Shaxs va jamiyat

oktabr to‘ntarishi 
va uning halokatli 
oqibatlari
uchinchi bo‘lim. Sivilizatsiyalar – ijtimoiy-madaniy jarayon
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

149
qo‘l kuchi yordamida mutlaqo noinsoniy sharoitlarda qurilgan. 
magnitogorsk metallurgiya zavodi qurilishida ishlaganlardan 60 ming 
kishi turli kasalliklardan o‘lib ketgan. ular ichida «quloq» qilingan 
o‘zbeklar ham bo‘lgan.
ma’muriy-buyruqbozlik bilan barpo etilgan davlat totalitar tusda 
bo‘lib, fuqarolar erkinligi cheklangan, kishilar ishlab chiqarish 
sohasida ham, kundalik hayotda ham doimo qo‘rquv ostida bo‘ldilar.
lekin fashizmga qarshi urushda hadsiz-hisobsiz qurbonlar evaziga 
erishilgan g‘oliblik bilan yanada mustahkamlanganligiga qaramay, 
50–60-yillarda sovet davlatiga bo‘lgan e’tiqod darz keta boshladi. 
70–80-yillarda esa ziyolilar tuzumni tobora ko‘proq tanqid qila 
boshladilar, uning tuzatib bo‘lmaydigan jihatlarini ochiqdan ochiq 
ko‘rsatdilar (masalan, akademik saxarov va boshqalar). 
markaziy Osiyo xalqlari o‘zlarining xohish-irodalariga mutlaqo 
xilof holda bolsheviklarning bu halokatli eksperimenti obyekti 
bo‘ldi. mustamlakachilik birinchi davrida bo‘lganidek, bu hududning 
geosiyosiy o‘rni va ahamiyati v.leninning diqqat markazida edi.
shunga ko‘ra turkistonliklarning milliy davlat istiqloli yo‘lidagi 
barcha harakatlari shafqatsiz bostirildi. masalan, 1917-yil 26–27- 
noyabrda ko‘pchiligini jadidlar tashkil etgan siyosiy kuchlar 
tomonidan barcha demokratik tamoyillarga ko‘ra qo‘qon shahrida 
tuzilgan turkiston milliy-hududiy muxtoriyati ag‘darib tashlandi. 
hech qachon zamonaviy sivilizatsiya maqomida bo‘lmagan rus 
inqilobchilari, ayniqsa, bolsheviklar barcha vositalarni, hatto o‘zini 
turkiy xalqlarning ashaddiy dushmani hisoblab kelgan arman 
dashnoqlarini ham ishga solib Farg‘ona vodiysida qirg‘inbarotlik 
qildilar. holbuki lenin «millatlarning o‘z taqdirini o‘zi belgilashi, 
ularning g‘ayri millatlar jamoalaridan davlat bo‘lib ajralishi, o‘z 
mustaqil milliy davlatini tuzishi» mumkinligi to‘g‘risida yozgan edi.
sovet davlati «lenincha milliy siyosat» 
niqobida markaziy Osiyo xalqlarini bir-
biridan ajratib tashladi. bu ish barcha 
obyektiv omillarni nazar pisand qilmay 
amalga oshirildi.
lekin metropoliya va u yerdan markaziy Osiyoga yuborilgan 
bolshevik rahbarlar til va etnik o‘ziga xoslikni haddan tashqari 
bo‘rttirib, ataylab ularni hududiy ajralishga olib keldilar. ko‘pgina 
mahalliy ziyolilar va rahbarlar turkiy xalqlarni bo‘lib yubormaslik