Ünden bugüN

HUMBARACI KIŞLASI CAMÜ

bak. MlHRİŞAH VALİDE SULTAN CAMii

HUMBARAHANE

"Kumbaracı Ocağı", "Hendesehane"de denmiştir. 27 Aralık 1734'te Üsküdar Toptaşı'nda açılan askeri-teknik eğitim kurumu. Mü-hendishane-i Berri-i Hümayun'un (1795) temeli sayılır. Humbaracı Ahmed Paşa(->) Humbarahane'nin kurucusu ve öğretmeniydi. Çağdaş teknik ve uzmanlık eğitimlerine geçiş sürecinde -fazla etkinliği olmasa da- Humbarahane bir ilk adım olarak ö-nemlidir.

Kapıkulu ocaklarından topçu ve cebeci sınıflarına bağlı olan humbaracılar, savaşlarda ve kale savunmalarında humba-ra denen küçük el toplarını kullanmaktaydılar. Tımarlı ve ulufeli humbaracılar, hum-baracıbaşının komutası altındaydı. Bu sınıf, 17. yy'da önemini yitirdi. Humbaracılı-ğın yeniden canlandırılması, Humbaracı Ahmed Paşa'nın 1731'de istanbul'a gelmesinden sonradır. 1733'te Bosna'dan getirtilen tımarlı humbaracılar ile istanbul'daki bostancı ve haseki askerlerinden seçilen toplam 601 humbaracıya özel bir eğitim öngörüldü. Bu amaçla Üsküdar Ayazma Sarayı'nda çalışmalar başlatıldı. Ayrıca bir humbara imalathanesi ile kışla yapıldı. Yeni Humbaracı Ocağı, Humbarahane ve Hen-desehane adlı iki bölüme ayrıldı. Geleneksel kapıkulu ocağı düzeninde ve bir alay kadrosu kapsamında örgütlenen Humbarahane için bir hatt-ı hümayun ve nizamname yayımlandı. Ahmed Paşa'dan başka birkaç Fransız subay daha uzman-öğret-men olarak görevlendirildi. 1736'da, Pirî-zade Mehmed Said'in buluşu geometri a-letlerinin Humbarahane'de kullanılması da önemli bir yenilik oldu. Yeniçerilerin bu gelişmelerden kuşkulanmamaları için çalışmalar olabildiğince sessiz ve dar kapsamlı sürdürüldü. 1736'dan sonra ise Hum-

barahane eğitimi en alt düzeyde tutuldu. Ahmed Paşa'nın 1747'de ve I. Mahmud' un da 1754'te ölümlerinden sonra çalışmalar büsbütün bırakıldı.

Humbarahane'nin ikinci kez açılması, Koca Ragıb Paşa'nın sadrazamlığında, 1759'dadır. Haliç'te Karaağaç'ta açılan yeni Humbarahane'ye, Toptaşı Humbaraha-nesi'nde eğitim görmüş olanlar "usta" (uzman) olarak alındılar. Burada, eski humbara ve hendese eğitimleri verilmeye çalışıldı. Fakat, bu girişim de kısa sürede bırakıldı. Ordunun modern bir yapıya ve teknik donanıma kavuşmasını her şeyin önüne alan III. Selim (hd 1789-1807) Humbarahane için de 1790'da Fransa'dan subaylar ve uzmanlar getirtti. Bir yandan da Halıcıoğlu'nda Humbarahane ile Lağımcı (istihkâm) Ocağı için yeni bir kışla-okul yapımına başlandı. 1792'de bir nizamname çıkartıldı. 1795'te ise Humbarahane' nin ve Hendesehane'nin yerini alan Mü-hendishane-i Berri-i Hümayun(-0 açıldı.

Bibi. Mehmed Es'ad, Mir'at-ı Mühendisha-ne-i Berri-i Hümayun, ist., 1986; Ergin, Maarif Tarihi, I, 44-50; Uzunçarşılı, Kapıkulu, II, 117-127; Pakalın, Tarih Deyimleri, I, 855-856; F. R. Unat, Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış, Ankara, 1964, s. 129.

NECDET SAKAOĞLU