T. C. ÇEvre ve şEHİRCİLİk bakanliği mekânsal Planlama Genel Müdürlüğü

2.BÖLÜM

3.BÖLÜM: MEKANSAL STRATEJİ PLANLAMASI ÖN TASLAK MODELLERİ / SEÇENEK 2

644 sayılı KHK ile mevzuatımıza yeni girmiş olan ülke ve bölge mekânsal strateji planlarının; araştırma ve inceleme ve geliştirme raporlarını; ülke düzeyinde Kalkınma Planları ve Bölgesel Gelişme Ulusal Strateji çalışmaları, bölge düzeyinde ise Bölge Kalkınma İdareleri tarafından hazırlanan araştırma ve eylem planlama çalışmaları ile Kalkınma Ajansları tarafından hazırlanan Bölgesel Gelişme Plan çalışmaları oluşturacaktır. Bu planlara mekânsal boyutun entegre edilmesi ve bu düzeylerin gerektirdiği gösterim teknikleriyle paftalara işlenmesi ise Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca yapılacaktır.

Aşağıda bu sürecin ayrıntılı açıklaması yer almaktadır.

3.1KALKINMA PLANLARININ HAZIRLANMA SÜRECİ:

Kalkınma Planı Türkiye’nin ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda bütüncül bir yaklaşımla gerçekleştireceği dönüşümleri ortaya koyan temel politika dokümanıdır.

Bu kapsamda Dokuzuncu Kalkınma Planı “İstikrar içinde büyüyen, gelirini daha adil paylaşan, küresel ölçekte rekabet gücüne sahip, bilgi toplumuna dönüşen, AB’ye üyelik için uyum sürecini tamamlamış bir Türkiye” vizyonu ve Uzun Vadeli Strateji (2001-2023) çerçevesinde hazırlanmıştır.
Kalkınma Planları ülkenin uzun vadede ve 5 yıllık dönemler için ekonomik, sosyal ve mekânsal gelişimine yönelik genel politikaları, öncelikleri tanımlamakta ve bu politikaları gerçekleştirmek için gerekli yatırım ve diğer yasal ve yönetsel düzenlemeleri belirtmektedir. Kalkınma Bakamlığı tarafından hazırlanan Yıllık Programlar ise öngörülen politikaları hayata geçirmek için gerekli projeleri ve diğer düzenlemeleri ve bu proje ve düzenlemeleri yapmakla sorumlu olan kuruluşları tanımlamaktadır. Yıllık Programlar yine yıllık olarak hazırlanan Yatırım Bütçelerini belirleyen ana dokümanlardır.
Kalkınma Planı, Kalkınma Bakanlığının koordinasyonunda tüm kamu kurum ve kuruluşlarının katkılarıyla hazırlanmakta ve Planın hazırlanmasında katılımcılığa özen gösterilmektedir. Bu amaçla, hazırlık çalışmaları başlatılan Onuncu Kalkınma Planı çok geniş bir alan yelpazesine sahip 46 adet Özel İhtisas Komisyonu (ÖİK) ile 20 Çalışma Grubu oluşturulmuş, söz konusu komisyon ve çalışma gruplarına kamu kesimi, özel ve üniversite kesiminden çok sayıda uzman katılmıştır. Plan stratejisi ve metninin oluşturulmasında kurumsal birikimin yanı sıra ÖİK raporları ile kendi alanlarında temayüz etmiş uzman kişiler ve kamunun üst düzey yöneticileri ile yapılan istişare toplantılarının sonuçlarından da yararlanılmaktadır.

Şema : Kalkınma Planlarının Hazırlanma Süreci

ÖZEL İHTİSAS KOMİSYON ve ÇALIŞMA GRUPLARI RAPORLARI

YPK

TBMM

KALKINMA BAKANLIĞI
KALKINMA PLANI

(UZUN DÖNEMLİ STRATEJİLER)

SEKTÖR ANA PLANLARI, STRATEJİ BELGELERİ

Kalkınma planının uzun dönemli stratejilerinin mekânsal strateji planının ana strateji ve hedeflerine girdi sağlayacak biçimde kapsamının genişletilmesi gereği vardır.

Hazırlanan Kalkınma Planları Yüksek Planlama Kurulunda⁶ görüşülüp kabul edildikten sonra Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulmaktadır. Kalkınma planlarının onay mercii TBMM’dir.

