Ünden bugüN

İPSİLANTİ YALISI

Boğaziçi'nde Tarabya'da bulunan yalı.

Babıâli'de tercüman olarak çalışan, Eflâk ve Boğdan'da voyvodalık yapan üyeleriyle tanınmış, önde gelen Fenerli Rum ailelerden olan îpsilantiler tarafından 18. yy'da yaptırılmıştı. Rusya yanlısı bir siyaset izleyen Aleksandros İpsilanti'nin, Osmanlı İmparatorluğu'nda barınamayacak bir duruma düşerek Saint-Petersburg'a kaçması üzerine, bina 1807'de III. Selim tarafından dönemin Fransa büyükelçisi General Sebastiani'ye, elçiliğin yazlığı olarak kullanılmak üzere verilmiştir. Daha önce de, Fransa büyükelçileri Saint-Priest ve Choiseul-Gouffier, diğer bir Fenerli aile Muruziler'e ait olan ve İpsilanti Yalısı' nın yanı başında, yer alan bir yalıyı, yaklaşık 1765-1785 arasında 20 yıl kadar kullanmışlardı. 1850'lerde oldukça harap bir duruma düşen İpsilanti Yalısı, yüzyılın ikinci yarısında geniş kapsamlı birçok tamirat geçirmiştir. 1913'te çıkan bir yangında esas bina tümüyle yok olmuş, geriye ancak büyükelçiliğin birinci kâtip ve tercümanlarına ayrılmış olan ve olasılıkla 19. yy'ın ortalarına tarihlenen ek bina kalmıştır. Bu bina, esaslı bir onarım geçirdikten sonra, 1989'dan bu yana Marmara Üniversitesi Fransızca Kamu İdaresi Bölümü olarak kullanılmaktadır.

Melling'in 1819 tarihli ünlü albümünde yer alan ve Tarabya kıyılarım gösteren bir gravür, İpsilanti Yahsı'nın 19. yy'ın başlarındaki durumunu oldukça ayrıntılı bir biçimde yansıtmaktadır. Gravürün sol tarafında, taş levha döşeli, 3-4 m enindeki bir rıhtımın gerisinde, birbirinden küçük bir avlu ya da bahçeyle ayrılmış iki bina görülmektedir. Yapılar muhtemelen kagir olan bir zemin kat üzerinde yükselen ahşap ikişer kata sahiptir. Kavisli konsolların taşıdığı yan yana dizilmiş çıkmalar, yol açtıkları ışık-gölge oyunlarıyla, binaların denize bakan cephelerine plastik bir nitelik kazandırmaktadır. İkinci kat seviyesindeki çıkmalar, birinci kattakilere göre öne doğru taşmaktadır. Hemen hemen odaların zeminine inecek kadar alçak konumlandırılmış geniş pencereler sayesinde yalının aydınlık ve ferah iç mekânları Boğaz manzarasına tümüyle açılmıştır. Üst katta ayrıca, barok üslupta, oval tepe pencereleri yer almaktadır.

20. yy'ın başlarında çekilmiş fotoğraflarda, Melling'in gravüründe yer alan karmaşık cephe düzenli binaların yerinde, daha yalın bir cepheye sahip yapıların yükseldiği görülmektedir. Bunlardan biri, günümüzde mevcut olan tek çıkmalı tercümanlar binasıdır. Esas yalıyı oluşturan ve 1913'te yanan diğer bina ise, iki kademeli çıkmalarıyla Melling albümünde görülen yalıyı anımsatmaktaysa da, bazı ayrıntılarda ondan ayrılmaktadır: 19. yy'm başlarına ait yapıda en az 7 çıkma varken, 20. yy'da çıkmaların sayısı 2'ye, inmiştir. Gravürdeki yapılarda yer alan oval tepe pencereleri de fotoğraflarda görülmemektedir. Bu farklılıkların, Melling'in binayı betimlerken gerçeğe tam uymayıp, hayali ba-