Tefsir ekolleri I. Cİlt ilk Müfessirler, Rivayet Ekolü, Rivayet Tefsirleri

^{عن رجل عن ابن ابی عمیر رفعه فی قوله غَيرِ المَغضُوبِ عَلَيهِمْ و غَيرِ الضَّالِّينَ و هکذا نزلت}

(Tefsiru’l-Ayyaşi, c. 1, s. 24, hadis 28).

1386


^{عن سعد ان بن مسلم عن بعض اصحابه عن ابی عبدالله علیه السلام فی قوله ذَلِكَ الْكِتَابُ لاَ رَيْبَ فِيهِ قال کتاب علی لا ریب فیه}

(Tefsiru’l-Ayyaşi, c. 1, s. 25 ve 26).

1387Bkz: Tefsiru’l-Ayyaşi, c. 1, s. 53 ve 54, hadis 75.

1388Bkz: A.g.e., s. 54 ve 55, hadis 76.

1389Uydurma olduğu ve kabul edilmesizin imkansızlığı Dürrü’l-Mensur tefsiri incelenirken açıklanacaktır.

1390Bkz: Tefsiru’l-Ayyaşi, c. 2, s. 173, hadis 17.

1391Mesela Hamd suresinde son iki ayetin izahında sadece bir hadis nakledilmiş;
“^{الصِّرَاطَ المُستَقِيمَ}” din ile, “^{الَّذِينَ أَنعَمتَ عَلَيهِمْ} ” ise gazaba uğramayacakları ve sapkın olmadıkları için Hazret-i Emirulmüminin’in (selamullahi aleyhi) Şiileriyle tefsir edilmiştir. Bakara suresinde 39 hadis nakledilmiştir. İlk hadis
“^{وَبَشِّرِ الَّذِين آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ}” ayetinin (Bakara 25) zeylinde İbn Abbas’tan şöyle nakledilmiştir: “^{نزلت فی علی و حمزة و عبیدة بن الحارث بن عبد المطلب}” Aynı ayetin altında ikinci hadis ise yukarıdaki cümleyi Hazret-i Emirulmüminin ve ondan sonraki Vasiler ve onların Şiileri olarak tefsir etmiştir. (Bkz: Kufi, Furat b. İbrahim, Tefsiru Furat el-Kufi, s. 51, 52, 53, 54)

139289 hadis İbn Abbas’tan (mesela 4, 9, 11, 20, 21, 22, 31, 32, 39, 42, 43, 50. hadisler gibi), 30 hadis Zeyd’den (mesela 131, 162, 178, 188, 194, 228, 229, 253, 254, 255, 259, 260, 268, 289, 314, 331, 332, 333, 371, 386, 432, 464, 473, 479, 512, 533, 534, 536, 573, 620, hadisler gibi) ve 79 hadis kırktan fazla diğer kişilerden nakledilmiştir. Mesela 212, 363, 428, 429, 508, 631 ve 729 numaralı hadisler Süddi’den, 58, 353, 674 ve 759 numaralı hadisler Ebuzer’den, 152, 153, 226 numaralı hadisler Muhammed b. Kaab Kurazi’den, 21, 211 ve 437 numaralı hadisler İbn Sirin’den vs. nakledilmiştir.

1393Bkz: Tefsiru’l-Kummi, c. 2, s. 332, Kaf suresi tefsiri, s. 437 Mutaffifin suresi tefsiri.

1394Bkz: Saduk, Muhammed b. Ali, Emaliyy-i Saduk, meclis 26, hadis 8.

