Ünden bugüN

KABADAYILAR

322

323

KABAKÇI MUSTAFA

SIRKÂTİBİ AHMED BEY'İN PARÇALANMASI

Sultan Mustafa'nın tahta çıkması ile herkesin gönlü rahatlamıştı. Halkın sevinç gösterileri sürerken mabeyinci Ahmed Bey'in Soğukçeşme'den aşağıya indirilip Ka-pı'ya götürüldüğü görüldü. Herkes oraya doğru koşuşmağa başladı ve görülmemiş bir telâş ve gürültü koptu. Ne olduğunu anlamayan halk ise kaçıyordu. Çünkü, âsi kalabalık oradaydı. Alayköşkü önü, kudurmuş bir kafilenin gözükmesiyle cehenneme döndü. Kılıçlarını çekerek mabeyincinin üzerine atılanlar, onu götürenlerin ellerinden kaptılar. Kendisini çiğ çiğ yiyecek kalabalığı gören Ahmed Bey de insan sesine hiç benzemeyen bir haykırışla "Aman bana kıymayın!" diyordu. Onu Terzibası kârhanesinin önüne getirerek kdıç darbeleri indermeğe başladdar. Herkes birbirini iterek vurmakta o kadar gayret gösterdder ki ceset insana benzemiyordu. Vücudu paramparça olduktan başka elbisesi de pare pare olmuştu. Adam aslında çok şişman olduğundan açılmış karnını görenler "Domuz, amma da yağlıy-mışP diyorlardı.

Âsiler bu işi bitirdikten sonra Bab-ı Hümayun'a giderek bayraklarım iki yanda düctiler ve tüfekleri ellerinde olduğu hâlde padişahın selamlığa çıkmasını beklemek üzere Sultanahmed Câmii'ne kadar olan sahada dizildder. Selamlığa çıkan padişah, Bab-ı Hümayun'a doğru geldiği vakit, saray kapısı derhal açıldı. Cehennemi bir gürültü koptu. Kapıdan çıkan padişah, ömründe görmemiş olduğu bu korkunç çeh-reli adamları görünce, korkudan yüzü sapsarı kesildi. Kendisi o kadar nâzik ve güzel bir gençti ki kafesten çdunış bir kumruya benziyordu. Karakullukçular, bayrakları ellerinde, tüfekleri sırtlarında padişahla beraber yürüyüp "Maşallah ne güzel padişahımız vardır!" diye bağırarak onu Ayasofya'ya götürdüler.

G. Oğulukyariın Ruznamesi, ist., 1972, s. 11-12

Avlunun yalnız iki yönü boyunca uzanan revaklar çift merkezli sivri kemerlerden oluşturulmuştur. Narin sütunların üstünde barok üslupta başlıklar yer almaktadır. Kemerler gergilerle birbirine ve hücre duvarlarına bağlıdır. Küçük kubbelerle örtülen revağın avlu cephesi ve taşınmalı tuğla dizileriyle oluşturulan saçak kornişi, kalın bir sıva tabakası ile örtülüdür. Dershane, girişin doğusunda, 18. yy'da yapılan Hacı Beşir Ağa (Eyüp), Cedid Mehmet Efendi (Kabasakal) medreselerinde olduğu gibi hücre dizisinin bir ucunda yer almaktadır. Cephesi avluya çıkarılan dershanenin girişi kuzeydoğu yönüne, revağa açılmaktadır. Mermer söveli kapının basık kemerinin iki yanına, Lale Devri'ne özgü çiçekler işlenmiştir. Kemerin üzerinde yan yana iki kartuş için de "Bismillahirrahma-nirrahim Levha-i sır levh-i kitab-ı kerim" yazılıdır.

