Ünden bugüN

H. Örcün Barışta

kullanılan deri parçalarıyla da önemlidir. Yüzyılın tipik bir özelliği, simli iplik türlerine artan ilgidir. Bu konuda fark edilen bir örnek Adviye Sultan'a ait bir kavuk örtüşüdür. Topkapı Sarayı Müzesi'ndeki 31/ 1649 envanter no'lu parça kalın ipek iplik yanısıra sarı sim iplikle yapılmış pesent, sarma iğneleri ve koyu mavi, pembe ve bej tonlu renklendirilmiş motifleriyle 16. yy'ın tipik tonlamasız yapılmış domates kırmızısı, mavi ya da rubi, indigo mavi ana renklerinden farklılık arz etmekte ve 17. yy için güzel bir örnek oluşturmaktadır. Bu arada bir grup kalın ipek iplikle sarma çeşitlemesi ile bezenmiş merasim kalkanı 16. yy geleneğini südürmek-tedir. Topkapı Sarayı Müzesi'nde ve Askeri Müze'de metal bir göbek çevresine sıralanmış söğüt dallarının üzeri çeşitli motiflerle bezenerek tasarlanmış örnekler vardır. İlgi çeken diğer iğneler hesap, pesent ve sarmadır.

Önceki yüzyıllara kıyasla daha çok sayıda iğne ile bezenmiş ve daha gerçekçi bir üslupla oluşturulmuş motiflerle tonla-malı renklerle tasarlanmış işlemelere sahip olduğumuz 18. yy işlemelerinden Topkapı Sarayı Müzesi'ndeki örnekler arasında küçük çocuk kaftanları ilgi çekmektedir. 13/804 envanter no'lu Fatma Sultan'a ait örnek ve 13/2070, 13/2067 envanter no'lu örnekler gerek işlemeleri, gerek mavi, pembe, sarı ve amatist moru renklerin tonlarıyla oluşturulmuş natüralist çiçek motifleriyle klasik dönem işlemelerinden ayrılmaktadır. Çocuğa gösterilen ilginin göstergesi olan bu parçaların yanısıra 2/ 690 envanter no'lu beşik örtüsü, has incilerle oluşturulmuş çiçekleriyle; 2/1882 envanter no'lu bohça ise yer yer zümrütle renklendirilmiş, has incilerle işlenmiş çiçekleriyle fark edilmektedir. Birincisi yavruağzı, ikincisi rubi rengi atlas üzerine işlenmiş bu parçalar, sarayda işlemecilerle kuyumcuların beraber çalışmaya devam ettiğini ortaya koymaktadır. Yüzyılın tipik erkek giysileri tıraş önlükleridir. Çok örneği bulunan bu parçalar polikrom renklerle oluşturulmuş bitkisel bezemelerle çeşitlemeler arz etmektedir. Teknik a-çıdan beşi aşan iğneyle bezenmiş işlemelerde gözden kaçmayan yenilik tığla yapılmış süslemelerdir. Deniz Müzesi'nde bulunan 2791 envanter no'lu kalyoncu çavuşu cepkeni tığ işi simle yapılmış süsle-meleriyle ünik bir örnektir. Askeri Müze' de bulunan bazı çadırların pencere oyuklarında şeritler örülerek oluşturulmuş pencere şebekeleri dikkati çekmektedir. Konu açısından ilgi çeken bir özellik, okunabilir nitelikteki yazı şeritlerinin işlemelerde yaygınlaşmasıdır. Topkapı Sarayı Müzesi'ndeki 31/177 envanter no'lu mendil, altın gümüş iplikle yapılan tütün yaprağı motiflerinin yanısıra "Konmasın toz... Cihan durdukça..." şeklinde başlayan beyit-leriyle fark edilmektedir. I. Mahmud'a (hd 1730-1754) ait bu mendil dışında III. Se-lim'in (hd 1789-1807) Konya Mevlânâ . Dergâhı'na armağan olarak yaptırdığı pu-şide (lahit örtüsü) dua şeritleriyle hat sanatının şaheseridir. Hem fonetik hem plas-

istanbul manzaralı maktama.