1395Üstadi şöyle buyurmuştur: “İbn Tavus, Kitabu’l-Yakin’de Saduk’un telifi olan ama elimizde bulunmayan Kitabu Ahbari’z-Zehra Selamullahi Aleyha’dan bir rivayeti Furat b. İbrahim’den nakletmiştir. Yine beşinci yüzyıl ulemasından Ebu Abdullah Muhammed b. Ali Alevi Şeceri’nin telifi olan Fadlu Ziyareti’l-Huseyn, Aleyhisselam kitabında Furat’ın tefsirinden on bir konu nakledildiği söylenmiştir.” (Bkz: Üstadi, Rıza, Aşinayi ba Tefasir-i Kur’an-i Mecid ve Müfessiran, s. 28 ve 29) Muvahhidi Muhib de şöyle buyurmuştur: “Abdullah b. Muhammed b. Ali b. Hasan, Alevi (vefatı 445) Fadlu Ziyareti’l-Huseyn, Aleyhisselam kitabında (Menşur Mektebeti Ayetillahi’l-Mer’aşi el-Necefi, 1403 hicri, s. 49, 64, 68, 74, 77, 78, 91, 93 vs.) Muhammed b. Ahmed b. Velid vasıtasıyla ondan (Furat) hadis nakletmiştir.” (Bkz: Muvahhidi Muhib, Abdullah, Ayine-i Pejuheş, ardışık sayı 6 (ikinci üç aylık sayı-Çev.), s. 36)

1396Örnek olarak bkz: Şevahidu’t-Tenzil, 92, 164, 195, 447 vs. numaralı hadisler.

1397Örnek olarak bkz: Şevahidu’t-Tenzil, 57, 215, 262, 345, 355, 356, 359, 360, 371, 384, 388, 394 vs. numaralı hadisler.

1398Örnek olarak, Şevahidu’t-Tenzil’in 57 numaralı hadisi Tefsiru Furat’ta (s. 248) 336 numaralı hadis olarak yeralmaktadır. Şevahid’in 92 numaralı hadisi Furat’ın 302 numaralı hadisi (s. 225), Şevahid’in 164 numaraıl hadisi Furat’ın 50 numaralı hadisi (s. 76) ve sırasıyla 195. hadis 99. hadiste, 215. hadis 126. hadiste, 262. hadis 171. hadiste, 345. hadis 217. hadiste, 355. hadis 221. hadiste, 356. hadis 222. hadiste, 359. hadis 228. hadiste, 360. hadis 229. hadiste, 371. hadis 236. hadiste, 384. hadis 239. hadiste, 388. hadis 251. hadiste, 394. hadis 263. hadiste, 447. hadis 307. hadiste vs.

1399Örnek olarak bkz: Vesailu’ş-Şia, c. 4, s. 467, bab 19, hadis 17; c. 6, s. 274, bab 12, hadis 7; c. 7, s. 328, bab 14, hadis 13; c. 12, s. 108, bab 25, hadis 8; c. 18, s. 40, bab 6, hadis 50.

1400Bkz: Biharu’l-Envar, c. 15, s. 8, hadis 8, s. 6, hadisler 5 ve 6; c. 24, s. 32, hadisler 6 ve 7, s. 281, 2 numaralı hadisin zeyli, s. 282, 4 numaralı hadisin zeyli; c. 25, s. 2, hadis 4; c. 26, s. 63, hadisler 146, 147, s. 254, hadis 29, s. 255, hadis 30, s. 256, hadis 31, s. 278, hadis 20, s. 293, hadis 53.

1401Bkz: Mir’atu’l-Envar (ikinci makalenin üçüncü mukaddimesi) s. 84 ve 85, “emanet” kelimesinin zeyli; s. 92, “beyt” kelimesinin zeyli; s. 116, “cebel” kelimesinin zeyli; s. 129, “hak” kelimesinin zeyli; s. 165, “rahm” kelimesinin zeyli.

1402Bkz: Nuri, Mirza Hüseyin, Müstedreku’l-Vesail, yeni baskı, c. 1, s. 169, bab 27, hadis 275; c. 2, s. 39, bab 37, hadis 1351; c. 3, s. 14, bab 2, hadis 2895; c. 4, s. 70, bab 37, hadis 4188; c. 5, s. 238, bab 35, hadis 5771; c. 6, s. 277, bab 3, hadis 6842; c. 7, s. 302, bab 4, hadis 8270 ve yaklaşık 25 diğer yer.

1403Bkz: Faslu’l-Hitab, bab 1, delil 11, hadisler 245 ve 246, delil 12, A’raf suresi, hadisler 6, 7, 8, 9; Hicr suresi, hadisler 11 ve 12, Furkan suresi, hadisler 5 ve 6, Ahzab suresi, hadis 7.

1404El-Zeria, c. 4, s. 299.

1405Tefsiru Furat el-Kufi, s. 19-22.

1406Bkz: A.g.e., s. 22.

1407Bkz: A.g.e., s. 5.

1408Örnek olarak, ilk kırk hadis şu ravilerden nakledilmiştir: Muhammed b. Said b. Rahim Hemedani, Muhammed b. İsa b. Zekeriya, Ahmed b. Hasan b. İsmail b. Sabih, Hasan b. Ali b. Hasan, Ahmed b. Musa, Kasım b. Cemal, Hasan b. Ali b. Haşim, Cafer b. Ali b. Nuceyh, Cafer b. Abdullah, Ubeyd b. Kesir, Hüseyin b. Hakem, Cafer b. Muhammed Fezari, Ali b. Hamdun, Ahmed b. Salih Hemedani, Muhammed b. Kasım b. Ubeyd ve Ahmed b. İsa b. Harun el-İcli, Muhammed b. Ali, Hüseyin b. Abbas, Cafer b. Muhammed b. Said Ahmesi, Ali b. Muhammed Zühri, Cafer b. Ahmed ve Hüseyin b. Said.

1409İlm-i diraye ıstılahında “muan’an”; tahdis (haddesena-Çev.), ihbar (ahberana-Çev.) ve sema (semi’tu-Çev.) beyan edilmeksizin rivayetin senedinin “^{فلان عن فلان}” şeklinde zikredilmesidir. (Bkz: el-Diraye fi İlmi Mustalah el-Hadis, s. 31) Fakat burada mürsel ve muan’an rivayetten kasıt, senedindeki ricalin birinci ve sonuncu ravi dışında hazfedilmiş olması ve onun yerine “muan’anen” kelimesinin kullanılmasıdır. Kitabın başından Âl-i İmran suresinin başlarına kadar hadislerin çoğu senedlidir. Ondan sonra ekser hadisler sened zikretmeksizin (mürsel ve muan’an) nakledilmiştir.

1410Örnek olarak, Kafi’de 25, 26, 30, 78, 79, 97, 100, 111, 115, 123, 125, 174, 180, 186. hadisler ve başka onlarca hadis; Biharu’l-Envar’da 45, 48, 51, 56, 60, 70, 71, 72, 93, 122, 123. hadisler ve başka onlarca hadis; Tefsiru Ayyaşi’de 18, 19, 23, 25, 26, 36, 41, 51, 84, 91, 96. hadisler ve başka onlarca hadis; Şevahidu’t-Tenzil’de 20, 21, 22, 32, 50, 69, 72, 73, 78, 79, 83, 85, 86, 87, 88, 99, 102. hadisler ve başka onlarca hadise bakılabilir. Ayrıca Besairu’d-Derecat, Şeyh Tusi’nin Emali’si, Şeyh Müfid’in Emali’si, Şeyh Saduk’un Emali’si, Meani’l-Ahbar, Men La Yahduruhu’l-Fakih, Tefsiru Cibri, Şeyh Tusi’nin Gaybet ve Tehzib’i, İhtisasu Müfid, Menakıbu İbn Şehraşub, Menakıbu Ebu Cafer Kufi, Feraidu’s-Simteyn, Tarihu İbn Asakir, Tefsiru Kurtubi, Tefsiru Sa’lebi, Şerhu Nehci’l-Belağa vs. gibi başka kitaplarda da bu kitabın bazı hadislerine yer verilmiştir.