3.2

3.3ÜLKE MEKÂNSAL STRATEJİ PLANLAMA SÜRECİ (ÜMSP)

BGUS İLE BÜTÜNLEŞİK ÜLKE MEKÂNSAL STRATEJİ PLANI

3.3.1TEMEL İLKELER

Ülke düzeyinde yapılacak mekânsal düzenlemelerin ülkenin doğal, ekolojik, kültürel varlıklarının korunması ve kaynaklarının sürdürülebilir gelişmesini sağlaması, ekonomik ve sosyal gelişmeyi sağlayacak altyapı, hizmet ve üretim faaliyetlerinin kentsel ve kırsal tüm yerleşmeleri kapsayacak şekilde kamu yararı, katılımcılık, saydamlık, sürdürülebilirlik, kaynak kullanımında etkinlik ve verimlilik temel ilkeleri doğrultusunda gerçekleştirilmesi

3.3.2ESASLAR

Ülke mekânsal gelişmesi ile ilgili önceliklerin Kalkınma Planı başta olmak üzere ulusal düzeyde belirlenen politika, strateji, plan ve programları gözeterek yerel dinamiklerin ve potansiyellerin temel alınması, mekânsal ve tematik odaklanmanın sağlanması, ulusal önceliklerle yerel öncelikler arasında tamamlayıcılık ve bütünsellik ilişkisinin kurulması

3.3.3AMAÇ

ÜMS Planının amacı; Ulus aşırı küresel ve bölgesel gelişmeleri de gözeterek ulusal düzeyde ulaşım, enerji ve lojistik, temel altyapı sistemlerinin oluşturulması; Ülkedeki kültürel miras, doğal varlıklar ve kaynaklar ile ekolojik sistemin koruma-kullanma dengesinin sürdürülebilir gelişme ilkeleri doğrultusunda sağlanması; Yenilikçi ve değişen koşullara uyum sağlayabilecek kapasiteye sahip bir ekonomik yapının oluşturulması için gerekli mekânsal düzenlemelerin yapılması; Ülke bütününde yaşam ve mekan kalitesinin geliştirilmesi; Belirli bir mekânsal kademelenme anlayışı içerisinde öncelikli gelişme odak ve koridorları ile farklı konularda uzmanlaşması öngörülen bölgelerin belirlenmesi; Ulusal yerleşme düzeninin çok merkezli, afet risklerini azaltan, kamu hizmetlerine en kolay şekilde ulaşılabilirliği sağlayan ve bölgeler arasında dengeli mekânsal gelişmeyi gözeterek kademelenmesinin sağlanması ve Kalkınma Planlarıyla uyumlu olarak bölgesel gelişme politikalarını, hedefleri, ilkeleri, stratejileri ve uygulama yaklaşımını belirleyen stratejilerin tanımlanmasıdır. Bu çerçevede ÜMS Planı, bölgesel gelişme açısından ulusal düzeyde eşgüdümü sağlayacak, uygulamayı yönlendirecek ve hazırlanacak bölge plan ve stratejilerine (İİB 1 ve 2 düzeyinde) genel bir çerçeve oluşturacaktır.

3.3.4TANIM

ÜMSP amacının gerçekleştirilmesi doğrultusunda; Ülkesel yerleşme düzeni ile bölgelerin gelişme odakları, koridorları ve uzmanlaşma alanlarına, ulaşım, enerji, ve lojistik temel altyapı sistemlerine, turizm, hizmetler, sanayi ve tarım sektörlerine ilişkin mekânsal karar ve yatırımların yer seçimi ve kaynak kullanımını yönlendiren, korunması gerekli doğal ekolojik alanlar ile çevresel açıdan hassas bölgeleri tanımlayan, uzun dönemli politika ve mekânsal stratejileri belirleyen; sektörel, tematik, mekânsal ana planları, strateji belgelerini ve alt ölçekli planlama çalışmalarını yönlendiren; ülkesel düzeyde uzun erimli mekânsal ve mekânsal olmayan eylem plan ve programlarını içeren rapor ve ekleriyle 1:1.000.000 ve üzeri ölçekte haritalar üzerinde çizimlerden ve gösterimlere ilişkin açıklama notlarından oluşan planlardır.

3.3.5KAPSAM

Ülke düzeyinde; yenilikçi ve değişen koşullara uyum sağlayabilecek kapasiteye sahip bir ekonomik yapının oluşturulması doğrultusunda bölgelerin gelişme politika, hedef, ilke ve stratejileri ile uygulama yaklaşımı, yerleşmeler sistemi, üretim ve hizmet sektörünün öncelikli gelişme odak ve koridorları, özel uzmanlaşma bölgeleri, ana altyapı sistemleri ile ulusal ve uluslar arası ulaşım odak ve güzergahları, limanlar, ulusal giriş kapıları, korunacak ve geliştirilecek orman ve tarım alanları, sakınım önlemleri alınacak risk bölgeleri ile doğal ve kültürel koruma alanlarını kapsar.

