Ünden bugüN

KAYIŞ DAĞI

İstanbul'un Anadolu yakasındaki Kocaeli penepleni üzerinde, Bostancı'nın kuzeydoğusundaki Kayış Dağı, 438 m yüksekliği ile, Beşpınar (Yalova'da) (926 m), Alemda-ğı (442 m) ve Aydos Tepesi'nden (537 m) sonra İstanbul'un dördüncü yüksek tepesi-dir. Marmara ve Karadeniz'in derin çukurlarını ayıran platonun doğu yakasında yükselen Kayış Dağı'nın büyük bölümü silür-yen dönemde (yaklaşık 430-395 milyon yıl önce) oluşmuştur. Genç deformasyon-ların, kısmen de kayaç yapısından kaynaklanan litolojik farkların ürünü olup dirençli kuvarsitlerin yükselmesinden oluşmuş ve aşınmaya uğramamıştır. Batı kesimlerinde kuvarslı konglomeralara rastlanır.

Kayış Dağı'nın bazı kesimleri kuraklığa dayanıklı meşe, defne, böğürtlen türü makilerle, batı yakası ise iri meşe toplulukları ile kaplıdır. Günümüzde asıl bitki örtüsü olan bu ormanlar tahrip edilerek yerini makilere terk etmektedir.

Tepenin eteklerinde kaynayan bazı pınarlar nedeniyle Kayış Pınarı diye adlandırılan Kayış Dağı, İbrahim Paşa suyollarının önemli bir parçasıydı. Zeynel Dağı, Ayazma, Hacı Ömer, Fundalık, Meşelik, Kestanelik, Kandilli Dere ve Çoban Çeşmesi katmalarıyla beslenen Kayış Dağı, güzel suları ve suyun çıktığı yerdeki ağaçlık set dolayısıyla Osmanlı döneminden önce de ünlü bir mesire yeriydi. Osmanlı Padişahı Orhan Gazi, 1347'de ordularıyla Üsküdar önlerine geldiğinde, Kayış Dağı e-teklerinde konaklamıştı. Orhan Gazi'nin, kayınpederi olan Bizans İmparatoru VI. İoannes Kantakuzenosla(->) (hd 1347-1354) bu civarda avlandığı rivayet edilir.

Osmanlılar döneminde suyun çıktığı setin etrafına, çeşmeler, kasırlar ve av köşkleri yapılmıştı. Kayış Pınarı Suyu'nun III. Ahmed'in(-0 (hd 1703-1730) sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa tarafından

Kadıköy'e, Üsküdar'a nakledildiği, ayrıca suyun padişahın Kavak ve Şerefâbâd kasırlarına bağlandığı kaydedilir.

Üsküdar yakası suyolları arasında en büyüğü olan Kayış Dağı İsalesi'nin (suyolu) adı İbrahim Paşa Suyolları arasında geçer. Türk ve islam Eserleri Müzesi'nde 3336 numara ile kayıtlı bulunan ve Damat İbrahim Paşa'nın yaptırdığı suyollarının 1753' teki durumunu gösteren bir haritadan anlaşıldığına göre söz konusu suyolları 17187 1719'da yapılmış, 1728'de Doğancılar mak-seminin (taksim) inşası ile şehirdeki 33 çeşmeye su verilmiş, 1753'te ibrahim Paşa' nın oğlu Genç Mehmed Paşa (ö. 1768) tarafından yapılan katmalar ve ilavelerle genişletilmişti. İbrahim Paşa isale hattından yöredeki birçok köşk, kasır, çeşme ve 40 kadar cami su alırdı. Haritada, isale hattı üzerindeki iki maslak arasının 440 arşın (343 m) olduğu ve 1.100 adet künk bulunduğu kaydedilir. İsale hattının başlangıcı, Kayış Dağı'nın 7,5 km kadar kuzeybatısındaki Apustol Çiftliği denen yerde olup, üç galeriden toplanan su Yalnız Sel-vi denen yerdeki kubbeye gelirdi. İbrahim Paşa'nın haritasında isale hattının başı olarak Alemdağı zikredildikten sonra sırasıyla Erenköy, Sultan Çiftliği, Kayış Dağı, Beylik Mandıra, Keçi (Kiçi) Pınarı adlan sıralanır ve bütün ızgaralar, maslaklar, lağımlar, kemerler, teraziler, kasırlar, taksimler ve çeşmeler ayrıntılı olarak sayılır.

Günümüzde Kayış Dağı suları, 27 membadan çıkan 9 maslakta toplanmıştır. İstanbul'un Sahrayıcedit, Göztepe ve Kuyu-başı gibi semtlerine su veren Kayış Dağı İsalesi membalarla maslaklar arası 2.600 m, Çobançeşme-Başmaslak arası 900 m, Başmaslak-Çatalbaşı arası 2.675 m, Ça-talbaşı-Böceklik arası 3.858 m olmak üzere toplam 15.910 m'dir. Şebeke hattı çeşitli çapta font borularla birlikte 18.500 m'ye ulaşır. Kayış Dağı İsalesi'nin depoları ise Çatalbaşı (1x60 m3), Böceklik (2x60 m3) ve İkbaliye (1x60 m3) mevkilerinde olmak üzere üç tanedir. İsale hattından 16 çeşmeye, şebekeden ise 5 çeşmeye ve bazı resmi dairelere su verilmektedir.

Dağın eteklerinden kuzeybatıya doğru yayılan Kayışdağı Mahallesi 1971'den itibaren çoğunluğu Sivas, Çankırı ve Kars'tan gelenlerce oluşturuldu. Yaklaşık 20.000 (1994) nüfuslu mahallede l ilkokul ve l ortaokul bulunmaktadır. Mahallede düşkünler yurdu binasının yapımı sürmektedir.

AYŞE HÜR