1411Bkz: Tefsiru Furat el-Kufi, s. 45-48, hadisler 1, 2, 3.

1412Bkz: Tefsiru Furat el-Kufi, s. 48-51, hadisler 4-9.

1413Bkz: el-Zeria, c. 4, s. 298.

1414Bkz: Biharu’l-Envar, c. 1, s. 37.

1415Bkz: Vesailu’ş-Şia, c. 20, s. 46.

1416Tefsiru Furat el-Kufi, s. 45.

1417Tefsiru Furat el-Kufi, s. 46 ve 47.

1418Bkz: el-Emali Saduk, s. 49.

1419Bazı çağdaş yazarlar kitabın Furat’a isnadını tereddütle karşılamışlardır. (Bkz: Muvahhidi, Muhib, Abdullah, Ayine-i Pejuheş dergisi, sayı 60, s. 38 ve 45)

1420Çünkü Saduk’un babası, Ali b. Hüseyin b. Musa b. Babeveyh ve Kuleyni, 329 senesinde vefat etmişlerdir.

1421Bkz: Sadr, Seyyid Hasan, Te’sisu’ş-Şia li-Ulumi’l-İslam, s. 332.

1422Bkz: Emin, Seyyid Muhsin, A’yanu’ş-Şia, c. 8, s. 396.

1423Hutbe şöyledir:

^{“صلی الله علیه و علی اهل بیته اولهم المرتضی امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام الذی هو لمدینة علمه [ماا: علم نبیه] الباب و آخرهم المهدی [بلاارتیاب ب,أ] و علی السبطین السیدین السندین الامامین الاهمامین الحسن و الحسین و علی الائمة الابرار الاخیار”}

(Tefsiru Furat el-Kufi, s. 45)

1424


^{“عن ابی جعفر محمد بن علی علیهماالسلام قال قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم اسری بی الی السماء قال لی العزیز... یا محمد تحب ان تراهم؟ قلت نعم یا رب, قال التفت عن یمین العرش فالتفت فاذا انا بالاشباح [ب: باشباح] علی و فاطمة و الحسن و الحسین و الائمة کلهم حتی بلغ المهدی صلوات الله و سلامه علیهم اجمعین”}

(Tefsiru Furat el-Kufi, s. 74 ve 75, hadisler 23 ve 48).

1425Bkz: A.g.e., s. 513 ve 514, hadisler 671 ve 672, s. 529, hadis 681.

1426Nisa 59

1427Tefsiru Furat el-Kufi, s. 108, hadis 105.

1428Bkz: Saduk, Muhammed b. Ali, İlelu’ş-Şerai, s. 5 ve 6, hadis 1.

1429Bkz: Tefsiru’l-Ayyaşi, c. 1, s. 250-254, hadisler 169, 170, 171, 174, 175 ve 177; el-Burhan fi Tefsiri’l-Kur’an, c. 1, s. 381, 383, 385 ve 386, hadisler 1, 6, 8, 13, 20 ve 127; Nuru’s-Sakaleyn, c. 1, s. 449, 500 ve 504, hadisler 331, 332, 335 ve 336; Tefsiru’s-Safi, c. 1, s. 463 ve 464; Tefsiru Kenzi’d-Dekaik c. 3, s. 438, 439, 443 ve 445.

1430Bkz: Tefsiru Furat el-Kufi, s. 402, hadis 536.

1431Bkz: A.g.e., s. 353, hadis 479.

1432Bkz: A.g.e., s. 475, hadis 620.

1433Bkz: Aynı kitap, s. 332 (O sayfada 1 numaralı dipnotta, bahsi geçen 30 hadisin rakamları gösterilmiştir.)

1434Bkz: Tefsiru Furat el-Kufi, s. 200, hadis 261.

1435Bkz: A.g.e., s. 489, hadisler 634 ve 635.

1436Bkz: A.g.e., s. 435, hadis 573.

1437Bkz: Tefsiru’l-Kummi, c. 2, s. 332, Kaf suresi tefsiri ve s. 437, Mutaffifin suresi tefsiri.

1438Bkz: Aşinayi ba Tefasir-i Kur’an-i Mecid ve Müfessiran, s. 34.

1439Biharu’l-Envar, c. 1, s. 37.

1440Tenkıhu’l-Makal, c. 2, s. 368’den sonraki ikinci yarı (^{من ابواب الفاء}), s. 3.

1441Mesela s. 605 ve 606’da 763. hadis, s. 53’de 12. hadis, s. 63’de 29. hadis, s. 191’de 247. hadis, s. 240’da 324. hadis, s. 240 ve 241’de 325 ve 326. hadis, s. 245’de 330. hadis vd. gibi.

1442114, 166, 249, 324, 371, 395, 532, 607, 627, 727 ve 747. hadislerde isim veya ünvanla Hazret-i Mehdi’nin (accelallahu teala ferecehu’ş-şerif) mübarek varlığına işaret edilmiştir. Yine 437. hadiste Fedek’in Hazret-i Fatıma’ya (selamullahi aleyha) verildiği beyan edilmiştir. 578, 585, 586, 587 ve 734. hadislerde şefaat hakkında söz vardır. 412, 427 ve 435. hadislerde Peygamber’in ve Hazret’in kıymetli kızı Fatıma’nın ve diğer Ehl-i Beyt’in (selamullahi aleyhim) faziletlerini beyan etmiştir.

1443Mesela Müminun suresi 10 ve 11. ayetin tefsirinde İmam Ali’nin (aleyhisselam) “ ^{أُوْلَئِكَ هُمُ الْوَارِثُونَ الَّذِينَ يَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ} (Müminun 10 ve 11) Benim hakkımda nazil oldu.” buyurduğuna dair çok sayıda hadis nakletmiştir. (Bkz: Nuru’s-Sakaleyn, c. 3, s. 531, hadis 34; el-Burhan fi Tefsiri’l-Kur’an, c. 3, s. 109, hadis 1). Fakat bu rivayete bu tefsirde yer verilmemiştir.

1444Maide 67

1445Bkz: Tefsiru Furat el-Kufi, s. 130, hadis 151.

1446Ra’d 11

1447Bkz: Tefsiru Furat el-Kufi, s. 207, hadis 273; ayrıca s. 221, hadis 296, s. 220, hadis 294 gibi yerler.

1448Bkz: A.g.e., s. 574 ve 575, hadis 739.

1449Bkz: A.g.e., s. 619-621, hadisler 774 ve 775.

1450İsra 47 ve 48, Furkan 8 ve 9.

1451Bkz: A.g.e., s. 585 ve 586, hadis 755.

1452Bkz: A.g.e., s. 402, hadis 536.

1453Bkz: Ag.e., s. 353, hadis 479.

1454Bkz: A.g.e., s. 264, hadis 359.

1455Bkz: A.g.e., s. 161, hadis 203.

1456Mesela Hamran’dan nakledilen rivayet: İmam Bakır’ın (aleyhisselam);

“^{إِنَّ اللّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ}” (Âl-i İmran 33) ayetini

“^{ان الله اصتفی آدم و نوحا و آل ابراهیم و آل محمد علی العالمین}” şekilde okuduğunu işittim. (A.g.e., s. 76, hadis 52)

1457Bkz: Tefsiru Furat, s. 85, hadis 60.

1458Bkz: A.g.e., s. 495, hadis 649.

1459Bkz: Keşfu’z-Zünun, c. 1, s. 733, el-Dürrü’l-Mensur, Menşur Mektebeti Ayetillah el-Mer’eşi, c. 1, Ayetullah Mer’eşi Necefi’nin mukaddimesi, s. 10.

