SeyiD ƏHMƏd mahmudi /j

POLEMİKA VƏ TƏDQİQAT 
Müəllimin istiqamətləndirməsi ilə, ümumiyyətlə varlıqların mütləq məhvini 
təsəvvür etməyin mümkünlüyünü araşdırın.

---

81 
ON ÜÇÜNCÜ DƏRS 
BUDDİZM (1) 
BUDDA 
On birinci dərsin girişində qeyd olunduğu kimi, hind-brahman cəmiyyətində 
brahmanların iki ideoloji-konseptual prinsipi tənqid və e'tirazla qarşılanırdı. İki 
prinsipdən biri karma və samsara, yaxud tənasüxdən ibarətdir ki, əhalinin ağrılı 
reaksiyasına səbəb olmuşdu. Bu əqidəyə görə, insanlar davamlı doğumlar və 
ölümlərdə əzab-əziyyətlərə, müsibətlərə dözməli idilər. Digəri isə kasta sinfi 
quruluşu və brahmanların daimi hökmranlığı idi. Caynizm və buddizm bu iki 
prinsipə reaksiya və mübarizə qismində formalaşmışdır. Bu iki ayin bir çox 
cəhətlərdən bir-birinə oxşar və yaxındır. Geniş yayıla və inkişaf edə bilməyən 
caynizmdən fərqli olaraq, buddizm daha artıq ardıcıl toplamaq yolunda uğur 
qazanmışdır. Bu din çox sür'ətlə Hindistan sərhədlərini aşmış və bu gün 
Hindistandan tutmuş Monqolustan, Çin, Yaponiya və Myanmar (Birma), Tailand, 
Kamboca və s. ölkələrdə yüz milyonlarla ardıcıla malikdir. 
Bu dərs buddizm ayininin banisi olan Buddanın həyatı, zühuru və meydana gəlməsi 
barədədir. Gələn dərslərdə isə buddizmin ideoloji və əxlaqi prinsipləri 
araşdırılacaqdır. 
Buddanın əsl adı Siddharhta, sülaləsinin adı isə Qautamadır. O, təqribən miladdan 
560 il öncə Hindistanın Benares şəhəri yaxınlığında anadan olmuşdur. Onun atası 
kşatrya təbəqəsindən idi və sakya qəbiləsinin əmiri sayılırdı. Deyilənlərə görə 
Siddharhta onun yeganə oğlu idi və buna görə də əmirlik vəzifəsini özündən sonra 
ona tapşırmaq istəyirdi. Bu məqsədlə onu dünyaya gəldiyi ilk çağlardan tam 
firavanlıq, asayiş və rifahda böyüyüb boya-başa çatması üçün dövrünün ən təcrübəli 
tərbiyəçilərinin nəzarəti altında saxlamışdır. Onun çoxsaylı dayələri olmuşdur. 16 
yaşında olanda atası onun üçün 3 cah-cəlallı qəsr tikdirdi; O, hər fəsli onların birində 
keçirirdi. 19 yaşında ikən qonşu əyalətlərin şahzadələrindən biri ilə ailə qurdu və bir 
övladı dünyaya gəldi. Deyilənə görə, Siddharhta gənclik çağlarında bir gün 
əylənmək üçün qəsrdən kənara çıxan zaman dörd gözlənilməz mənzərə ona böyük 
tə'sir etmişdir: əsasına söykənən əldən düşmüş bir qoca, ağrının şiddətindən qovrulan 
əlacsız xəstə kişi - ətrafındakılar nə ona kömək edə bilir, nə də ağrılarını azaltmaq 
üçün bir iş görə bilirdilər, üfunətli iyinin hamıya əziyyət verdiyi cənazə və bir küncdə 
tam arxayınlıqla oturan, üzündə heç bir iztirab və təşviş hissi görünməyən zahid. 
Siddharhta həmin zahidlə söhbət üçün əyləşmiş, sakitlik, əminliyin yalnız insanın 
xəstəlik, qocalıq və ölümdən xilas ola biləcəyi halda mümkün olduğunu öyrənmişdir. 

---

82 
Həmin dövrə qədər firavan, sakit və sağlam həyat sürən, heç bir əzab-əziyyət və 
məşəqqət görməyən, əzabın dadını dadmayan şahzadə bu səhnələri gördükdə 
həyatda yeni-yeni reallıqları, varlıq aləminin yeni-yeni təsvirləri gözü önündə 
canlanmışdır. O, artıq başa düşmüşdür ki, həyat əzab-əziyyətlərlə qarışmışdır; 
cavanlığın, şadlığın sonu qocalıq və ölümdür; yalnız zahidlik və təfəkkürlə bu qədər 
əzab-əziyyətlərdən xilas olmaq mümkündür. Bu zaman onda dərin psixoloji 
dəyişikliklər baş vermişdir. O, ailəsi və övladından, taxt-tacından və imarətdən əl 
çəkib zahidlik və rahiblik yolunu seçmək qərarına gəlmişdir. Buna görə də başını 
qırxmış, rahiblərə məxsus olan paltar geyinmişdir. Qədim hind kitablarından birində 
Buddadan belə nəql olunur: “ - Qara saçlarıma dən düşmədiyi gənclik dövrümün