Ünden bugüN

İOANNES PRODROMOS KİLİSESİ

Karaköy'de, doğuda Sakızcılar Sokağı, batıda Vekilharç Sokağı, kuzeyde Kerne-raltı Caddesi, güneyde Necati Bey Caddesi arasında yer alır. Kilisenin bulunduğu yüksek duvarlarla çevrili avlunun kuzeyinde, kare kesitli gövde üzerinde baldaken tipi çan kulesi vardır.

Kilise, 1583 tarihli Tıyphon Listesi ile 1604 tarihli Paterakis Listesi'nde yer almıştır. Antakya patriğinin kâtibi Paulus, 1652' de gördüğü kilisenin iki kez yandıktan sonra yeniden inşa edilmiş olduğunu belirtir. 1669 tarihli Thomas Smith Listesi'nde yer alan kilise, 17. yy'ın ikinci yarısında Du Cange tarafından kaydedilmiştir. Kilise, 1696'daki yangından sonra 1699' da yeniden inşa edilir ve bu tarihten itibaren Sakızlılar tarafından yönetilir. 1731 ve 1771'deki yangınlardan etkilenen kilise, 1734'te yenilenmiş, 1774'te tekrar inşa edilmiştir.

Kitabesine göre, 1734'te inşa edilen ve 1799'da yenilenen kilisenin kuzeyindeki avluda bulunan Sakızlılara ait mezar taşları 1842-1863 arasına tarihlidir. Kilise, günümüzde Türk Ortodoks Başpiskoposlu-ğu'nun yönetimindedir.

Mimari

Kilise, doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlıdır. Doğuda eksende, dışta yarım yuvarak apsis çıkıntı yapar, iki yüzlü kırma çatı ile örtülü yapıda, çatının doğuda orta nef hizasında içe doğru girinti yapmasıyla nefler dışa yansıtılmıştır. Kilisenin batısına sonradan eklenen narteks, kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen planlıdır.

Dışta sıvasız olan yapı, kaba yönü taş ve tuğla ile inşa edilmiş, köşelerde ve doğu cephenin alt bölümünde düzgün kesme taş kullanılmıştır. Cephelerde yer yer devşirme malzeme görülür. Açıklık kemerleri tuğla ile örülen yapıyı, saçak altında, üzeri sıvalı bir sıra içbükey silme dolanır.

Kilise, bazilikal plan tipindedir. Üç nef-li naos, doğusunda nefler hizasında, içte yarım yuvarlak üç apsis ile sınırlanır. Na-osta nef ayrımı, yedişer sütunlu sıralar ile sağlanmıştır. Doğuda ilk sütunlar hizasında belirlenen bema yan neflerden bir, orta neften iki basamak yüksektir. Naosun batısında son sütunlara oturan galeri "U" biçimi planlı olup, ön yüzlerinde yarım yuvarlak çıkıntılıdır. Galeriye çıkış naosun güneybatısındaki ahşap merdiven ile sağlanır. Nefleri sınırlayan sütunlar iki dilimli kemerlerle bağlanır. Sütunlar, stilize e-dilmiş iyon tipi ahşap başlıklıdır.

Kilisenin ahşap üzerine alçı kaplama örtü sisteminde orta nefin örtüsü beşik tonozdur. Yan neflerin tonozu ise orta ne-fe doğru kıvrım yaparak yükselir. Apsisin örtüsü içte yarım kubbedir. Narteksi nefler hizasındaki bölümlerde örten kub-bemsi tonozların ortasında aydınlık feneri yer alır.

Kilisenin naosa açılan dört girişinden biri kuzeyde eksenden doğuya yakın, üçü batıda nartekste nefler hizasındadır. Girişler, yuvarlak kemerli dikdörtgen açıklıklardır. Yapının kuzey ve güneyinde karşılıklı altta 5, üstte 8 pencere vardır. Eş boyutlu olan pencerelerden alttakiler basık kemerli, üsttekiler dikdörtgendir. Doğu ve batıda orta nef hizasında, üstte karşılıklı 3 pencere yer alır. Biri eksende ve büyük, ikisi yanlarda ve simetrik olan pencereler basık kemerlidir. Yapının doğusunda, orta nef apsisindeki 2 pencere ile yan nef apsislerinde birer pencere sivri kemerli, batıda eksendeki girişte yanlarda bulunan simetrik birer pencere dikdörtgendir. Aydınlık fenerlerinin gövdesinde bulunan üçer pencere sivri kemerlidir. Orta nef apsisinde, biri eksende ve büyük, ikisi yanlarda simetrik 3 niş vardır. Nişler yarım yuvarlaktır.

Naosun doğusunda 3 nefi kapsayan ahşap ikonostasis, kuzeyde üçüncü ve dördüncü sütunlar arasında bulunan ahşap ambon ve karşısında bulunan ahşap despot koltuğu, oyma ve kabartma tekniğinde bitkisel motiflerle bezelidir. Altın varakla kaplı ikonostasiste kuş ve insan figürleri bulunur. Despot koltuğu ejder figürlüdür.

Bibi. Du Cange, Constantinppolis Christiana, Venedik, 1729; Inciciyan, İstanbul; 2. Karaca, istanbul'da Osmanlı Dönemi Rum Kiliseleri, îst., 1994; P. Kerameus, "Naoi tes Kons-tantinoupoleos kata to 1583 kai 1604", Ho en Konstantinoupolei Hellenikos Philologikos Syllogos, c. XXVIII (1904), s. 118-145; Kömür-ciyan, İstanbul Tarihi; S. Petrides, "Eglises Grecques de Constantinople en 1652", Echos d'Orient, c. IV (1901), s. 42-50.

ZAEER KARACA