TariH 10 ders notlari üNİTE: yerleşme ve devletleşme sürecinde selçuklu tüRKİyesi

1-DİRLİK:

• 
  Gelirleri devlet hizmetleri veya atlı asker (tımarlı sipahi- cebeli) yetiştirmek şartıyla, komutanlara ve yüksek devlet memurlarına dağıtılan topraklardır.
  
• 
  Gelirlerine göre Has, Zeamet ve Tımar olmak üzere üç bölüme ayrılır.
  

A)HAS:

• 
  Yıllık geliri 100 bin akçeden fazla olan topraklardır.
  
• 
  Padişah ve ailesine, şehzadelere, divan üyelerine beylerbeyi ve sancak beylerine verilirdi.
  
• 
  Gelirinin her 5.000 akçesi için Cebelü denilen bir atlı asker beslemek zorundaydılar.
  

B)ZEAMET:

• 
  Yıllık geliri 20 bin akçe ile 100 bin akçe arasında olan topraklardır.
  
• 
  Orta dereceli devlet memurlarına verilirdi.
  
• 
  Zeamet sahibi her 5.000 akçe için bir cebelü beslemek zorundadır.
  

C)TIMAR:

• 
  Yıllık geliri 0- 20 bin akçe arasında olan topraklardır.
  
• 
  Savaşlarda yararlılık gösteren sipahilere verilirdi.
  
• 
  Tımar sahibi Kılıç hakkı olarak 3.000 akçe alır, bunun dışında aldığı her 3.000 akçe için bir cebelü beslemek zorundadır.
  

NOT: Tımar sistemi uygulanan eyaletlerde yapılan sayımlara “tahrir” adı verilir ve Tahrir Defterlerine kaydedilirdi.

• 
  Devlet tımar sistemi ile üretimde devamlılık sağlarken, verginin tahsilini, memurların maaşlarının ödenmesini, çiftçinin ihtiyaçlarının karşılanmasını ve arazilerin korunmasını sağlamakla beraber herhangi bir harcama yapmadan güçlü bir orduya sahip olmaktadır.
  
• 
  Toprağını 3 yıl üst üste ekmeyen çiftçiden arazi geri alınır ayrıca çiftçiden ceza olarak Çiftbozan vergisi alınırdı.
  
• 
  Sefere katılmayan sipahilerin dirlikleri ellerinden alınır, idam dahil çeşitli cezalara çarptırılırlardı.
  
• 
  Osmanlının asıl gücünü oluşturan Tımarlı sipahilerden başka eyalet askeri statüsünde akıncılar, deliler, yörükler, beşliler, yayalar, müsellemler gibi yardımcı kuvvetler vardı.
  

2-VAKIF ARAZİ:

• 
  Bu topraklardan alınan vergiler cami, medrese, imarethane, hastane, kervansaray ve köprü gibi dini, eğitim-öğretim ve sosyal kuruluşlara ayrılırdı.
  
• 
  Satılamaz, devredilemezlerdi.
  
• 
  Vakıf; kişilerin kendilerine ait menkul, gayrimenkul mallarını veya paralarını toplum yararına oluşturulacak eğitim, din, sağlık, bayındırlık gibi sosyal ve kültürel alanlarda daimî kamu hizmeti verecek kuruluşlara bağışlaması veya oluşturmasıdır.
  
• 
  Hizmet verilen alanların önemi nedeniyle padişahlar, hanedan üyeleri, üst düzey yöneticileri ve varlıklı kişiler
  

vakıflar kurmuşlardır. Kurulan vakıflar çok çeşitli alanlarda hizmet vermektedir. Osmanlı Devleti’nde vakıflardan şu önemli alanlarda yararlanılmıştır :

– Osmanlı Devleti sınırları içinde uygulanan iskân faaliyetlerinde,
– Yerleşim yerlerinin sosyo – kültürel ihtiyaçlarının karşılanmasında,
– Yolların, han, kervansaray gibi binaların yapım ve işletiminde,
– Halkın sağlık, eğitim ve öğretim alanlarındaki ihtiyaçlarının karşılanmasında,
– İhtiyacı olan tüccarlara vakıflarda biriken paradan kredi kullandırılarak ticaretin desteklenmesinde etkili olmuşlardı.
3-MÜLK ARAZİ:

• 
  Devlet hizmetinde ve askeri alanda üstün başarı gösteren kimselere devletin bağışladığı topraklardır.
  
• 
  Bunlar satılıp, miras bırakılabilir veya vakfedilebilirdi.
  

4-OCAKLIK: Geliri kale muhafızları ve tersane giderlerine ayrılan topraklardır.

5-YURTLUK: Sınır boylarındaki topraklar olup bu amaçla Türkmen boylarına verilirlerdi.

6-MUKATAA: Geliri doğrudan doğruya veya mültezimler aracılığı ile devlet hazinesine giren topraklardır.

7-PAŞMAKLIK ARAZİ: vergi gelirleri padişahların kızları ve ailelerine bırakılan topraklardır.
ÇİFTHANE SİSTEMİ

• 
  Osmanlı Devleti toprak üzerinde feodal yapıların oluşmasını istemiş; bu amaçla köylü bir aileye bir çift öküzün işleyebileceği
  

kadar miri araziyi kiraya vermiştir.