3.3.6KADEMELENMEDEKİ YERİ

Ülke MS Planları, Kalkınma Planı ile birlikte en üst kademe plandır. Bölge düzeyinde hazırlanacak planları yönlendirmektedir.

3.3.7HAZIRLIK AŞAMASI VE ONAY İŞLEMİ

ÜMSP 1. seçenekten farklı olarak BGUS çalışmalarını da içerecek biçimde hazırlanacaktır.

1. Bu Seçenekte ülke MSP çalışmalarını yürütmek üzere, “Ulusal ve Bölgesel Stratejiler Komitesi”nin kurulması öngörülmektedir. Başbakanlık Müsteşarının Başkanlığında ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Sekretaryasında Kalkınma Bakanlığı ile ilgili Bakanlıklar ve Kuruluşların Müsteşarlarının katıldığı (mevcut Bölgesel Gelişme Komitesi yerine geçecek) “Ulusal ve Bölgesel Stratejiler Komitesi” altında görev yapacak ve ilgili kurum ve kuruluşların planlama birimlerinin yetkililerinin de (geçici görevle) yer aldığı “MSP Teknik Birimi”, ÇŞB bünyesinde oluşturulacaktır.

2. MSP Teknik Birimi ÜMSP çalışmalarını, ilgili kurum ve kuruluşların (Kalkınma Bakanlığı; Gıda, Tarım ve Hayvancılık; Kültür ve Turizm; Bilim, Sanayi ve Teknoloji; Orman ve Su İşleri; Çevre ve Şehircilik; Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme v.d.) planlama birimlerinin yetkililerinden oluşan “Kamu Kurumsal Çalışma Grupları”na paralel olarak üniversite, meslek örgütleri, sivil toplum kuruluşların mekânsal strateji planlaması konularından yetkili temsilcilerinden oluşan "Özel Uzmanlık Çalışma Grupları”yla birlikte katılımcı bir süreçle TÜMVERİ sistemini de kullanarak analiz ve sentez çalışmalarını yürütecek ve ülke mekânsal strateji planına zemin oluşturan bir taslak hazırlayacaktır.

3. Ulusal ve Bölgesel Stratejiler Komitesi, MSP Teknik Birimince kendisine sunulan raporlar, senaryolar, öneriler ve Ülke Mekânsal Strateji Plan taslağını kurumlar arası uzlaşmacı bir anlayış içinde inceleyerek öngörülen kararları bir bütünlük içinde değerlendirecek ve Merkez Komitece uygun bulunan ÜMSP taslağına ilişkin çalışmaların tamamlanabilmesi için MSP Teknik Birimine iletilecektir.

4. “MSP Teknik Birimi”, Ulusal ve Bölgesel Stratejiler Komitesi’nin uygun bulduğu MSP taslağını uygun gösterim teknikleriyle tasarlayarak mekânsal strateji plan formatına dönüştürecek ve MSP Komitesine uygun görüş almak üzere sunacaktır.

5. Merkez Komitesince uygun görülen son ÜMSP taslağı BGYK’nın değerlendirmesine sunulacaktır. BGYK’nın kararıyla ÜMSP, TBMM’nin kabulüne sunulacaktır. TBMM’nce değişiklik istenmesi durumunda değişiklikler Teknik Birim tarafından Plan’da gerekli düzenlemeler yapılarak aynı süreç takip edilerek TBMM’ne sunulur.

6. TBMM’nce Cumhurbaşkanına gönderilecek olan ÜMSP Cumhurbaşkanının onayını takiben Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girecektir.

