T. C. DİYanet iŞleri başkanliği eğİTİm hiZMETleri genel müDÜRLÜĞÜ Program Geliştirme Daire Başkanlığı

1. Hz. Peygamber Dönemi: Vahyin Nüzulü ve Tespiti

Kur’an bir seferde bütün olarak bir kitap şeklinde indirilmemiştir. Ayet veya ayetler halinde olaylar geliştikçe ve gerektikçe indirilmiştir. Böylece Kur’an'ın emirleri topluma yavaş yavaş yerleşmiştir. Bu durum Hz. Aişe tarafından şöyle dile getirilmiştir: "Kur’an vahyi önce cennet ve cehennemden bahseden kısa bir sure ile başladı. İnsanlar İslam'da toplanınca helaller ve haramlar indi. Şayet önce içki içmeyin diye emredilseydi, onlar içkiden asla vazgeçmeyiz derlerdi. Önce zina etmeyin hükmü inseydi, zinadan asla vazgeçmeyiz derlerdi."

Kur’an'ı Kerim'de de ayet indirilişinin amacı açıklanmaktadır: "Kur’an'ı insanlara ağır ağır okuman için bölüm bölüm ve gerektikçe indirdik.”

Başka bir ayette Kur’an'ın bu şekilde indirilmesini istismar eden müşriklere cevap olmak üzere Kur’an'ın bu şekilde indirilmesiyle onun Peygamber'in kalbine iyice yerleştirilmesinin amaçlandığı bildirilmektedir. (Furkan: 25/32).

Kur’an'ın parça parça indirilişinin sebeplerini şöyle özetlemek mümkündür: a)Toplumun vahye olan ilgisinin canlı tutulması,

b) Peygamber'in ve Müslümanların karşılaştıkları zorluklara karşı desteklenmesi,

c) Kolay ezberlenmesi,

d) Eğitim ve uygulama kolaylığının sağlanması,

e) Toplum hayatındaki önceliklerin dikkate alınması,

f) Vahye karşı düşmanlık besleyenlere zaman tanıyarak gönüllerinin kazanılması.

Kur’an'ın ilk inen ayetleri Alak suresinin ilk beş ayetidir. Bütün halinde ilk inen sure ise Fatiha suresidir. Medine'de ilk nazil olan sure Bakara suresidir. Son inen ayet hakkında tam bir ittifak yoktur. Bakara: 278, Nasr: 1-3 ve Maide: 3 gibi ayetlerin son inen ayetler olduğu söylenir.

Ayetlerin tertibi tevkîfîdir. Nazil olan her ayetin, hangi surenin neresine konulacağını Hz Peygamber bilir ve yazılmasını vahiy kâtiplerine emrederdi. Cebrail, ona vahiy geldikçe her ayetin yerini de söylemiştir. Ayetlerin sayısı 6236'dır. Bu konudaki farklı görüşler, ayetlerin başlangıç ve bitiş yerlerindeki farklı görüşlere ve besmelenin her surenin başında o sureye ait bir ayet sayılıp sayılmadığına dayanır.

Ayetlerin son kelimesine, kendisinden sonra gelen ayeti evvelkinden ayırdığı için fasıla denmiştir.

Surelerin tertibi konusunda İslam bilginleri arasında bir ihtilaf vardır. Suyuti’nin de içinde yer aldığı alimlerin bir kısmına göre, surelerin tertibi tevkifidir. Diğerlerine göre ise bir kısmı tevkifi olmakla birlikte çoğunlukla ictihadidir. Sahabenin elindeki nüshaların farklı tertibte olmaları bunun en önemli delilidir.

Sureler uzunluklarına göre de tasnif edilirler. Fatiha'dan sonra gelen yedi uzun sureye "es-Seb'u't-Tıval" denir. Ayetleri yüzden fazla veya buna yakın olan surelere "el-Miûn", ayetleri yüzden az olan surelere "el-Mesanî", daha sonra kısa ve besmeleli fasılalar çok olan sureler vardır ki bunlara da "el-Mufassal" denir. El-Mufasal da "et-Tıval" (uzun), "el-Evsat" (orta), "el-Kısar" (kısa) diye üç bölüme ayrılır.

Kur’ân’ın tespiti, yani cem’i hususuna geçmeden önce cem’ kavramı üzerinde kısaca durmak yerinde olacaktır. Cem’, sözlükte, bir şeyin kısımlarını birbirine yaklaştırmak ve katmak suretiyle bir araya getirmek, toplamak ve biriktirmek demektir. Kavram olarak ise, Kur’ân’ı sayfalar halinde veya bir mushafta derlemek yahut ezberlemek suretiyle bir araya getirmek şeklinde tanımlanabilir.

Hâfız ile cem’in ism’i faili olan câmi kelimeleri arasında İslam müellifleri yakın bir ilişki kurarak âdeta birbirinin yerlerine kullanmışlardır. Kur’ân-ı Kerim nazil oldukça onu cem’ etmeye gayret eden sahabe, aynı zamanda onu ezberliyordu. Bu da o dönem içerisinde tabiî bir durum arzetmekteydi.