qog‘oz p u l qancha miqdorda chiqarilmasin, unda belgilangan qiymat miqdori muomala uchun zarur bo(lgan oltin pul miqdorining qiymatiga teng bo‘ladi; —
qog‘oz pulning har birligida belgilangan qiymat miqdori muomala uchun zarur bo‘lgan oltin pu l qiymatining muomalaga chiqarilgan qog‘oz p u l miqdori nisbatiga mos keladi. Qog‘oz pul tizimi amal qilib turgan davrdan buyon o ‘tgan real
iqtisodiy hayot shuni ko'rsatadiki, oltin pul muomaladan chiqarilgan
va qog‘oz pullarning oltin pul bilan aloqasini yo‘qotishga rasman urinil-
gan bo‘lsada, uning nominal qiymat belgisi sifatidagi harakatida oltin
pul bilan bo'lgan aloqasi hozirgacha obyektiv ravishda saqlanib qolgan.
Faqat u modiflkatsiyalashib, murakkablashib bormoqdaki, natijada uni
mantiqiy mushohada qilish orqali tushunish ancha qiyinlashadi. Shuning
uchun ham qog‘oz pullar har bir davlatning maxsus qonuni bilan
muomalaga chiqariladi. Bu qonunda pulning belgisi, birliklari, miqyoslari
va chet el valutalari bilan rasmiy almashuv tartibi o‘rnatiladi. Ammo
uning qiymat belgisi sifatida qancha qiymatga ega ekanligini hech
qanday davlat qonuni bilan o‘rnatib bo‘lmaydi, u faqat obyektiv iqtisodiy
qonun — pul muomalasi qonuni asosida o‘rnatiladi va amal qiladi1.
Milliy iqtisodiyotda davlat tijorat banklari va boshqa moliyaviy
muassasalarning majburiyatlari pul sifatida foydalanadi. Pul operatsiya-
larining asosiy ko'pchilik qismi naqd pulsiz, cheklar va unga teng-
lashtirilgan moliyaviy aktivlar yordamida amalga oshiriladi. Shu sababli
muomalada b o ig an pul miqdorini hisoblash uchun
M { ...Mn pul
agregatlari yoki tarkibiy qismi tushunchasidan foydalaniladi. Barcha
pul agregatlari yig‘indisi yalpi pul massasi yoki yalpi pul taklifmi tashkil
qiladi.
Respublikamizda umumiy pul miqdori quyidagi (tarkib)lar asosida
hisoblanadi:
