Ünden bugüN

İOANNES VIKANTAKUZENOS

(1295, ? -15 Haziran 1383, Mistra) Bizans imparatoru (hd 1347-1354) ve daha sonra tarih yazarı.

Peleponnes'te (Yunanistan) hüküm süren soylu Kantakuzenos ailesindendi. 1325' lerde "megas domestikos" (başkomutan) oldu, 1321-1328 arasında büyükbabasına karşı ayaklanan Andronikos'un yanında yer aldı, III. Andronikos Paleologos'un iktidarı sırasında imparatorun en saygın generali ve en yakın adamı oldu. Bir yargı reformu için çabaladı, imparatorluk donanmasının yeniden kurulmasını sağladı ve bağımsız bir ticaret filosu oluşturmaya çalıştı.

III. Andronikos'un 1341'de ölümü üzerine Dimetoka'da başlattığı ayaklanma sonucu, Balkanlar'da sahip olduğu geniş topraklar ve büyük sürüler sayesinde Trakya ve Sırbistan halkından yardım gördü. Osmanlıların da desteği ile 1346'da Adrianopolis'te (Edirne), 1347'de de Kons-tantinopolis'te V. İoannes ile müşterek hükümdarlığını ilan etti (bak. İoannes V Pa-leologos).

1347-1354 arası süren kısa iktidarı sırasında, Teselya'daki Zelotlar (radikal keşişlerin siyasi grubu) ile mücadele etti ve 1351 tarihli yerel Konstantinopolis Konsi-li'nde kutsal yalnızlık içinde Tanrı'ya u-laşmayı hedefleyen hesihastlığı savunan mistik görüş palamizm'i(-») destekledi.

V. İoannes Paleologos ile VI. İoannes Kantakuzenos arasındaki görece barış 1351' de sona erdi. VI. İoannes, Osmanlı ordularından yardım almasına karşın 1354'te yenilgiye uğrayarak keşişliğe zorlandı. Keşiş olarak îoasaf (Yusuf) adını aldıktan sonra ilk olarak Mangana Manastırı'na, sonra da Harsianeites (Yunanistan'da) Manastırı'na çekildi. Bu dönemde Mistra'nın despotu (prensi) olan oğlu Manuel'i iki kez ziyaret etti. Ölümüne dek politik ve dinsel konularda etkisi sürdü.

Keşiş yaşamında kendini Historiai adını verdiği anılarım yazmaya adadı. 14. yy' in ilk yarısı hakkında başlıca kaynak olan bu uzun tarihin dört kitabında 1320-1356 arasındaki olaylar hatıra şeklinde anlatılır.

Döneminde yaşananları ve kendi faaliyetlerini açıklamakta yanlı davranmasına ve kendisini trajik bir kahraman olarak sunmasına karşın, anlattığı olaylara bizzat şahit olması, orijinal kaynaklardan yararlanması ve paha biçilmez kronolojisi yüzünden, VI. İoannes Kantakuzenos bağışlanabilir. Eseri aynı zamanda, çağdaşı Gre-goras Nikeforos'un(->) anlatımlarını tamamlayıcı niteliktedir.

Kantakuzenos, tarihçi Tukidides'ten etkilenmiş, tarihini süslü anlatımlardan u-zak, sade bir dille yazmıştır. Ona göre, tarihte "gerekliliğin" ve İyi Talih Tanrıçası Tihe'nin(->) rolü belirleyicidir.

Bibi. A. P. Kazhdan, "l'Histoire de Cantacu-zene en tant qu'oeuvre litteraire", Byzantion, S. 50 (1980), s. 279-335; H. Hunger, Die hochsprachliche profane Literatür derByzan-tiner, I, Münih, 1978, s. 465-476; Ostrogorsky, Bizans, 471-490; C. Diehl, Byzantium, Gre-atness and Decline, Newjersey, 1957, s. 138, 148, 195-207; V. Parisot, Cantocuzene, hom-me 'd'etat et historien, Paris, 1845; J. Drâseke, "Zu Johannes Kantakuzenos", Byzantinische Zeitschrift, S. 9 (1900), s. 72-84.

AYŞE HÜR

İOANNES VH PALEOLOGOS

(1370'ler, ? - 22-23 Eylül 1408, Selanik) Bizans imparatoru (hd 1390).