Şema : Ülke Mekansal Strateji Planlama Modeli
ÜLKE MEKÂNSAL STRATEJİ PLANI

ÜMSP
Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejileriyle bütünleşik

İBB (0, 1) lerin tamamı için yapılır
ÖLÇEK: 1:1.000.000 +
TBMM

BGYK
BÖLGESEL GELİŞME YÜKSEK KURULU

SEKTÖR ANA PLANLARI, STRATEJİ BELGELERİ, AB MEKÂNSAL DİREKTİFLERİ
“Kamu Kurumsal Çalışma Grupları”, “Özel Uzmanlık Çalışma Grupları” RAPORLARI
ÇŞB

MSB TEKNİK BİRİMİ

(KB VE İLGİLİ KURULUŞLARIN KATILIMIYLA)

“ULUSAL VE BÖLGESEL MEKÂNSAL STRATEJİLER KOMİTESİ”

BAŞBAKANLIK MÜSTEŞARININ BAŞKANLIĞINDA,

ÇŞB (Sekretarya) + KB VE İLGİLİ KURULUŞLAR

3.3.8KATILIMCI SÜREÇ

Ülke MSP hazırlık çalışmalarında, Kalkınma Planları hazırlık sürecinde olduğu gibi ÖİK modeline benzer biçimde "Özel Uzmanlık Çalışma Grupları" oluşturulacaktır. ÖUÇG (özel sektör, meslek örgütleri, sivil toplum kuruluşları, yerel yönetimler ve akademik kuruluşların yetkilendirilmiş temsilcileri) kamu sektörü dışındaki bilgi ve tecrübe birikimini katılımcı bir mekanizmayla plan hazırlık çalışmalarına dahil edecektir.

Ayrıca ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının (Kalkınma Bakanlığı; Gıda, Tarım ve Hayvancılık; Kültür ve Turizm; Bilim, Sanayi ve Teknoloji; Orman ve Su İşleri; Çevre ve Şehircilik; Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme v.d.) planlama birimlerinin yetkililerinin katılımıyla “Kamu Kurumları Çalışma Grupları” oluşturulacak ve kamuda hazırlanan sektörel, tematik ve alansal planlama çalışmaları ile strateji belgelerinin ÜMSP çalışmalarıyla bütünleştirilmesi sağlanacaktır.

3.3.9PLANLAMA DİLİ

Çok aktörlü, katılımcı, stratejik, vizyon-hedef odaklı, öncelikleri tanımlayan, sektörel-tematik-alansal planlarla bütünleşik, eşgüdümlü, çok yönlü, proaktif, esnek, zaman içinde küresel ve ulusal eğilimleri, değişimleri izleyen ve güncelleşen, doğal ve kültürel varlık ve kaynakların sürdürülebilirliği bağlamında, kamusal yararı esas alarak, büyümeyi yönlendiren bir plan dili geliştirilecektir.

3.3.10PLANLAMA KARARLARININ FORMATI

Mekânsal strateji planlarında planlama kararları eylem planı ve operasyonel program formatında verilmektedir. Eylem planları mekânsal ve mekânsal olmayan strateji kararlarının somutlaştırılması ve operasyonel hale getirilmesi amacıyla önemlidir. Eylem planlarında; hedef, strateji, eylem numarası ve adı, eylemin açıklanması, sorumlu ve ilişkili kuruluşların belirtilmesi, öncelik ve sürenin belirlenmesi ve finansmanın kaynağının tanımlanması öngörülmektedir.

Bu bağlamda; kararların plan üzerinde ve lejant tablosunda şematik olarak ve eylem planlarına referans veren notasyonlarla gösterilmesi, içeriğinin eylem plan ve programlarında açıklanması, plan kararlarının hangi kurumlarla, nasıl ve hangi araçlarla geliştirileceğinin ve uygulanacağının ayrıntılı olarak belirlenmesi, söz konusu yatırım kararlarının gerekli iç ve dış finansman kaynak ihtiyacının ortaya koyulması ve eylem planlarında Kalkınma Planı ve Yatırım Programı ile ilişki kurularak, öngörülen yatırımların ilgili kuruluşların stratejik plan, performans programı ve bütçelerinde zamanlama belirtilerek yer alması sağlanmalıdır.

3.3.11GÖSTERİM TEKNİKLERİ

Planlardaki gösterimler, 1:1.000.000 ve üzeri ölçekli haritalar üzerinde, mekânsal kararların soyut, grafik ve şematik biçimde ifadesini ve eylem planlarına referans veren notasyonlarını içerecektir.

3.3.12. UYGULAMA DÖNEMİ

ÜMSP, Kalkınma plan dönemleri (5 er yıllık) esas alınarak aşamalandırılan uzun erimli ( 20 yıl) stratejiler içeren mekânsal planlardır.

