TüRKÇe turkçe I cümlede Anlam ve Cümlede Anlatım
Yüklə 1,39 Mb.
|
TÜRKİYE'NİN HAVZALARI Havza: Bir akarsuyun bütün kollarıyla birlikte suyunu topladığı ve faaliyet gösterdiği alana havza denir. Açık havza: Akarsular topladıkları suyu denize ulaştırabiliyorsa açık havza denir. Kapalı havza: Akarsular topladıkları suyu denize ulaştıramıyorsa, kara içinde bir göle dökülüyorsa veya yer altına sızıyorsa bu tür akarsuların havzası kapalı havzadır. Açık Havzalar Türkiye'de açık havzaya sahip olan akarsular, döküldükleri denize göre gruplandırılırlar. Karadeniz Havzası: Türkiye'nin en geniş alan kaplayan açık havzasıdır. Karadeniz bölgesinin tamamı, Orta Anadolu bölgesinin kuzey kısmı, Marmara Bölgesi'nin Kocaeli ve Sakarya yöreleri, Kocaeli ve Çatalca yarımadaları ile Yıldız dağlarının Kuzey yamaçlarındaki kısa boylu akarsuların yanında Kızılırmak, Yeşilırmak ve Sakarya ırmakları da bu havzada bulunur. Marmara Havzası: Marmara Denizi'ni çevreleyen küçük bir havzadır. Akarsular bakımından en fakir olan havzanın en büyük ırmağı Susurluk'tur. Ege Havzası: Bu havza birbirinden ayrı iki parça halindedir. Güneydeki büyük kısım, Ege bölgesinde batıdan doğuya doğru akarak denize dökülen akarsuların doğudaki kaynaklarına kadar olan alandır ve Menteşe yöresini kapsar. Kuzeydeki küçük kısmı ise Ergene havzasından oluşur. Akdeniz Havzası: Teke yöresi, Göller yöresi ile Seyhan ve Ceyhan ırmaklarının kaynaklarına kadar olan kesimi kapsar. Basra Körfezi Havzası: Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Doğu Anadolu'nun batı kesimi ve Van gölü kapalı havzasının çevresi, Basra körfezi havzasını oluşturur. Kapalı Havzalar a. Orta Anadolu Kapalı Havzalan: Kapalı havzaların en büyüğüdür. Orta Anadolu'nun güneybatı kısmıdır. Bu havza içinde üç tane küçük kapalı havza bulunmaktadır. Konya Kapalı Havzası: Orta Anadolu kapalı havzalarının güney kesimini oluşturur. Tuz Gölü Kapalı Havzası: Tuz gölü ve çevresindeki alanı kapsar. Afyon-Karaçay Kapalı Havzası: Sultan dağlarının kuzey doğusunda, çöküntü sonucu oluşan kapalı havzadır. b. Göller Yöresi Kapalı Havzası Burdur Kapalı Havzası: Kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanan tektonik kökenli çukurluktur. Acıgöl Kapalı Havzası: Gölün çevresindeki çukur araziyi kapsar. c. Van Gölü Kapalı Havzası Türkiye'nin doğusunda, Van gölünü çevreieyen bir kapalı havzadır. -COGRAFYA- 69
doruk kısımlarında oluşmuştur. Bunlara krater gölleri veya kaldera gölleri de denir. Nemrut dağındaki göl, Gölcük krater gölü, Acıgöi örnek verilebilir. Türkiye'deki Akarsuların Faydaları >> Sulama ve kullanma suyu sağlar. » Tarıma ve sanayinin gelişmesine katkı sağlar >> Barajları doldurarak elektrik üretimi sağlar. » Su sporları için ortam hazırlar. >> Çevreleri, dinlenme yeri olarak değerlendirilir. >> Bazı yerlerde ulaşıma katkıda bulunur.