istanbul manzaralı maktama. Yapı ve Kredi Bankası Koleksiyonu, enva

tik sanatlar açısından değerli bu puşide, monokrom işlemelere de güzel bir örnektir. Bu yüzyılda monokrom işlemelerin giysi türlerinde de yaygınlaştığı görülmektedir. Van Mour Albümü bu konuda zengin çeşitlemeler içermektedir. Yüzyılın malzeme açısından getirdiği en büyük yenilik altın yaldızla boyanmış deridir. Askeri Müze'deki Çd. 13 envanter no'lu çadır, aplike parçalarıyla bu konuda tanıktır. 19. yy saray, ev, çarşı, ordu ve tekkede yapılmış işlemeleriyle son derece zengindir. Saray örnekleri arasında kuyumcu ve işlemecilerin bir arada çalışarak yaptıkları inci, elmas taşlarla süslü nihaliler, cüz keseleri, cilbentler, kısa ceketler, bohçalar, seccadeler sayıca çoktur. Genellikle küçük boyutlu güller, krizantem ve zambak gibi bitkisel bezemelerle süslü bu parçalar arasında maşallah ibaresi ile süslü 2/269 envanter no'lu cüz kesesi ve kuş figürü ile süslü 2/268 envanter no'lu cüz kesesi ilgi çekmektedir. Topkapı Sarayı Hazinesi'ne kayıtlı bu parçalar dışında paşalara ve Abdülmecid (hd 1839-1861), V. Murad (hd 1876) gibi hünkârlara ait Batılı tarzı üniformalar ve yeni kıyafetlerle gelişen taht saçakları (2/2826) ve çocuk kaftanlarının yanısıra çocuk tiyatrosu kıyafetleri, dramatik sanatlar açısından değerli belgelerdir. Yüzyılın beğeni kazanmış bir konusu portrelerdir. IV. Mustafa (hd 1807-1808), II. Mahmud (hd 1808-1839), Abdülmecid ve II. Abdülhamid (hd 1876-1909) portreleri işli bir grup yastık ve panonun yanısıra Mısır Kahire Müzesi'ndeki bohça, resim sanatına yaklaşım gösteren ürünlerdir. Benzer bir durum bir grup İstanbul manzarası ile süslü çadır saçağı, eteği, yastık, makrama ve havlu için de söz konusudur. II. Mahmud'un Askeri Müze'deki 1809 tarihini taşıyan kitabe-

li sayebanı (envanter no: 26380), aynı müzedeki 26413 envanter no'lu çadır saçağı, Topkapı Sarayı Müzesi'ndeki 29/4, 29/ 28 envanter no'lu çadırlar ve Kahire Ma-nial Müzesi'nde bulunan bir örtü, istanbul manzaralan açısından çok zengin panoramalar sergilemektedir. Topkapı Sarayı Müzesi 1101-1100 envanter no'lu havluda İstanbul manzaralarını konu alan motifler vardır. Güzel bir makrama örneği Boğaz manzarasıyla, Yapı ve Kredi Bankası Ko-leksiyonu'nda bulunan, 1/400 envanter no' lu makramadır. Bir başka örnekse Londra Victoria ve Albert Müzesi'ndeki II. Mahmud sayebanmdaki kuyu tasvirlerine benzeyen motifle bezenmiş 460-1950 envanter no'lu uçkurdur. Dikkati çeken bir konu müzik aletleridir. Ünik bir eser Askeri Müze'deki 23721 envanter no'lu, üzerinde gitar, harp vb tasvirleri bulunan yer ni-halisidir.

19. yy'ın yeni konulan arma, gemi, bandıralar, sikkeler, çeşmelerdir. Dolmabahçe Sarayı Müzesi, arma çeşitlemelerinden o-luşan bir koleksiyona sahiptir. Yelkenli tasvirleri arasında en güzel örnek Topkapı Sarayı Müzesi'ndeki 31/1846 envanter no'lu havludur. Denizle ilgili konular arasındaki ünik bir örnek Askeri Müze'de yer alan 1896'da 6. Alay 3. Tabur'un 1. Bölük personeli tarafından işlenen 838 envanter no'lu bandıraları tasvir eden panodur. Armalar ve yazı şeritleriyle bezenmiş bir grup sancak, ilgi çeken parçalardır. Bunlar arasında geometrik şekillerle bezenmiş 48 envanter no'lu örnek, farklılık arz etmektedir. Besmele, Fetih suresi vb yazılı bezemelerle süslü bu sancak, benzer ta-sanmlarla süslü Kabe örtülerini akla getirmektedir. Benzer bir durum lahit örtüleri için de söz konusudur. Kuran'dan ayetlerle bezenmiş lahit örtüleri arasında Mev-