Shaxs va jamiyat
Yüklə 1,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
| «Sivilizatsiya»
atamasi u Ch i n Ch i Bo‘ l i m SivilizATSiYAlAR – iJTimoiY-mAdAniY JARAYon vi B o B. JAmiYAT vA SivilizATSiYA 24-§. Sivilizatsiyaning boshlanishi va tadriji hozirgi vaqtda insoniyat jamiyat va uning tarixini sivilizatsiyaviy jarayonlar, ularning turli ko‘rinishlari va bosqichlari sifatida qarash ilmda yetakchi o‘rinni egallaydi. Jumladan: Birinchidan, uning fan tarixida 250 yildan beri davom etib kelayotgan jiddiy an’analari mavjud. Ikkinchidan, davrimizning barcha murakkabliklarini asosiy jihatlariga ko‘ra sivilizatsiyaviylik yondashuvi bilan xiyla keng tushuntirish mumkin. Uchinchidan, sobiq sotsialistik hamdo‘stlik deb atalgan tuzilmalar, shu jumladan, sobiq Sovet davlatida fikr-o‘yning hukmdori bo‘lib, o‘zining yaroqsizligini to‘la ko‘rsatgan bo‘lsa-da, lekin hozircha batamom bartaraf etilmagan ijtimoiy-iqtisodiy formatsiyalar to‘g‘risidagi markscha-lenincha dogmaning ijtimoiy-gnoseologik jihatdan ham umrini yashab bo‘lganligini tasdiqlaydi. lotincha «civilis» so‘zidan olingan bo‘lib, shahar, shahar jamoasi, fuqaro, davlat, fuqaroviylikka, davlatchilikka oid juda ko‘p ma’nolarni bildiradigan bu atamani birinchi marta fransuz mutafakkiri mirabo 1757-yilda bosilib chiqqan «Kishilarning do‘sti yoki aholi to‘g‘risidagi risola» kitobida qo‘llagan. shotlandiyalik a.Fergyusonning 1767-yilda nashr qilingan «Fuqaroviy jamiyat tarixi tajribasi» asari nomida ham ushbu atama ishlatilgan. Ma’rifatchilik davri (XVIII asr) faylasuflari tomonidan «sivi- lizatsiya» atamasi yevropaliklar jamiyatining ma’rifatsiz «varvar»- lardan ustunligini ko‘rsatadigan, aql-idrok va adolatga asoslangan uchinchi bo‘lim. Sivilizatsiyalar – ijtimoiy-madaniy jarayon www.ziyouz.com kutubxonasi 103 borliqning muhim tomonlari va holatlarini ifodalash ma’nosida qo‘llangan. keyinroq bu so‘zni T. Jufrua (Fransiya) har bir xalqning etnografik qiyofasini ifodalaydigan ma’noda ishlatgan. haqiqatan ham buyuk geografik kashfiyotlar va sayohatlar natijasida to‘plangan boy tarixiy-elshunoslik materiallarini izohlash zaruriyati, o‘z navbatida, har bir xalqning o‘ziga xos sivilizatsiyasi mavjudligi haqidagi qarashlarni maydonga keltiradi. ayni vaqtda, nisbatan tezroq muomalaga singib borayotgan «sivilizatsiya» atamasi turli ma’nolari ichida ko‘proq yevropotsentrizmni ifodalashi ko‘zga tashlanmoqda. xix asr boshlaridan yevropa ilmi doirasida sivilizatsiya va ijtimoiy taraqqiyot g‘oyalarini kun tartibiga qo‘yish orqali insoniyat o‘tmishi bosqichlarini ifodalashga harakat qilindi. buning natijasida tarixni haqqoniy yoki nohaqqoniy ko‘rinishida qarash ham maydonga keldi. keyinroq k.marks insoniyatning ilk tashkiliy ifodasi bo‘lgan ibtidoiy jamoadan keyingi davrni ham haqiqiy tarix emas, insoniyatning haqiqiy tarixi sotsializmdan boshlandi, deb da’vo qilganida ayni shu pozitsiyada turgan edi. amerikalik antropolog L. G. Morgan «qadimgi jamiyat» degan asarida sivi- lizatsiyaning insoniyat o‘tmishini xuddi A.Fergyuson kitoblarida yoritilganidek, yovvoyilik va varvarlik bosqichlaridan keyingi tarixini ifodalash uchun qo‘lladi. ayni shu ma’noda sivilizatsiyani hozirgi amerikalik olim A. Tofler va boshqa ko‘pgina olimlar ham qo‘llamoqda. shuningdek, «sivilizatsiya» atamasini ijtimoiy-madaniy hodisa sifatida u yoki bu mintaqa yoki etnos rivojlanishi darajasining ifodasi ko‘rinishida (ingliz-sakson tafakkuri doirasida Arnold Toynbi va boshqalar), hatto madaniyatning yakuni tarzida (Osvald shpengler) tushunganlar. tushunchaviy maqomiga ko‘ra sivilizatsiyada, birinchidan, jamiyatning taraqqiyotga o‘tishi ifodalanadi. ya’ni, insoniyatning qon-qardoshlikka asoslangan jamiyati o‘rnini kishilarning hududi etnik tamoyilda tashkil topgan ijtimoiy-madaniy umumiyligi egallaydi. bu umumiylikda, faqat o‘ziga xos qonuniyatlar belgilovchi o‘rin tutadi. ikkinchidan, bu tushunchada kishilik dunyosi harakatining muhim shartlaridan bo‘lgan mehnat taqsimotining tobora murakkablashib borishi, uning ketma-ket keladigan bosqichlarida insoniyat moddiy va ma’naviy boyligini tobora ko‘paytirish o‘z ifodasini topadi. Yüklə 1,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|