ALLAHIN BÜTÜN SİFƏTLƏRİ ONUN ELM VƏ QÜDRƏTİNƏ QAYIDIR
«Tövhidi-zatı» fəslində müəyyən mətləbləri açıqladıq. Amma «tövhidi-sifati», yəni Allahın sifətlərinin vəhdəti barəsində birinci bunu qeyd etmək lazımdır ki, Onun sifətləri zatının eynidir. İnsan öz nemət verənini tanıyıb Onun sifərlərinin yalnız iki şeyə aid olduğuna diqqət etməlidir. Biri Onun «Sifəti-sübutiyyə» adlanan elm və qüdrətidir. Yəni Allah, alim, qadir, həyy (həmişə diri), murid (çox iradəli), müdrik, səmi (eşidən), bəsir (görən) və mütəkəllimi-sadiqdir (düz danışan). Bundan əlavə Quranda və dualarda zikr olunan azim (böyük, əzəmətli), rəyim (çox rəhm edən), qədim və başqa bu kimi ad və sifətlər də Onun elm və qüdrətinə qayıdır.
Məsələn, əgər Allah «Səmidir» desək, yəni Onun eşidilən şeylərə elmi vardır, deməkdir. Amma «Bəsirdi» desək, bu, Onun görülən şeylərə elmi vardır, mənasındadır. Allah «eşidən» və «görəndir» deyəndə, bu Onun alim olmasına işarədir.
Onun elm və qüdrəti iki şey deyil və Zatına da əlavə olunmamışdır. Əvvəl ikiliyi özümüzdə təsəvvür edək. Bizim hər birimizdə bir zat və bir də elm vardır, həmçinin bir zat və ondan əlavə qüdrətimiz də vardır. Elm və qüdrət eyni zatımız olmayıb, bizimlə bir yerdə olan iki şeydir. Biz əvvəldən alim və qüdrətli deyildik, bu sifətlər bizə sonradan ariz oldu. Gələcəkdə qüdrət və elmin bizdən geri alınması mümkündür.
Amma Allah-Təalanın elm və qüdrət Onun zatından ayrı deyildir. Allahın zatı bəsit və mücərrəd varlıq olduğu üçün bütün əmr və qüdrətlər Ondan başlayır.
Bu məsələni əqlin nuru ilə başa düşmək lazımdır. «Sifati-səlbiyyə» də təxminən bu şəkildədir. Allahın sifətləri Onun zatına artırılmamışdır. Çünki Onun sifətləri zatına başqa yerdən əlavə olunmuş olsa, onda çoxluğa və tərkibə ehtiyac olacaqdır. Əgər bu sifətləri qədim və müstəqil hesab etsək, qədimlərin çoxalması lazım gəlir. Belə olan sürətdə də çoxlu suallarla qarşılaşacağıq.
Vacibəl-vücudun varlığı vacib olduğu kimi, onun sifətləri də vacibdir. Yəni zatı ilə sifəti eynidir. Əli (ə) «Həhcül-bəlağə»də buyurur: «Allahı bir bilməyin kamalı, Ondan sifətləri səlb etməkdir». Allahda olan sifətlər məxluqlarda olan «sifət və sifətlənmə»1 cəhətindən deyildir. Onun elm və qüdrəti eyni vücududur.
Dostları ilə paylaş: |