3.3.13PLANLAMA ARAÇLARI

Eylem Planında belirtilen projeler, farklı proje ve yatırım kararlarının uygulamaya aktarılması için mali (teşvik, hibe programları, vergi indirimi ve muafiyeti, kredi kolaylıkları, ayni ve nakdi yardım v.b.), teknik ( uzmanlaşmış yeni kentler, gelişme odakları ve koridorları, v.b.) ve yasal düzenlemeler (yeni uygulama araçlarına ilişkin yasal düzenlemeler, yeni kentler yasası, risklerin azaltılması ve sakınım planlamasını da içerecek biçimde mekânsal planlama ve şehircilik yasası, MSP eylem planlarında tanımlanan iş ve işlemlerin ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının stratejik plan ve bütçelerine girdi sağlaması için yasal düzenlemeler, Ülke MSP kararlarının Orta Vadeli Program, Yıllık Yatırım Programlarına girdi sağlaması için yasal düzenleme v.b.), ile uluslar arası anlaşmalar ve AB normları ve direktifleri ÜMSP'nin uygulama araçları olarak tanımlanabilir.

3.3.14KURUMSAL YAPISI

“Ulusal ve Bölgesel Stratejiler Komitesi” : Başbakanlık Müsteşarının Başkanlığında ve ilgili Bakanlık (Kalkınma; Çevre ve Şehircilik; Gıda, Tarım ve Hayvancılık; Kültür ve Turizm; Bilim, Sanayi ve Teknoloji; Orman ve Su İşleri; Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme v.d.) ve Müsteşarlarının katıldığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Sekretaryasında “Ulusal ve Bölgesel Stratejiler Komitesi” (mevcut Bölgesel Gelişme Komitesi yerine geçecek) oluşturulacaktır.

“MSP Teknik Birimi: ÇŞB bünyesinde kurulacak olan “MSP Teknik Birimi”, ÜMSP çalışmalarını katılımcı bir süreçle yürütecek ve Komite’ye sunulmak üzere ülke mekânsal strateji planına zemin oluşturacak (seçenekli) Plan taslağını hazırlayacaktır.

3.3.15İZLEME VE DEĞERLENDİRME SİSTEMİ VE PERFORMANS GÖSTERGELERİ

ÇŞB bünyesindeki MSP Teknik Birimi, Ülke MSP'de öngörülen düzenleme ve uygulamaları sürekli izleyecek ve değerlendirecektir. İzleme sürecinde ülkesel, bölgesel ve sektörel performans göstergeleri ve endekslerle kararların ne ölçüde gerçekleştiği yıllık dönemlerde değerlendirmeye alınacaktır. İzleme ve başarı ölçümü iki ana grupta yapılacaktır. Plana girdi sağlayan sektörel ve kurumsal strateji belgelerinin ve benzer dokümanların tamamlanması başarısının izlenmesi ve ölçülmesi ilk grubu oluşturacaktır. İkinci gruptaki izleme ve başarı ölçümü ise; planın çıktılarının ya da öngörülerinin gerçekleşme başarısının ölçülmesidir. Bunlar daha çok ülke mekânında öngörülen fiziki gelişmelerin başarı düzeyinin ölçülmesidir.

Belirlenen sorunlar ve seçenekli çözüm önerilerini içerecek biçimde hazırlanacak "izleme ve ilerleme raporu" Ülke MSP Komitesi"ne sunulacaktır.

Komite, izleme ve ilerleme raporu çerçevesinde ön eylemli (proaktif) bir planlama anlayışıyla gerektiğinde Ülke Mekânsal Strateji Planı gözden geçirilmesine ve güncellenmesine karar verebilecektir. İzleme sürecinde Plan'da öngörülen her bir mekânsal hedefe ulaşma düzeyi göstergelerde tanımlandığı üzere nesnel ölçütlerle, niteliksel ve niceliksel boyutlarıyla izlenmelidir. Plan kararlarıyla mali ve fiziki boyutlarıyla gerçekleşme oranı arasındaki fark değerlendirilmelidir. Alt ölçekli planların üst ölçekli Mekânsal Strateji Planlarına göre uyumlaştırma düzeyi izlenmeli ve gerekli tedbirler uygulama programını aksatmayacak biçimde alınmalıdır. Yaşam ve mekân kalitesi göstergeleri esas alınarak yerleşmeler için planlarla öngörülen iyileştirme kararlarını izleyecek ve gerekli tedbirlerin uygulama programını aksatmayacak biçimde alınmasını sağlayacaktır.

İzleme ve değerlendirme sisteminin sistematik bir şekilde işlemesinin sağlanması için süreç yönetimine ilişkin merkezi olarak izlenebilir kurumsal kaynak planlaması (IRP) ve gayri maddi kaynak yönetimi (IAM) yazılımlarından faydalanılarak özel bir izleme - değerlendirme yazılımı geliştirilebilir.