1460Bkz: Elkeni ve’l-Elkab, c. 2, s. 309, Reyhanetu’l-Edeb, c. 3, s. 148-151. Nakledildiğine göre o, musanneflerinden birinde Ehl-i Sünnet mezhebinden vazgeçerek On İki İmamın imametine ve Ali b. Ebi Talib’in (aleyhisselam) ara vermeksizin vesayetine itikat etmiş ve buna kanıt getirmiştir. (Bkz: Reyhanetu’l-Edeb, c. 3, s. 151 ve Elkeni ve’l-Elkab, c. 2, s. 310)

1461Ondan şöyle nakledilmiştir:

^{“رزقت التبحر فی سبعة علوم التفسیر و الحدیث و الفقه و النحو و المعنی و البیان و البدیع علی طریقة العرب البلغاء لا علی طریقة العجم و اهل الفلسفة ”}

(el-Dürrü’l-Mensur, Beyrut baskısı, Darülfikr, 1403, yayıncının mukaddimesi, s. 4)

1462Bkz: Keşfu’z-Zünun (Hediyetu’l-Arifin Esmau’l-Müellifin ve Asaru’l-Musannifin), c. 5, s. 534-544.

1463Kur’an hakkındaki diğer telifleri şöyle sıralanabilir: a) Tercümanu’l-Kur’an. Dürü’l-Mensur’un tüm rivayetlerini senedli olarak içerir. (Bkz: Dürü’l-Mensur, Menşur Mektebeti Ayetillahi el-Mer’eşi, c. 1, s. 2, müellifin mukaddimesi) Söylendiğine göre kitapta on binden fazla hadisi biraraya getirmiştir. (Bkz: el-Itkan fi Ulumi’l-Kur’an, c. 2, s. 1217). Mısır’da basıldığı belirtilmiştir. (Reyhanetu’l-Edeb, c. 3, s. 149, madde 25). b) Mecmeu’l-Bahreyn ve Matlau’l-Bedreyn. Kapsamlı ve tafsilatlı bir tefsirdir. el-Itkan fi Ulumi’l-Kur’an onun mukaddimesiydi. (Bkz: el-Itkan fi Ulumi’l-Kur’an, c. 2, s. 1237). c) Esraru’t-Te’vil. d) el-İklil fi İstinbati’t-Tenzil. d) Tenasuku’d-Dürer fi Tenasübü’s-Suver. e) Lübabu’n-Nukul fi Esbabi’n-Nüzul. f) Lübabu’n-Nukul fi ma Vakı fi’l-Kur’an mine’m-Muarreb ve’l-Menkul. g) Tefsiru’l-Celaleyn fi’n-Nısfı’l-Ahir. h) Tefsiru’l-Fatiha. i) Nevahidu’l-Ebkar ve Şevahidu’l-Efkar Ale’l-Beydavi (Beydavi tefsirine bir haşiye). j) el-Tahbir fi Ulumi’t-Tefsir. k) el-Mütevekkili fi ma Verede fi’l-Kur’an bi’l-Lugati’l-Habeşiyye ve’l-Farisiyye... l) el-Mühezzeb fi ma Vakaa fi’l-Kur’an mine’l-Muarreb.

1464Mesela Tefsir-i Veki’, Tefsir-i Feryabi, Tefsir-i İbn Munzur, Tefsir-i Cuveybir, Abd b. Hamid’in Tefsiru’l-Kur’an’ı, Sa’lebi’nin el-Keşf ve’l-Beyan’ı, Tefsir-i İbn Merduye, İbn Ebi Hatim’in Tefsiru Kur’ani’l-Azim’i, Tefsir-i İbn Cerir, Tefsir-i Süfyan b. Uyeyne, Tefsir-i Nesai ve diğerleri.

