralariga oxsh ab
ketadigan hujayralardan iborat b o lib qoladi. D isplaziyaning aso siy sabablari 
toq im an in g su ru n k asiga ta’sirlanishi va surunkali yalliglanish idir. D isplaziya 
bach ad on b o y n i, n afas yo'llari, o g ‘iz bosh lig'i, qovuqda kuzatiladi.
B ronx epiteliysi displaziyasi ak sari kashandalarda boshlanadi. D isplaziya 
aslid a qaytar jarayon b o lib , organ izm n in g idora etuvchi m exanizm lari nazorati 
o stid a turadi. D isplaziya b o sh lan ish iga olib kelgan sabablar b artaraf etiladigan 
b o lsa , bu proliferativ jarayon qaytib, epiteliyning o datdagi tuzilishi asliga keladi.
B iroq sh unday bo'lsada, epitelial hujayralar, xu su san , bron xlar va bachadon 
bo'yni epiteliysi hujayralari m align izatsiyaga uchrashi m um kin. Bu narsa, afti* 
dan , m itoz y o li b ilan b o lin ay o tgan hujayralarning displaziya m ah alida m utatsi- 
yalarga birm uncha m oyil b o lish ig a b o g liq . Shuning n atijasida organizm nin g 
nazorati ostidan chiqib ketadigan va o sm a paydo bo'lishini boshlab beradigan 
abberrant hujayralar paydo b o lad i.
D isp lastik jarayon lar n e c h o g lik ifodalangan iga qarab uch bosqich ga: sust,