Türkiye'de göller belirli yörelerde toplanmış durumdadır. Bunlar; Van Gölü çevresi, Tuz Gölü çevresi Göller yöresi ve Marmara Denizi'nin güneyidir. Türkiye'nin gölleri oluşum bakımından da farklıdır. Bunları incelersek: a. Tektonik Göller: Bu göllerin oluşumunu sağlayan çukurluklar, esas olarak tektonik olaylar sonucu oluşmuştur. Tektonik kökenli göllerin başlıcaları, Tuz Gölü, Beyşehir Gölü, Eğirdir Gölü, Burdur Gölü, İznikGölü b. Set Gölleri: Değişik yollarla oluşmuş
Bafa, Mogan ve * Eymir, Köyceğiz, Marmara, Uzungöl alüvyal set gölleridir.
Büyük Çekmece, Küçük Çekmece, Terkos, Akyalan, Balıklı örnek olarak verilebilir. 3. Volkanik Set Gölleri: Volkanizma sonucu akışkan hale gelen lavların katılaşıp set oluşturmasıyla meydana gelmiştir. Van Gölü volkanik set gölüdür. 4. Heyelan Set Gölleri: Heyelan sonucu yamaçtan koparak gelen kütlenin bir vadiyi ya da çukurluğun önünü tıkamasıyla oluşan göllerdir. Tortum Gölü, Yedi Göller, Abant Gölü ve Sera Gölü heyelan set gölleridir. c. Volkanik Göller: Volkanik faaliyetlere bağlı olarak oluşan göllerdir. Bu göller Volkan konilerinin 
d. Karstik Göller: Karstik arazilere, karstlaşma sonucu oluşan çanaklarda suların birikimiyle meydana gelen göllerdir. Türkiye'deki karstik göllerin büyük bir kısmı Göller yöresinde bulunmaktadır. Çünkü burası tektonik hareketlerle, karstlaşmanın en yoğun olduğu yerlerdir. Bunlar; Göller yöresinde Salda Gölü, Kestel Gölü, Teke yöresinde Avlan Gölü ve Suğla Gölü'dür. e. Buzul Gölleri: Buzulların yapmış olduğu aşındırmalarda meydana gelen çukurluklarda biriken suların yapmış olduğu göllerdir. Türkiye'de bu göllerin bulunduğu yerler: Buzul. Kaçkar, Mercan, Bingöl ve Bolkar dağlarının doruk kesimleridir. f. Yapay Göller: Bunlara baraj gölleri de denir. Yapay setlerin gerisindeki çukurlukta suların birikimi sonucu oluşurlar. Bu göller; elektrik enerjisi, içme- sulama, kullanma suyu elde etmek için oluşturulan göllerdir. * Yurdumuzda akarsu üzerinde baraj kurmaya en elverişli bölgemiz Doğu Anadolu Bölgesi, en elverişsiz bölge Marmara Bölgesi'dir. Hidroelektrik potansiyeli en fazla olan bölgemiz Doğu Anadolu Bölgesidir. TÜRKİYE'NİN İKLİMİ İklim dünyanın herhangi bir yerinde uzun bir zaman periyodunda ölçülen ve gözlenen hava olaylarının ve özelliklerinin ortalamasıdır. hava Türkiye'nin İklimini Etkileyen Faktörler: 1-Küresel faktör: Atmosferin genel dolaşımına bağlı olan faktörlerdir. Bunlar bir yerin dünya iklim sistemi içindeki yerini belirler. Bunun için buna makroklima faktörleri de denir. Türkiye'nin iklimini etkileyen küresel faktörlerin başında enlem faktörü gelir. Türkiye 36-42 derece kuzey 70- -GENEL YETENEK GENEL KULTUR DERGISI- paralelleriyle 26-45 derece doğu meridyenleri arasında yer alır. Sıcaklık kuşakları içinde ılıman iklim kuşağında bulunan Türkiye, makroklima olarak Akdeniz iklim bölgesi içindedir. Türkiye'nin iklim koşulları daimi basınç ve rüzgar kuşakları ile bunlarla ilişkili olarak oluşan hava kütleleri ve basınç merkezlerine göre olan konumuyla da doğrudan ilişkilidir ve bunların kontrolü altındadır. Türkiye'nin iklimini etkileyen basınç merkezleri ve hava kütleleri şunlardır:
» İzlanda alçak basınç merkezi, >> Akdeniz alçak basınç merkezi » Basra alçak basınç merkezi » Sibirya yüksek basınç merkezi » Azor yüksek basınç merkezi Hava Kütleleri » Kutupsal hava kütleleri » Tropikal hava kütleleri » Arktik hava kütleleri 2- Bölgesel Faktörler Bölgesel faktörler o yerin ve bölgenin özelliklerinden kaynaklanan faktörlerdir. Bu faktörler bir yerin mikro kliması içindeki iklim tiplerini yönlendirir. Bunun için bu faktörlere bölgesel klima ve yerel klima faktörleri denir. Bunlar; » Çevredeki denizlerin etkisi » Çevredeki karaların etkisi >> Yer şekilleri a- Yükseklik b- Dağların kıyıya göre uzanış biçimi c- Bakı
■ 18°C denfazla |K 1O°C ile 4°C arası I I 18°C ile 10PC arası □ 4°C den düşık Türkiye'de yıllık ortalama sıcaklıklar TÜRKİYENİN İKLİM ELEMANLARI A. SICAKLIK a- Yıllık ortalama sıcaklık dağılışı 2S O
ço 1X1 Yıllık ortalama sıcaklık haritasına bakıldığı zaman Türkiye'de sıcaklıkların 4°C ile 20°C arasında değişmekte olduğu görülür. Türkiye'nin yıllık sıcaklık haritasından çıkarılacak sonuçlar şunlardır. » Denizden uzak iç kesimlerdeki sıcaklık değerleri, kıyı yörelerine göre daha düşüktür. * Türkiye'nin en sıcak yeri Akdeniz kıyı kesimleridir. Sıcaklık değeri Akdeniz kıyılarından kuzeye doğru Ege, Marmara, ve Karadeniz yönünde giderek azalmaktadır. Sıcaklığın güneyden kuzeye doğru azalmasının nedeni enlem faktörüdür. » Türkiye'de en düşük sıcaklık Doğu Anadolu'nun kuzeyinde (Kars Platosunda) ölçülmüştür. İç kesimlerdeki sıcaklık, batıdan doğuya gidildikçe azalır. Bunun nedeni aynı yönde yüksekliğin artması ve denizden uzaklaşılmış olmasıdır.
Temmuzayı ortalamasıcaklıkdağılımı Türkiye'de yaz mevsimini temsil eden Temmuzda Türkiye'nin her tarafı sıcaktır. Karasallık ve yükselti temmuz ayı sıcaklıkları üzerinde belirleyici rol oynar. » Bu ayda en sıcak yer Güney Doğu Anadolu Bölgesidir. Temmuz ayında sıcaklığın en düşük olduğu yer Doğu Anadolu'nun kuzeyidir. 
-4° Ocak ayı ortalama sıcaklık dağılışı Ocakayı ortalama sıcaklık dağılımı Ocak ayı ortalamaları üzerinde karasallık, yükselti ve enlem faktörü rol oynar. » Ocak ayında Türkiye'nin kıyı yöreleri ile Güney Doğu Ânadolu bölgesi yurdun iç kesimlerine göre daha sıcaktır. -COĞRAFYA- 71 * Bunun nedeni denizlerin ılımanlaştırıcı etkisidir. » Kıyılardaki sıcaklık değerleri enlem faktörünün etkisiyle Akdeniz'den Karadeniz'e doğru giderek azalmaktadır. Doğu Karadeniz kıyılarında sıcaklık değerlerinin yükselmesi, Kafkas dağlarının burayı kuzeyden gelen soğuk rüzgarlara karşı korumasıdır. » İç kesimlerdeki sıcaklık batıdan doğuya doğru belirgin bir şekilde azalmaktadır. B. NEM VE YAĞIŞ Türkiye, ılıman iklim kuşağında yer alan bir ülkedir. Yıllık ortalama yağış bakımından bölgeler arasında büyük farklılıklar vardır. Bazı bölgelerde ortalama yağış 2500 mm'yi bulurken, bazı bölgelerde 250 mm'nin altına inmektedir. Türkiye'nin yıllık ortalama yağış haritasından şu sonuçlar çıkarılabilir; » Türkiye'nin en yağışlı yerleri kuzey ve güney Anadolu dağlarının denize bakan yamaçlarıdır. » Denizlerden uzaklaştıkça yağışlar azalmaktadır. » Türkiye'nin az yağış alan yerleri Tuz gölü § çevresi, Konya civarı ve Iğdır yöresidir.
