Sh. Sh. Shodmonov
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 2 - P u l n azariyasi
1 7 q o nunl bilan m etall pul muomalasi qonunlarining farqiga bormaydi. Y uqoridagi nazariyalarni umumlashtirgan holda shuni aytish mumkinki, pul tovar ishlab chiqarish va ayirboshlashning rivojlanishi bilan vujudga kelgan. Yuqorida keltirilgan nazariyalarning kamchiliklarini qisqa qilib tushuntiradigan bo‘lsak, pulning alohida tovar sifatidagi mohiyatini hech bir nazariya to‘g‘ri va batafsil yoritmaganligini ta’kidlab ko'rsatish mumkin. Natijada metallistlar pulning nima uchun qimmatbaho boylik ekanligini, uning tub negizida nima yotishini tushunib yetishmagan, pulning mohiyatini yuzaki namoyon bo'lish shakllarida ko'rishgan. Nominalistlar bo‘lsa, qog'oz pullarni inkor etmagani holda nima uchun ularning qim m atli ekanligini izohlab bera olm adilar, u lar ham metallistlar kabi pulni yuzaki tushunib, davlat tomonidan chiqarilgan pul faqat shartli belgi va hisob birliklarinigina ifodalaydi, deb ko'rsa- tishadi. Yuqorida ko'rsatganimizdek, klassiklar ham pulning alohida tovar ekanligini va boshqa tovarlardan uning ana shu maxsus xususiyati ajratib turishini tushuntirib bera olmadi. Hozirgi davrda, shu kunlarda ham oltin pul mazmuni bilan qog'oz pul mazmunini bir xil deb qarovchilar juda ko'pdir. Yuqoridagi nazariyalarni umumlashtirgan holda pulni alohida tovar bo'lib, boshqa barcha tovarlarning qiymatini ifodalaydigan umumiy ekvivalent sifatida xizmat qiladi, deb ta’riflash mumkin. U boshqa tovarlar kabi ikki tomonlama xususiyatga ega: bir tomondan, umuman tovar sifatida boshqa tovarlar singari qiymatga ega bo'lsa, ikkinchi tomondan, iste’mol qiymatiga ega, uning iste’mol qiymati umumiy ekvivalent sifatida boshqa istalgan tovarga almashuvchanligidir. Bu pul-tovarning umumiy iste’mol qiymatidir. Demak, pul tovar sifatida qiymatga ega bo'ladi, alohida tovar sifatida esa qiymatning bevosita umumiy shakli hisoblanadi. Bu pulning boshqa hech qaysi tovarda bo'lmagan bevosita almashuvchanlik xossasini ko'rsatadi. Yuqoridagi nazariyalar pulning ana shu xossasini tushunib yetmaydi. Tovarlar olamining tovarlar va pullarga ajralishida iste’mol qiymati hamda qiymat o'rtasidagi ichki ziddiyat yuzaga chiqadi. Barcha tovarlarni iste’mol qiymati sifatida chiqsalar, pul esa ularning qiymatini ifodalovchi vosita sifatida ko'rinadi. O'zining qiymatini ifodalash uchun har bir tovar oldindan pulga aylanishi kerak. Faqat pulga aylangan tovargina iste’mol qiymati bilan bir qatorda qiymatga ham ega bo'ladi. Pul doimo abstrakt, ijtimoiy mehnatning o'lchovi sifatida namoyon bo'ladi. Oltin bilan qoplangan xususiy aniq mehnat bir vaqtning o'zida 18 / abstrakt ijtimoiy mehnatning ham bevosita qoplanishini bildiradi. Har bir tovar-xususiy m ehnat mahsuli bo‘lib, u pulga ayirboshlangach, Ijtimoiy tan olinadi. P U1 yordamida tovarda mujassamlashgan ijtimoiy mehnat hisobga olinadi. Pul doimo qiymatning umumiy ekvivalent qutbida qiymat о ‘Ichovi sifatida chiqsa, barcha tovarlar doimo nisbiy shaklda boiadi. Shu o‘rinda ta ’kidlash lozimki, mana shu har ikki qiymat shakllari o ‘rtasida mutanosiblikni ta’minlash orqali pul barqaror ligini ta’minlash mumkin. Fikrimizcha, shu yerdan pulning ijtimoiy- iqtisodiy munosabat ifodasi tarzidagi mohiyati kelib chiqadi. Tovarlar qiymati bilan muomaladagi pul miqdori o ‘rtasida mutanosiblik ta ’min- lansa, makroiqtisodiy barqarorlikka ham erishiladi, deb o ‘ylaymiz. D e mak, pulning o ‘zi mohiyat jihatdan jamiyatning iqtisodiy ahvolini ifodalaydi. Uning holatiga qarab jamiyatga baho berish mumkin. G ‘arb mamlakatlari iqtisodchilarining yirik nazariy muammolari — pulning tabiati va funksiyalari; uning kengaytirilgan takror ishlab chi qarish modellaridagi o'rni; pulning foiz me’yori, inflatsiya va iqtisodiy o'sish dinamikasi bilan aloqasi; pul-kredit siyosatining samaradorligi sohasidagi tadqiqotlari bozor islohotlarini amalga oshirishda M DH mamlakatlari uchun katta qiziqish uyg‘otadi. Pul jarayonlarining g‘arb olimlariga xos bo‘lgan eng yangi talqinlari, original tadqiqot usullari bilan tanishish Respublikamiz — 0 ‘zbekistonda o‘tish davrida ham, uzoq kelajakda ham umumiqtisodiy va pul-kredit siyosati vazifalari va usullarini nazariy fikrlashga xizmat qiladi. Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|