T. C. DİYanet iŞleri başkanliği eğİTİm hiZMETleri genel müDÜRLÜĞÜ Program Geliştirme Daire Başkanlığı

1.2. Kur’an’ın Yazılması Şeklinde Cem’i

Hz. Peygamber sahabeyi Kur’ân’ı ezberlemeye teşvik etmekle kalmamış, aynı zamanda Kur’ân’ın gelecek kuşaklara sağlam bir şekilde aktarılmasını temin için yazılmasını da emretmiştir. Bu konudaki hadislerden birkaçı şunlardır:

1. “Benden Kur’ân’dan başka bir şey yazmayınız. Kim benden Kur’ân dışında bir şey yazmışsa onu hemen imha etsin”.

2. Başka bir rivayette ise “Hz. Peygamber (sav), kendisine bir vahiy geldiğinde kâtiplerinden birini çağırıp ona ‘Bu âyetleri, falan âyetleri içine alan sureye koy (yaz)’ dediği nakledilmiştir.

3. Berâ b. Âzib şöyle nakleder: ‘لايستوى القاعدون’ ayeti nazil olunca Rasulullah: ‘Bana falanı çağırın’ dedi. Çağrılan kişi (Zeyd b. Sabit) mürekkep, kalem ve üzerine yazı yazılacak malzeme ile geldiğinde Hz. Peygamber ona ‘لايستوى القاعدون’ âyetini yaz’ dedi.

Yukarıda zikredilen rivayetler gösteriyor ki Allah Rasulü, kendisine gelen her Kur’ân ayetini yalnızca ezberletmekle yetinmemiş, ayrıca yazıyla da kayıt altına alınmasını sağlamıştır. İşte Kur’ân-ı Kerim, Hz. Peygamber ve onun ashabının üstün gayretlerinden büyük bir pâye elde etmiştir. Ancak onların bu hizmetleri sadece Kur’ân’ın ezberlenmesi ile sınırlı kalmamış, aynı zamanda onun yazı ile tespit edilmesinde de kendini göstermiştir. Ancak bu faaliyet, kendi dönemlerinde yazı araç ve gereçlerinin imkanları ölçüsünde gerçekleşmiştir.

Bizzat Kur’ân-ı Kerim, kendisinin yazılı bir kitap olduğunu ifade eder: “Muhakkak bu Kur’ân, elbette çek şerefli bir Kur’ân’dır, masûn ve mahfuz bir kitapta (yazılı)dır. Ona tam bir surette temizlenmiş olanlardan başkası el süremez”. Diğer bir âyetten öğrendiğimize göre itirazcılar şöyle dediler: “Bu âyetler, onun başkasına yazdırıp da, kendisine sabah-akşam okunmakta olan, evvelkilere ait masallardır”.

Bu âyetler, Kur’ân-ı Kerim’in, Medine’ye hicretten önce, o zamana kadar inen kısmın yazılı olduğunun canlı birer şahididir. Fakat Hz. Peygamber’in gelen vahyi yazdırmaya ne zamandan itibaren başladığı kesin olarak bilinmiyor. Peygamberliğinin henüz beşinci yılında, hicretten sekiz yıl önce bu konudan bahsediliyor. Hz. Ömer, müslüman olmadan önce kız kardeşi ve eniştesi arasında cerayan eden vakıa bize bu hususta bir fikir verebilir. Bilindiği gibi o anda Hz. Ömer’in kız kardeşinin elinde Kur’ân-ı Kerim’in yirminci suresi olan Tâhâ suresi yazılı olarak bulunuyordu. Unutulmamalıdır ki, Hz. Peygamber’e gelen ilk vahiy ve ilk direktif, insan bilgisinin ve ilmin en büyük ve ehemmiyetli bir vasıtası olan kalemin övgüsü ile ilgilidir.

Hz. Peygamber, gelen âyetleri vahiy kâtiplerine yazdırdıktan sonra, kontrol amacıyla kâtibe yazdığını okumasını söylüyordu. Bundan başka, inen ayetleri müminlerin yanında da tekrar okuyordu.

Yine şunu da belirtmekte fayda vardır ki, Hz. Peygamber gelen vahyi yazmaları için sahabeden bazılarını kâtip olarak görevlendirmişti. Kur’ân’dan herhangi bir sure veya âyet nazil olduğunda, kitabetin hıfza katkı yapması ve Allah’ın kitabının tespit ve korunmasındaki titizlik ve ehemmiyeti göstermesi için bu kâtiplere yazmalarını emrederdi. Bunlar sahabenin önde gelenleri idiler. Aralarında Hz. Ebû Bekr, Ömer, Osman, Ali, Muaviye, Ebân b. Saîd, Hâlid b. Velîd, Ubeyy b. Ka’b, Zeyd b. Sâbit, Sâbit b. Kays var idi. Rasulullah (sav) kâtiplere surede yazılması gereken yeri söyler, onlar da gelen yeni âyetleri hurma ağacı yapraklarına (usubu’n-nahl), ince beyaz taşlara (lihâf), kumaş ya da bez parçalarına (rikâ’) ve işlenmemiş derilere (kıta’u’l-edîm) yazarlardı. Bunlardan başka sahabeden, Arapların süregelen âdetlerine göre hafızasına güvenerek âyetleri yazmayıp sadece ezberlemekle yetinenler de vardı. Kısacası Kur’ân’ın tamamı Hz. Peygamber zamanında yazı ile tespit edilmişti.