>> Yağış miktarında kısa mesafelerde önemli farklılıklar bulunmaktadır. Bunun nedeni çok ^ yağış alan yüksek dağlarla az yağış alan alçak "|j yerlerin yan yana bulunmasıdır. Örnek: Ağrı dağı :ğ ile IğdırOvası ^ » Yağış dağılışlarıyla yer şekilleri arasında büyük uyum vardır. Sıra dağların bulunduğu yerlerde yağışın fazla olduğu görülmektedir. >> Karadeniz ve Akdeniz kıyılarında dağlar kıyıya paralel uzandığından, denize bakan yamaçlar bol yağış almaktadır. Buna karşılık, iç kesimlere bakan yamaçlarda yağış miktarı azalmaktadır. Ege Bölgesi'nde dağlar kıyıya dik uzandığından nemli hava kütleleri iç kesimlere kadar sokularak yağış bırakır.
Türkiye yaz ve kış mevsimlerinde değişik basınç merkezlerinin etkisinde kalmaktadır. >> Kış mevsiminde, Sibirya yüksek basıncı ile İzlanda alçak basıncı etkili olur. Sibirya yüksek basıncı ülkemizin kuzeydoğusundan İç Anadolu'ya kadar sokulur ve iç kesimlerdeki basıncı artırır. Bu dönemlerde, yağışlar azalır ve hava sıcaklıkları düşer. Gece gündüz arasındaki sıcaklık farkı artar. » Sibirya yüksek basıncı çok kuvvetli değilse, İzlanda alçak basıncı ülkemizde etkili olmaya başlar. Bu durumda da kışlar daha ılık ve yağışlı geçer. » Yaz mevsiminde; Basra ve Doğu Akdeniz alçak basıncı ile Asor yüksek basıncı etkili olur. Basra alçak basıncı çok etkili ise yazlar çok sıcak ve kurak geçer. KUZEYSEKTORÜ
GÜNEYSEKTÖRÜ Türkiye'de rüzgârların yönlere göre adlandırılması Rüzgarlar genellikle kuzey ve güneyden eser. » Kuzeyden esen Karayel, Yıldız ve Poyraz rüzgarları soğutucu bir etkiye sahiptir. » Güneyden esen Lodos, Kıble ve Keşişleme rüzgarları da sıcaklığı artırıcı bir etkiye sahiptir.
Türkiye'de iklim tipleri üç başlık altında incelenir. 1-Karadeniz İklimi: Karadeniz iklimi nemli iklimler sınıfına girmektedir. Bu iklim bölgesinde yılın her mevsimi yağışlı geçer. Bunun nedeni: » Kışın ve yazın Türkiye'yi etkileyen hava kütleleri, Karadeniz Bölgesine, Karadeniz üzerinden gelmektedir. Bu sırada alttan nem alarak sıra dağların yamaçlarından yükselirken orografik yağışlara neden olmaktadır. » Doğu Karadeniz Bölümü'ne maksimum yağış sonbaharda, minimum yağış ilkbaharda düşer. Yıllık yağış miktarı 2000-2500 mm'dir. Orta Karadeniz Bölümü'nde ise maksimum yağış kışın, minimum yağış yazın olmaktadır. Yıllık yağış miktarı 700-1000 mm'dir. » Orta Karadeniz bölümünde yağışın ani azalmasının nedeni Doğu Karadeniz bölümünde yüksek olan sıra dağların burada alçalmış ve akarsularla parçalanmış olmaları sonucu, Karadeniz üzerinden gelen nemli hava 72- -GENEL YETENEK GENEL KÜLTÜR DERGİSİ-    kütlelerinin neden olduğu orografik yağışların burada gerçekleşmemesidir.
