Ünden bugüN

İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI'NDA İSTANBUL

II. Dünya Savaşı yıllan istanbul için ülkeyi ve dünyayı saran bütün sıkıntıların yansıdığı, buna rağmen Osmanlı Devleti'nin yıkılışından sonra ilk yenileşmelerin gündeme geldiği bir zaman dilimi olmuştur, iki dünya savaşı arasındaki yıllarda istanbul başkent olma özelliğini yitirmiş; gerek hükümetin ilgisi, gerekse de merkezi bütçeden aldığı pay itibariyle ikinci dereceden bir konuma düşmüştü. Kentin kendi kaynaklarına sahip çıkması ve geliştirmesi ise dönemin merkeziyetçi anlayışlan çerçevesinde esasen olanaksızdı -ki bu durum sonraki yıllarda da süregelmiştir. Hattâ, söz konusu yıllarda merkeziyetçi anlayış o kadar ileri gitmekteydi ki, vali ve belediye başkanı Ankara'dan atanan tek ve aynı kişiydi. Öte yandan yabancıların ve a-zınlıklarm yoğun olarak bulunmaları ve dış ticareti önemli ölçüde yönlendirmeleri açısından da istanbul'un yeni Ankara yönetimi tarafından çok sempatiyle bakılan bir kent olduğunu söylemek olanaksızdır. Ankara borçların tasfiyesi ve millileştirme gibi işlerle uğraşırken Batı devletleriyle ticaretin azınlıkların eliyle yürütülmesine hoş bakmıyordu, işte istanbul II. Dünya Sava-şı'nı böyle bir ortamda karşıladı. Savaşın ilk döneminde, muharebeler uzakta iken kentin günlük yaşamı artan yokluklar, kesilen ithalat, karaborsa ve pasif korunma tedbirlerinin uygulanması gibi olaylara rağmen nispeten sakin bir şekilde devam etti. Ancak savaş kente yaklaştıkça durum değişti. 23 Kasım 1940'ta istanbul, Kocaeli ve Trakya illerini kapsayan sıkıyönetim ilan edildi. Nisan 194l'de Alman orduları Balkanlar'a girip de sınırlarımıza yaklaştıkça kentin boşaltılması dahi gündeme getirildi. Bundan sonraki 3 yıl, savaşın her an kapıyı çalma ihtimali içerisinde gerilimli bir ortamda geçti. Ancak 1944 yazından i-tibaren savaşı müttefiklerin kazanacağının belli olması ile yeni bir döneme geçildi ve Türkiye'nin gündemi bu duruma uygun o-larak yeniden çizilmeye başlandı.

II. Dünya Savaşı yılları tüm yokluklara rağmen şehrin fiziki dokusunun değişmeye başladığı bir dönemdir, imar hareketlerinin başlamasındaki temel etken kuşkusuz ki Cumhuriyet'in biraz olsun kendisini toparlaması ve eski başkente el atma zamanının geldiğine karar verilmesiydi. Bu imar hareketleri savaşın getirdiği kaynak sıkıntıları dolayısıyla sınırlı kalacak, ancak aradan bir 10 yıl geçtikten sonra, Menderes döneminde bütün hızıyla yeni bir hamleye dönüşecekti. Bir mezbelelik halinde olan Yeni Cami çevresinin a-çılması, Eminönü Meydanı'nın yapılması, Mısır Çarşısı'mn onanlması bu dönemin işlerindendir. Savaş sırasında hem vali, hem de belediye reisi olan Lütfi Kırdar Sirkeci ve Sultanahmet meydanları ile Vilayet binasının temizlenmesine ve bahçe içine alınmasına da önem vermişti. Unkapanı Meydanı ve çevresinin düzenlenmesi ve buradan Saraçhanebaşı istikametinde Haliç'ten Marmara'ya uzanan Atatürk Bulva-