1465Mesela Sahih-i Buhari ve Sahih-i Müslim.

1466Mesela Ahmed’in Müsned’i, Daremi’nin Müsned’i, Bezzar’ın Müsned’i, Ebu Ya’la’nın Müsned’i, İshak b. Raheveyh’in Müsned’i, Haris b. Ebi Usame’nin Müsned’i, Müsnedu’l-Firdevs ve diğerleri.

1467Mesela Sünen-i Tirmizi, el-Sünenu’l-Kübra, Beyhaki, Sünen-i Nesai, Sünen-i İbn Mace, Sünen-i Said b. Mansur.

1468Mesela İbn Asakir’in Tarih-i Dımeşk’i, Bağdadi’nin Tarih-i Bağdad’ı, Hakim’in Tarih-i Nişabur’u, Ebu Naim’in Tarih-i İsbehan’ı, Tarihu’l-Buhari.

1469Mesela Taberani’nin el-Mu’cemu’l-Evsat’ı ve el-Mu’cemu’l-Kebir’i, Ebu Said E’rabi’nin Mu’cem’i, Mu’cem-i İbn Cemi, Beğavi’nin Mu’cemu’s-Sahabe’si, İbn Kani’nin Mucemu’s-Sahabe’si.

1470Mesela Mervezi’nin Kitabu’s-Salat’ı, İbn Enbari’nin el-Mesahif’i, Vahidi’nin Esbabu’n-Nüzul’u, İbn Ebi Şeybe’nin el-Musannef’i, Ebu Naim’in Delailu’n-Nübüvve’si, el-Esma ve’s-Sıfat, Beyhaki’nin Delailu’n-Nübüvve’si, Buhari’nin el-Edebu’l-Müfred’i, İbn Huzeyme’nin Kitabu’l-Besmele’si, Ebu Ubeyde’nin Fedailu’l-Kur’an’ı, Hilyetu’l-Evliya, Ebu Naim’in el-Tıbbu’n-Nebevi, Maverdi’nin Ma’rifetu’s-Sahabe, Ebu’ş-Şeyh’in el-Azamet’i, İbn Dureys’in Fedailu’l-Kur’an’ı, Darekutni’nin el-Efrad’ı, İbn Saad’ın Tabakat’ı, Beyhaki’nin Ma’rifetu’s-Sünen ve’l-Asar’ı, İbn Abdi’nin Kamil’i, Abdurrezzak’ın el-Musannef’i, Şafii’nin el-Ümm’ü, Malik’in el-Muvatta’sı, Hakim Tirmizi’nin Nevadiru’l-Usül’ü, Herevi’nin Fedailu’l-Kur’an’ı, Abdullah b. Ahmed’in Zevaidu’l-Müsned’i, İbn Hibban’ın Kitabu’s-Sevab’ı, Beyhaki’nin Şuabu’l-İman’ı, Makdisi’nin el-Muhtara’sı, Hattabi’nin el-Garib’i, İbn Eşte’nin el-Mesahif’i, Hatib’in Kitabu’l-Mes’ele’si, Hafız’ın el-Erbain’i, İbn Ebi’d-Dünya’nın el-Dua’sı ve başkaları. Elbette ki bazıları, rivayeti onda olmayan kaynağa atfettiğini söylemiştir. (Bkz: Bu tefsirin yayıncısının mukaddimesi, Beyrut baskısı, Darulfikr, 1403)

1471Önceki dipnotlarda zikredilen 69 kitaba ilaveten Buhari’nin Cüz’ü’l-Kıraat’i, İbn Abdilberr’in Kitabu’l-Mes’ele’si, İbn Ebi’d-Dünya’nın Kitabu’ş-Şükr’ü, Hatib Bağdadi’nin el-Cami’si ve Talii’t-Telhis’i, İbn Sünni’nin Amelu’l-Yevm ve’l-Leyl’i ve Tıbbu’n-Nebevi’si, Beyhaki’nin el-Edeb’i gibi diğer kitaplardan da Hamd suresinin tefsirinde rivayet nakletmiştir.