>> Batı Karadeniz bölümünde maksimum yağış sonbaharda, minimum yağış ilkbaharda görülür. Yıllıkyağış miktarı 1000-1500 mm'dir. Yağış miktarının artmasındaki neden kıyıya paralel uzanan sıra dağların yüksekliklerinin yeniden artmasıdır.
2-Akdeniz İklimi: Akdeniz iklimi nemli iklimler sınıfına girmektedir. Bu iklimin ana karakteri, yazların sıcak ve kurak, kışların ılık ve yağışlı geçmesidir. >> Yılın en sıcak ayı olan Temmuzun ortalama sıcaklığı 25°C'yi geçer. >> Yılhk sıcakhk farkı 15-18°C'dir, » Türkiye'de Akdeniz iklimi; Akdeniz bölgesiyle, Ege ve Güney Marmara bölümlerinin kıyı kuşaklarında etkiü olur. » Maksimum yağış kışın, minimum yağış yazın düşer. Yaz ve kış yağışları arasındaki fark oldukça fazladır. Ege Bölgesi'nde dağların kıyıya dik uzanması, Akdeniz ikliminin iç kesimlere sokulmasını sağlamıştır. Marmara'da görülen Akdeniz ikliminde yazlar Akdeniz kıyılarına göre daha serindir. Kışlar ise oldukça soğuk ve karlı geçer.
Karasal iklimin özellikleri, yaz-kış, gece-gündüz arasındaki sıcaklık farklarının fazla olmasıdır. Bu iklimin etkili olduğu yerlerde kışlar çok soğuk geçer, don olayları sık ve şiddetli olarak görülür. » Yazları yağışlı karasal iklim: Doğu Anadolu'nun kuzeyinde görülür. Burada en çok yağış yaz aylarında düşer. Bu iklim bölgesinde yazlar kısa ve serin, kışlar ise uzun ve bol kar yağışlı geçer. OilgiNoluf |Yaz yağışlarının fazla olması Erzurum-Kars ve |Ardahan platolarında çayırların yetişmesine ve jekonomik etkinlik olarak büyükbaş hayvancılığın ön iplana çıkmasına neden olmuştur. » Yazları kurak olan karasal iklim: Doğu Anadolu'nun kuzey kesimi dışında kalan yurdumuzun diğer iç yörelerinde bazı küçük farklılıklarla etkili olan iklimdir. Orta Anadolu, Güneydoğu Anadolu'nun batı yarısı, Akdeniz iklim özelliklerinin belirgin olduğu karasal iklim alanlarıdır. TÜRKİYE'NİN BİTKİ ÖRTÜSÜ Bitkilerin bulundukları alanlarda tutunabilmeleri için; iklim, toprak, bitki örtüsü gibi ekolojik şartların değişmemesi gerekmektedir. Doğal bitki örtüsü iklimle sıkı sıkıya bağlantılıdır. Ülkemizde de bundan dolayı bitki örtüsü çeşitliliği fazladır ve ana hatlarıyla bitki örtüsü iklim bölgelerine uyar. Yükselti, toprak koşulları ve enlem de bu dağılışta önemli etkiye sahiptir. Ülkemizin şu anki bitki örtüsünde geçmişteki tahribatın da etkisi vardır. Bölgelere göre bitki örtüsü özellikleri Karadeniz Bölgesi: Kıyıdan içerlere doğru gidildikçe kuraklığın artışından dolayı (yağış miktarı ve rejimindeki değişime paralel olarak) orman örtüsünde değişiklikler olmaktadır. Kıyıdan 700 m'ye kadar geniş yapraklı ormanlar, karışık ormanlar ve iğne yapraklı ormanlar gibi yükselti basamaklarına ayrılır. Bitki örtüsü çok gürdür. Kayın, kızılağaç, ıhlamur, kestane, karaağaç, gürgen, ladin, dişbudak, meşe türleri gibi ağaç çeşitleri bulunur. Marmara Bölgesi: Karadeniz'e bakan kuzey kesimde iklim ve toprak durumundan dolayı çok gelişmiştir. Ege denizi ve Marmara denizine bakan kısımlarda