Yaklaşık 4,60x6.10 m ölçülerinde dikdörtgen bir plana sahip olan mescit-ders-hane mekânı pabuçluk niteliğinde bir giriş ile kubbeyle örtülü ana mekândan o-luşmaktadır. Ortada aynalı tonoz, yanlarda ikisi küçük kubbe ile örtülen pabuçlukla ana mekânın arası ikisi duvara gömme, ikisi serbest sütunlara mesnetlenen üç a-çıklıklı kemer düzeniyle ayrılmaktadır. Kemerlerden ortadaki daha geniş ve yüksektir. Dershanedeki başlıklar revaktakilerden farklı olarak mukamaslıdır. Dershane yapının köşesinde olduğundan iki cephesi çevredeki caddelere, kuzeybatı cephesi ise avluya açılmaktadır. Kıble cephesinde ortada mihrap nişi, iki yanda birer pencere bulunmaktadır. Güneybatı ve avlu yönünde ise üçer pencere vardır.

Dershaneye bitişik olarak güneydoğu kolunda üç hücre yer almaktadır. Bu hücrelerin birer ocağı ve güneydoğuya açılan ikişer penceresi vardır. Kareye yakın dörtgen planlı olan ilk iki hücre kubbeyle örtülüdür. Köşedeki hücre alışılmışın tersine dikdörtgen planlı olduğundan, örtülmesinde kubbenin yamsıra aynalı tonozdan yararlanılmıştır. Bu yöndeki revağın kuzeybatı ucunda, muhtemelen hela ve gusülhanenin bulunduğu yan avluya geçişi sağlayan sivri tonozlu dar bir geçit bulunmaktadır.

Avlunun üçüncü kenan bu yöndeki tek hücre ve Etyemez Baba Haziresi duvarı ile sınırlanmaktadır. Başlangıcı 16. yy'a ta-rihlenen bu hazirenin medrese yapılırken yeniden düzenlendiği ve sokağa açılan cephesinin medreseyle aynı karakterde yapıldığı anlaşılmaktadır. Etyemez Baba' nın orada gömülü olduğunu belirten ve orta pencere aynasına monte edilen mermer blokta "Merhum ve mağfur Etyemez Baba ruhu için fatiha 907/1501" yazılıdır.

Duvarlarda bir sıra taş, iki sıra tuğla almaşık örgü egemendir. Cadde cephelerinde, kesme taşla yapılmış bir subasman bölümü üzerinde yer alan taş silmeden sonra almaşık örgüye geçilmektedir. Hazire cephesinde kalan izlerden bu almaşık örgünün 18. yy'da sık görülen bezemeli kabartma derzlemeye sahip olduğu anlaşılmaktadır. Tuğla hatıllar bir sıra düz, bir sı-

ra zencerek vb motifli olarak derzlenmiş-tir.

Pencereler dershane ve hücrelerde aynı boyuttadır. Düz sövelerin oluşturduğu dikdörtgen çerçeve üstünde teğetli bir tuğla kemer ve tuğla dolgulu ayna yer almaktadır. Pencere kemerlerinin sırtlarında bir sıra tuğla dolaşmaktadır. Üst pencerelere yer verilmemiştir. Güneydoğu cephesinde biçimlenişleri oldukça ilginç olan üç tane mermer çörten bulunmaktadır. Saçak kornişi harap durumdadır; kalan izlerden taşırtma tuğla sıralarıyla oluşturulan, içbükey bir profile sahip olduğu anlaşılmaktadır. Çatıda özgün örtü malzemesi, alem, baca gibi ayrıntılar kalmamıştır. Dershanenin sekizgen kasnağı ve kubbesi kalın bir çimento harcı tabakası altında olduğundan ayrıntılarını kavramak olanaksızdır.

Bibi. Ayvansarayî, Hadîka, I, 51, 119; Sicil-i Osmanî, II, 296; istanbul Vakıflar Başmüdürlüğü Hayır işleri Dosya: H 9-333; Kütükoglu, Darü'l-Hüâfe, 133; Kütükoglu, IstanbulMed-reseleri, 342; F. Ataş, "Kaba Halil Efendi Medresesi Restorasyon Projesi", (istanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Restorasyon Bölümü, yüksek lisans tezi), 1989.

ZEYNEP AHUNBAY