• 
  Çift denilen bu arazı 50 ile 150 dönüm arasında değişiyordu.
  
• 
  Tahrir defterlerine kaydedilen araziyi kiralayan çiftçiler “çift resmi” adında vergi ödemişlerdir.
  
• 
  3 yıl üst üste toprağı ekmeyen yada başka yere göç eden, başka işle uğraşan çiftçi “çift bozan” vergisi ödemekle yükümlüydü.
  

3. 
   LONCA TEŞKİLATI
   

Lonca Teşkilatı, Osmanlı’da esnafların birlik ve beraberlik içinde ticaretlerini yapmalarını sağlayan, devletle koordineli çalışmayı benimseyen ve yeni kurulan iş sahalarının denetimini sağlayan bir yapıdır. Bu yapıda esnaflar şeyh, kethüda seçerek kendilerini diplomatik olarak temsil ederler.

Lonca Teşkilatı’nın görevleri ve özellikleri şöyledir:

1. 
   Teşkilatı meydana getiren ticari üyeleri denetlemektir.
   
2. 
   Ticareti düzenli hale getirmektir.
   
3. 
   Üretim, verim ve tüketimi denetim altında tutmaktır.
   
4. 
   Esnafların birbiriyle olan anlaşmaları sağlamak ve anlaşmazlıkları gidermektir.
   
5. 
   Teşkilat, merkezi idare ile halk arasında bir köprü oluşturur.
   
6. 
   Vergi denetimlerini kethüda ya da lonca şeyhleri yapmıştır.
   
7. 
   Şer’i hukuk düzenlemelerini kadı üstlenmiştir.
   
8. 
   Teşkilatın özelliği her esnaf grubunun bulunmasıdır.
   
9. 
   Teşkilata bir şeyh seçilir ve temsil etme hakkı ona verilir.
   
10. 
    Teşkilat, devletin muhatap aldığı bir organdır.
    

• 
  Osmanlı’da ticaretin gelişmesi, üretimin arttırılması, kalitenin korunması, verimin üst seviyeye çıkarılması ve tüketimin ithalat ve ihracat boyutunda devam etmesi için kurulan teşkilatlardan biri olma özelliği taşıyan yapı Lonca Teşkilatı’dır. Böylece ticari kaygılar ve vergi düzenlemeleri sistematik bir şekilde düzene girmiştir.
  

KAVRAMLAR:

Surname :

Surre Alayı :

Paşmaklık :

KAZANIM SORULARI

1. Osmanlı’da, millet sözü neyi ifade eder?

2. Osmanlıların, Anadolu’daki Rum köylerini fethinden sonra buradaki insanların yaşamında ne gibi değişimler görülmüştür?

3. Osmanlı Devleti’nde kılık kıyafet kültürünün oluşmasında etkili olan unsurlar nelerdir?

4. Osmanlı’da şehir halkının bir araya gelmesine vesile olan etkinlikler nelerdir?

5. Osmanlı Devleti için çifthane sisteminin faydaları nelerdir?

6. Loncaların kurmuş olduğu sandıkların faydaları nelerdir?

7. Osmanlı Devleti’nde vakıfların toplumsal hayat içerisindeki faydaları nelerdir?

8. Fatih Sultan Mehmet’in, Bosnalılara tanıdığı haklar nelerdir?

9. Fatih’in, Bosnalılara karşı yasakladığı onur kırıcı hareketler neler olabilir?

10. Fatih’in hem fetihten önce kaçanların hem de yabancıların ülkeye gelmesini istemesindeki sebepler neler olabilir?

11. Seyyah-ı âlem ne demektir?

12. Evliya Çelebi seyahatnamesinde Osmanlı belgelerinin bile veremediği hangi bilgileri vermiş olabilir?

13. Siz bir şehri anlatacak olsanız, o şehrin hangi özelliklerinden bahsederdiniz?

TEST 6

1. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nin uyguladığı millet sistemi ile ilgili doğru bir ifade değildir?

A) Avrupa tipi milliyetçiliği esas almaz.

B) Dinî aidiyeti ifade eder.

C) Bugünkü ulus anlamında kullanılabilir.

D) Bu sistem içinde yer alan kişiler azınlık olarak görülemez.

E) Her millet kendi içinde bazı uygulamalarda serbesttir.

2. Osmanlı Devleti’nin bir şehri fethettiği zaman aşağıdakilerden hangisini yaptığı söylenemez?

A) Merkez kiliseyi camiye çevirir.

B) Kadı ve subaşı tayin eder.

C) Bölgedeki gayrimüslimleri başka yere iskân eder.

D) O bölgeye Türk ve Müslüman yerleştirmek için çalışmalar yapar.

E) Arazileri ve kişileri kayıt altına alır.

3. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nin vakıfları desteklemesinin nedenlerinden biri değildir?

A) Köy ve şehirlerin imar edilmesine yaptığı katkı

B) Dinî hizmetlerin sürdürülmesine yardımcı olması

C) Sosyo-ekonomik hayatın canlanmasındaki rolü

D) Toprağın işlenmesinde sağladığı kolaylık

E) Yatırımlar konusunda hazinenin yükünü azaltması

4. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nde fiyatları denetim altında tutmak amacıyla başvurulan uygulamadır?

A) Narh B) Gedik C) Lonca D) Kethüda E) Vakıf

10.10.2018

SELAMİ YILMAZ