bitki örtüsü çok gelişmiştir. Marmara Bölgesi iklimlerin geçiş alanı olmasından ve üç denize komşu olmasından (Karadeniz, Ege, Marmara) dolayı bitki çeşitliliği fazladır. Meşe türleri, çam türleri, kestane, kayın, gürgen, mazı, dişbudak, ıhlamur, titrek kavak, köknar gibi ağaç çeşitleri bulunur. Yükseltinin 2000 m'yi aştığı yerlerde Alpin çayırlar katı görülmektedir. Ege Bölgesi: Fazlaca tahribata uğramış orman alanları vardır. Genellikle meşe ve çam toplulukları mevcuttur. Anadolu'nun güneybatı köşesinde sadece orda bulunan sığla (günlük) ormanları vardır. Akdeniz Bölgesi: Orman dağılış alanı Toros Dağları ve Nur Dağlan'dır. Akdeniz Bölgesi'nin karakteristik bitki örtüsü makilerdir. Bunlar; mersin, sandal ağacı, keçi boynuzu, zakkum, delice, zeytin, kocayemiş vb. gibi bitkilerdir. -COĞRAFYA- 73
İç Anadolu Bölgesi: Bazı yerlerde ağaçlı stepler ve meşe toplulukları vardır. Genel itibariyle bölge step formasyonuyla kaplıdır. Doğu Anadolu Bölgesi: Bölgenin güney kesiminde meşe ormanlarına, kuzeyde ise sarı çam ormanlarına rastlanmaktadır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi: Genellikle step formasyonu hakimdir. Yer yer maki formasyonuna ait izier de görülür. TÜRKİYE'NİN TOPRAK YAPISI Türkiye'nin Toprak Tipleri: Taşınmış ve yerli toprak tiplerinin hemen hepsi Türkiye'de görülmektedir. Kıyı ovaları ile İç bölge ovaları taşınmış topraklardan oluşmuştur. Türkiye'deki toprakların en büyük bölümünü yerli topraklar meydana getirir. Bunların yayılış alanları iklim bölgelerine bağlıdır. Bunlar:
Bölgesi ile Güney kıyılarımızda görülür. Turunçgil tarımına çok elverişlidir. 5. Kahverengi ve Kestane rengi step toprağı: İç Anadolu ile Güneydoğu Anadolu Bölgesinde görülür. Tahıl tarımına elverişlidir. Daha çok bu amaçla kullanılır. İç Bölgelerimizin en kurak yerlerinde boz renkli ve tuzlu topraklar görülür. Heyelan ve Toprak Kayması Yerçekiminin etkisiyle yalnız toprak tabakasının yer değiştirmesine toprak kayması, toprakla birlikte alttaki kayaların yer değiştirmesine heyelan denir. Heyelan ve toprak kaymasını dört etken kolaylaştırılır. Bunlar: 1. Kuvvetli Eğim: Eğim arttıkça yerçekiminin etkisi altında aşağıya doğru hareket kolaylaşır.
Ui Q CO 05 52 >- heyelanı artırırlar. 4. Tabakaların Durumu: Tortul tabakaların vadiye doğru eğimli olduğu yamaçlarda göçmeler kolaylaşır. Hele bu tabakaların alt kısımlarında killi ve kaygan bir tabaka varsa göçme daha kolay gerçekleşir. Toprak aşınması ve erozyon: Yüzeydeki toprağın sel suları ve rüzgâr tarafından süpürülmesine "erozyon" denir. Sel suları yamaçlarda, rüzgârlar ise kurak bölgelerde etkilidirler. Bu yerlerde toprak kuru, gevşek ve bitki örtüsü cılızdır. Erozyon sonucunda yamaçlar çıplaklaşır ve toprak, örtüsünü kaybeder. Kurak bölgelerde, özellikle çöllerde, çıplak arazilerde rüzgâr süpürmesi şeklinde oluşan olaya korozyon denir. Erozyona yol açan etmenler:
Yüklə 1,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|