1399-1403 arasında imparatorluk naipliği sırasında, Osmanlılarla yakın ilişkiler içinde oldu. Bazı araştırmacılar, ikinci adının Andronikos olduğunu kaydederler. IV. Andronikos'un (hd 1376-1379) en büyük oğludur. Çocukluğu, büyükbabası İmparator V. İoannes Paleologos'a(->) düşmanlık içinde geçti. Babası Andronikos tahtı kısa bir süre için ele geçirmişse de, V. îoannes yeniden tahtı geri alınca, Andronikos' un ve küçük îoannes'in gözlerine mil çektirmişti. Bu olaydan kısmen sakatlanarak kurtulan İoannes, kendini gerçek vâris sayıyor, bu yüzden de tahtı "gasp ettiğine" inandığı amcası, müşterek imparator II. Manuel'e kin besliyordu.

1385'te babasının ölümü üzerine kendisine imparatorluğun Selimbria (Silivri) toprakları miras kaldı. Bu arada tahtı ele geçirmeyi aklına koyan İoannes, 14 Nisan 1390'da Konstantinopolis'i kuşattı ve 17 Eylül 1390'a kadar kısa süre tahtta kalmayı başardı. Midilli'ye kaçmış olan II. Ma-nuel geri dönmüş ve İoannes'i etkisiz hale getirmişti. İkisi arasında yapılan bir antlaşma ile İoannes, imparatorluk naibi oldu ve bu görevini 1399-1403 arasında etkin biçimde yerine getirdi.

Yaklaşan Osmanlı tehlikesine karşı, Batı'dan yardım isteyen II. Manuel'in yanısı-ra, İoannes'in de Fransa kralına yazdığı bir mektupta, taht üstündeki hakkım, Fransa' da bir şato ve yılda 25.000 florin gelir karşılığı devretmeyi önerdiği rivayet edilir. Kral bu teklifi ciddiye almamış, II. Manuel'in yardım istekleri uyarınca, Mareşal Boucicaut(->) komutasında 1.200 kişilik bir birlik göndermişti. Manuel daha sonra Boucicaut ile 2 yıl kadar süren Avrupa yolculuğuna çıktığında İoannes'i tam yetkili olarak yerine bıraktı, fakat ona pek güvenmediğinden, ailesini Mora'daki kardeşi Teodoros'a emanet etti.

İktidarı fiilen ele geçiren VII. İoannes' in, 1390'da Osmanlıların yardımı ile tahtı gasp etmesini unutmayan Avrupalılar bu durumdan ciddi bir endişe duydular. Bir rivayete göre, Venedik elçisine, Konstan-tinopolis'te I. Murad'ın oğlu (I. Bayezid) i-le karşılaşması olasılığında neler yapacağı konusunda talimat verilmişti. Temmuz 1402'de Timur'un I. Bayezid'i (Yıldırım) yenmesiyle, Bizans İmparatorluğu ve başkenti, Osmanlı tehlikesini geçici süre için savuşturdu. 3 Haziran 1403'te İoannes'in öncülüğünde Osmanlılarla yapılan bir antlaşma sonucu, Teselya toprakları Bizans'a

iade edildi. İoannes, "bütün Teselya'mn ba-sileus'u" unvanıyla şaşaalı bir şekilde Te-selya'ya girdi ve Teselya despotu (prens) olarak ömrünün son yıllarını sükûnet içinde burada tamamladı.

VII. İoannes, Lesbos'un (Midilli Ada
sı) hâkimi Cenevizli Gattulisio ailesinden,
Francesco'nun kızı İrene Gattulisio ile ev
lenmişti. Bu evlilikten doğan oğlu Andro
nikos (V.) babasından önce öldü. îoannes
ardından herhangi bir vâris bırakmadan
öldüğünde (1408), II. Manuel'in soyu, her
hangi bir engelle karşılaşmadan tahtın sa
hibi oluyordu.

Bibi. F. Dölger, "Johannes VII., Kaiser der Rhomaer 1390-1408", Byzantinische Zeitschrift, S. 31 (1931), s. 21-36; P. Wirth, Byzantion, S. 35 (1965), s. 592-600; Ostrogorsky, Bizans, 506, 511-513.

AYŞE HÜR