1472Örnek olarak, c. 1, s. 4’te Ebu Hureyre’den Kur’an’ın faziletlerine dair onbir kaynaktan bir rivayet nakletmiştir. Söylediği söz şöyledir:

^{“اخرج ابو عبیدة و احمد و الدارمی و الترمذی و صححه و النسایی و ابن خزیمة و ابن منذر و الحاکم و صححه و ابن مردویة و ابوذر الهروی فی فضائل القرآن و البیهقی فی سننه عن ابی هریرة ان رسول الله صلی الله علیه و آله ”}

1473Örnek olarak, el-Dürrü’l-Mensur’da (Menşur Mektebeti Ayetillah el-Mer’eşi, c. 1, s. 3, satır 29) şöyle demiştir:

^{“و اخرج الدارقطنی و البیهقی فی السنن بسند صحیح عن عبد خیر قال”,}

s. 4, satır 33’de şöyle demiştir:

^{“و اخرج احمد و البیهقی فی شعب الایمان بسند جید عن عبد الله بن جابر”}

satır 35’te şöyle demiştir:

^{“و اخرج الطبرانی فی الاوسط و الدارقطنی فی الافراد و ابن عساکر بسند ضعیف عن السائب بن یزید”}

s. 5, satır 2’de şöyle demiştir:

^{“و اخرج الدارمی و البیهقی فی شعب الایمان بسند رجاله ثقات عن عبدالملک بن عمیر قال”}

1474El-Dürrü’l-Mensur, Menşur Mektebeti Ayetillah el-Mer’eşi, c. 1, s. 2.

1475Bkz: el-Itkan fi Ulumi’l-Kur’an, c. 2, s. 1217:

^{“قد جمعت کتابا مسندا فیه تفاسیر النبی صلی الله علیه و سلم و الصحابة فیه بضعة عشر الف حدیث ما بین مرفوع و موقوف”}

Merfu, tariki Nebiyy-i Ekrem’e (sallallahu aleyhi ve alihi) ulaşan ve Hazret’ten nakledilen rivayettir. Mevkuf ise tariki Nebiyy-i Ekrem’e (sallallahu aleyhi ve alihi) ulaşmayan, sahabe veya tabiinde kalan, sonuç itibariyle de sahabe veya tabiinden nakledilmiş olan rivayettir.

1476Bakara 37

1477“İbn Neccar” olarak ün yapmış Muhammed b. Cafer Temimi Kufi (vefatı hicri 400), el-İstidrak lima Ağfelehu el-Halil, Tarihu’l-Kufe, Kitabu’l-Meleh ve’n-Nevadir, Muhtasar fi’n-Nahv, Ravdatu’l-Ahbar ve Nüzhetu’l-Ebsar, Kitabu’t-Tuhfe ve’z-Zarf, Kitabu’l-Meleh ve’l-Mesar gibi çok sayıda kitabın müellifidir. (Bkz: Keşfu’z-Zünun (hidayetu’l-arifin) c. 6, s. 58) Suyuti’nin bu rivayeti onun hangi kitabından naklettiği belli değildir. Fakat büyük ihtimalle Ravdatu’l-Ahbar kitabından aktarmıştır.

1478El-Dürrü’l-Mensur, baskı Darulfikr, c. 1, s. 147.

1479Maide 55

1480Mesela Hatib, Abdurrezzak, Abd b. Hamid, İbn Cerir, Ebu’ş-Şeyh, İbn Merduye, Taberani, İbn Ebi Hatim, İbn Asakir, Ebu Naim Ebu’l-Munzur.

1481Bkz: El-Dürrü’l-Mensur, Menşur Mektebeti Ayetillah el-Mer’aşi, c. 2, s. 293 ve 294.

1482